Aleksander Waligórski
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 26 lutego 1802 r. |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | Roch Waligórski |
| Matka | Kornelia Goczałowska |
| Żona | Emma Marie Meliss (ur. 22/9 1825 w Bawarii, zm. 26/10 1858 we Francji) |
| Dzieci | Władysław (1846-1863) |
| generał brygady | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Stanowiska | 1822 podporucznik |
| Główne wojny i bitwy | Powstanie listopadowe |
| Odznaczenia | |
.svg){kind=small}    | |
Aleksander Fortunat Józef Roch Waligórski herbu Odrowąż (ur. 26 lutego 1802 r. w Drugni koło Chmielnika w dawnym województwie krakowskim, zm. 19 lipca 1873 r. w Paryżu) – porucznik w powstaniu listopadowym, generał polski w powstaniu styczniowym, inżynier[a].
Życiorys
Urodził się 26 lutego 1802[b][1] w Drugni koło Chmielnika w dawnym województwie krakowskim. Rodzicami byli: Roch (sędzia sądu krakowskiego z siedzibą w Kielcach[2]) i Kornelia z d. Goczałowska[c].
Młodość
Wykształcenie ogólne i wojskowe zdobywał w Korpusie Kadetów w Kaliszu, następnie w Szkole Wojskowej Aplikacyjnej w Warszawie. Od 1826 r. był wykładowcą w tej szkole oraz w Szkole Artylerii, gdzie nauczał matematyki, geometrii i mechaniki.
Powstanie listopadowe
Uczestniczył w spisku przygotowującym powstanie listopadowe i brał w powstaniu czynny udział jako artylerzysta. Został dwukrotnie odznaczony krzyżem Virtuti Militari (17.3.1831 przez gen. Jana Skrzyneckiego i 1.9.1831 przez gen. Hieronima Ramorino). 21 marca 1831 r. awansował do stopnia porucznika i następnie kapitana drugiej klasy 14 września 1831 r.
Francja
Po klęsce powstania listopadowego emigrował do Francji, gdzie dzięki poparciu Józefa Bema pogłębiał swoją wiedzę we francuskiej Szkole Artylerii w Metz.
Norwegia i Szwecja
W 1838 r. wyjechał do Norwegii. Tam znalazł zatrudnienie jako asystent Dyrektora Kanałów i Portów, a od 1846 r. pełnił obowiązki dyrektora Departamentu ds. Kanałów. W Norwegii spędził 17 lat regulując rzeki i budując kanały. Brał udział w planowaniu linii kolejowej w Norwegii i kierował budową jej pierwszego odcinka. Wydał razem z Haraldem N.S. Wergelandem (1814-1893) pierwszą mapę drogową całej Norwegii.
Od 1848 r. przez ponad rok był agentem księcia Adama Czartoryskiego w Skandynawii, z siedzibą w Sztokholmie.
Francja i Turcja
W listopadzie 1855 r. opuścił Norwegię i udał się do Paryża, gdzie został awansowany na majora i mianowany kwatermistrzem sztabu Dywizji Polskiej Kozaków Sułtańskich gen. Władysława Zamoyskiego. Wojna krymska wkrótce się zakończyła i Waligórski powrócił do Francji w końcu 1856 r. Tam utrzymywał się z dorywczych prac jako inżynier cywilny.
Włochy
W 1862 roku był Dyrektorem Nauk w Szkole Wojskowej Polskiej w Cuneo. Wykładał topografię, pomiary, rysunek i prowadził laboratorium chemiczne[3].
Powstanie styczniowe
4 marca 1863 udał się wraz ze swymi uczniami na pole walki i dotarł do obozu Mariana Langiewicza w Goszczy. 10 marca 1863 został mianowany generalnym kwatermistrzem wojsk powstańczych w stopniu generała brygady. Towarzyszył Langiewiczowi w przejściu do Galicji[d]. Waligórski brał udział w walkach na Lubelszczyźnie (Kobylanka, Huta Krzeszowska) w oddziałach gen. Antoniego Jeziorańskiego. W czerwcu 1863 r. został naczelnikiem wojskowym województwa lubelskiego i na tym stanowisku pozostał do listopada. Przebywał głównie w Galicji zajmując się formowaniem nowych oddziałów i koordynacją ich działań w południowej części Królestwa.
16 października 1863 r. Waligórski ze swoim oddziałem liczącym około 600 powstańców wkroczył w granice Królestwa w rejonie Tarnogrodu. 22 października oddziały pod jego dowództwem zostały rozbite przez Rosjan w bitwie pod Łążkiem Zaklikowskim. Sam Waligórski powrócił do Galicji. Ostatnią znaną bitwą, w której uczestniczył Waligórski jest zwycięska potyczka stoczona 18 listopada w miejscowości Puchaczów. Po klęsce pod Łążkiem postawiono Waligórskiego pod sąd i decyzją z 2 lutego 1864 r. Wydział Wojny Rządu Narodowego odsunął go od obowiązków czynnych w wojsku z powodu niedołężności spowodowanej jego podeszłym wiekiem.
Schyłek życia
Waligórski powrócił do Francji, gdzie pracował jako księgowy i kreślarz rysunków i map. W czasie wojny francusko-pruskiej (1870-1871) brał udział w obronie Paryża jako prosty żołnierz, ale odmówił udziału w Komunie Paryskiej. Mimo tej odmowy został skazany na karę pobytu na pontonach w Cherbourgu, gdzie spędził pół roku. Schorowany powrócił do Paryża i wkrótce został pensjonariuszem polskiego przytułku św. Kazimierza w Paryżu, w którym zmarł 19 lipca 1873 r.
Został pochowany na paryskim cmentarzu d'Ivry w nieopłaconym miejscu, we wspólnej mogile przeznaczonej dla ubogich.
Zmarli powstańcy 1863 roku zostali odznaczeni przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego 21 stycznia 1933 roku Krzyżem Niepodległości z Mieczami[4].
W dniu 2 maja 2016 r. wysiłkiem lokalnej społeczności odsłonięto na cmentarzu parafialnym w Drugni symboliczny grób generała Aleksandra Waligórskiego.
Rodzina
Pierwszą żoną była Emma Marie Meliss (ur. 22/9 1825 w Bawarii, zm. 26/10 1858 we Francji), z którą zawarł związek małżeński w Norwegii 13 maja 1845 r. Mieli ośmioro dzieci:
1846-1863 Władysław Aleksander ur. w Norwegii, zginął pod Kobylanką, pow. cieszanowski, późniejsze Województwo lwowskie
1847-1887 Bronisława Emma
1849-1852 Anna Elżbieta
1850-1859 Kazimierz Henryk
1852-1915 Wanda Thora
1853-1930 Amadeusz Olav Stanisław
1855-1895 Paulina Julia Frederyka
1857-1858 Eugénie Marie
Z drugą żoną Eglantine Bizeuil nie miał dzieci[e].
Projekty inżynieryjne w Norwegii
- 07/ 1843 r. – Niwelacja wodospadów Rånåsfoss na rzece Glomma i Sundfoss koło Blaker.
- 29/10 1844 r. – Projekt niwelacji terenu od jeziora Vrangsjøen k. Kongsvinger do rzeki Glomma.
- Lato 1845 r. – Zabezpieczenia przeciwpowodziowe w dorzeczach rzek Drammen i Glomma.
- 22/3 1846 r. – Propozycja przystosowania do żeglugi dróg wodnych między Nordsjø i Skien.
- 9/12 1847 r. – Raport uregulowania rzeki Vikersundelven między Vikersundem i Hokksundem.
- Marzec 1848 r. – Badania wodospadu Gravfoss k. Geithus (niedaleko Drammen).
- 10/4 1848 r. – Propozycja uregulowania wodospadu Vrangfossen na rzece Eidselven w Telemarku.
- 1849-1851 – Projekt kanalizacji poszczególnych odcinków drogi wodnej Mjøsa do Øyeren.
- Wrzesień 1851 r. – Raport końcowy użeglowienia drogi wodnej od jeziora Skulerudvann do fjordu Idelfjorden k. Halden.
- 1851-1852 – Budowa pierwszego w Norwegii odcinka kolejowego z Christianii do Strømmen.
- 1853-1855 – Budowa kanału w Moss.
Działalność społeczna
- 13/11 1849 – członek sekcji nauk przyrodniczych Królewskiego Norweskiego Towarzystwa Naukowego w Trondheim[f].
- 1865-1868 – prezes zarządu Towarzystwa Wojskowych Polskich w Paryżu.
Awanse
- 11/9 1822 r. podporucznik Półkompanii Rakietników Pieszych[5]
- 21/3 1831 r. porucznik Armii Polskiej dowodzonej przez gen. Hieronima Ramorino[6]
- 1831 r. awans na kapitana podczas powstania listopadowego.
- 15/2 1856 r. mianowany majorem i kwatermistrzem w sztabie Dywizji Kozaków Sułtańskich gen. Władysława Zamoyskiego[7]
- 10/3 1863 r. – mianowany generałem kwatermistrzem wojsk powstańczych w stopniu generała brygady przez dyktatora powstania gen. Mariana Langiewicza.
Odznaczenia
- 10/8 1828 r. order św. Stanisława Biskupa Męczennika 4 klasy – za zasługi pedagogiczne[8].
- 17/3 1831 r. Złoty Krzyż Virtuti Militari otrzymał od generała Skrzyneckiego[6].
- 1/9 1831 r. Złoty Krzyż Virtuti Militari otrzymał od generała Hieronima Ramorino[6].
Uwagi
- ↑ Hasło opracowany na podstawie książki Jacka Juniszewskiego, „Generał Waligórski, inżynier i żołnierz”, Wydawnictwo Poligraf, Brzezia Łąka, 2013.
- ↑ „...data urodzenia jest podawana błędnie. Przyczynił się do tego sam (Waligórski).... Przystępując do Dywizji Polskich Kozaków Sułtańskich w 1856 r., podał datę 26 lipca 1802 r., a kiedy w maju 1872 r. wprowadzał się do przytułku podał datę 19 marca 1802 r. Najczęściej powtarzany jako rok urodzenia jest 1794. Rodacy z Paryża podali tę datę, wysyłając jego życiorys wraz z wiadomością o zgodnie do polskich gazet. Mogła to być zwykła pomyłka, ale nie wykluczone, że postarzyli go by wzbogacić udziałem w kampanii napoleońskiej 1813 r.”
- ↑ Mieszkali w domu nr 2.
- ↑ Langiewicz przekraczał granicę podając się za Waligórskiego i legitymując się jego szwedzkim paszportem.
- ↑ Według informacji dostarczonej przez potomków Waligórskiego, Eglantine Bizeuil popełniła samobójstwo zażywając truciznę, kiedy dowiedziała się o aresztowaniu jej starego schorowanego męża podczas Komuny Paryskiej.
- ↑ Najstarsza norweska instytucja naukowa założona w 1760 r.
Przypisy
- ↑ Bibl. poz. 1 s. 123.
- ↑ Romuald Sadowski, Słownik biograficzny, 2018, ISBN 978-83-947408-2-5.
- ↑ Józef (1852-1935) Białynia-Chołodecki, Pamiętnik powstania styczniowego w pięćdziesiątą rocznicę wypadków, M. Mniewska, 1913 [dostęp 2016-04-24].
- ↑ Zarządzenie o nadaniu Krzyża Niepodległości z mieczami poległym i zmarłym Powstańcom 1863 r. (M.P. z 1933 r. nr 24, poz. 32).
- ↑ Bibl. poz. 1. s. 7.
- ↑ a b c Bibl. poz. 1. s. 12.
- ↑ Bibl. poz. 1. s. 72.
- ↑ Bibl. poz. 1. s. 8.
Bibliografia
- Jacek Juniszewski, Generał Waligórski, Inżynier i Żołnierz, Wydawnictwo Poligraf, Brzezia Łąka 2013, s. 144.
- Bolesław Orłowski, Polska przygoda z techniką, wielkie i małe sukcesy polskich inżynierów, wynalazców i menedżerów, Wydawnictwa Naukowe Instytutu Lotnictwa, Warszawa 2009.
Media użyte na tej stronie
Baretka Orderu św. Stanisława.
Autor: Romuald Sadowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Symboliczny grób generała Aleksandra Waligórskiego na cmentarzu parafialnym w Drugni
Autor: Jacek Juniszewski, Norwegia, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kanał w Moss, Norwegia. ostatnie dzieło A. Waligórskiego w Norwegii
Fotografia Generała Aleksandra Waligórskiego, ok. 1863.
Autor: Jacek Juniszewski, Norwegia, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pierwszy dom A. Waligórskiego w Norwegii.