Aleksandr Gołowanow

Aleksandr Gołowanow

Александр Голованов

główny marszałek lotnictwa
Pełne imię i nazwisko	Aleksandr Jewgieniewicz Gołowanow
Data i miejsce urodzenia	7 sierpnia 1904 Niżny Nowogród
Data i miejsce śmierci	22 września 1975 Moskwa
Przebieg służby
Lata służby	1919–1924 1941–1953
Siły zbrojne	Armia Czerwona Wojskowe Siły Powietrzne
Stanowiska	dowódca 212 Pułku Bombowego, 81 Dywizji Bombowej, Lotnictwa Dalekiego Zasięgu (ADD), 18 Armii Lotniczej
Główne wojny i bitwy	wojna domowa w Rosji, bitwa nad Chałchin-Goł, wojna zimowa, II wojna światowa: obrona Moskwy, bitwa stalingradzka, bitwa o Berlin
Późniejsza praca	deputowany do Rady Najwyższej ZSRR
Odznaczenia

Aleksandr Jewgieniewicz Gołowanow (ros. Александр Евгеньевич Голованов; ur. 25 lipca^?/ 7 sierpnia 1904 w Niżnym Nowogrodzie, zm. 22 września 1975 w Moskwie) – radziecki pilot cywilny i wojskowy, od sierpnia 1944 główny marszałek lotnictwa ZSRR^[1], funkcjonariusz służb specjalnych, deputowany do Rady Najwyższej ZSRR.

Dzieciństwo i młodość

Urodził się w Niżnym Nowogrodzie. W wieku 14 lat wstąpił do Armii Czerwonej i walczył na froncie wojny domowej w Rosji, w tym w wywiadzie wojskowym w 59 Pułku Strzeleckim. Zdemobilizowany w 1920, od 1924 przeszedł do organów bezpieczeństwa (OGPU, następnie NKWD). Od 1929 był członkiem partii komunistycznej WKP(b). W 1932 ukończył szkołę lotniczą. Zajmował się też uprawianiem wyczynowego sportu, jeżdżąc m.in. na motocyklu czy pilotując samoloty. Brał udział w ogólnozwiązkowych zawodach motorowych.

W stalinowskiej „Kontroli”

Po zwróceniu na siebie uwagi ówczesnego przywódcy ZSRR Józefa Stalina został przeniesiony do nieformalnych organów kontroli, zajmujących się ochroną wodza i kontrolowaniem służb specjalnych, aby te nie mogły mu zagrozić, ani też przejawiać jakiejkolwiek samowoli. Był osobistym ochroniarzem, pilotem i śledczym Stalina. Często, w latach terroru lat 30., przywoził ze sobą do Moskwy (sam Stalin nigdy nie latał) nowych działaczy z awansu na odpowiedzialne stanowiska oraz tych, których miano wkrótce aresztować. Słynny ów samolot nazywał się Stalinowski Szlak (Stalinskij marszrut), a jego model stał na biurku dyktatora. Oficjalnie, od 1932 był pilotem lotnictwa cywilnego, a od 1938 do 1941 szefem-pilotem linii Aerofłot. Brał udział w walkach granicznych radziecko-japońskich nad rzeką Chalchyn gol w Mongolii w 1939 – jego zadanie polegało na dyskretnej kontroli dowodzącego operacją marszałka Gieorgija Żukowa oraz organizowaniu dywersji na tyłach wroga. Służył też podczas wojny zimowej 1939–1940.

W lotnictwie wojskowym

Po wybuchu II wojny światowej odszedł za zgodą Józefa Stalina z tajnych organów i od lutego 1941 służył w lotnictwie wojskowym, początkowo jako dowódca 212 Pułku Bombowego Dalekiego Zasięgu. Jego pierwszym stopniem był podpułkownik, awansował jednak z czasem aż do stopnia głównego marszałka lotnictwa (19 sierpnia 1944). Od sierpnia 1941 był dowódcą 81 Dywizji Bombowej Dalekiego Zasięgu, podporządkowanej naczelnemu dowództwu. Dywizja ta bombardowała m.in. Berlin, Królewiec, Gdańsk i inne strategiczne cele. Od lutego 1942 był dowódcą Lotnictwa Dalekiego Zasięgu (Awiaciju Dalniego Diejstwija), a od grudnia 1944 – 18 Armii Lotniczej. Po wojnie, w latach 1948–1953 Gołowanow służył dalej na stanowiskach dowódczych w lotnictwie bombowym. W 1950 ukończył Wyższą Akademię Wojskową im. K. J. Woroszyłowa w Moskwie. Zaraz po śmierci Stalina Gołowanow został odwołany ze wszystkich pełnionych stanowisk i przeniesiony do rezerwy.

Awanse generalskie i marszałkowskie

• generał major lotnictwa^[2];
• generał porucznik lotnictwa^[3];
• generał pułkownik lotnictwa^[4];
• marszałek lotnictwa^[5];
• główny marszałek lotnictwa^[6].

Odznaczenia

• Order Lenina – dwukrotnie (1940, 1941)
• Order Czerwonego Sztandaru – trzykrotnie (1939, 1944, 1949)
• Order Suworowa I klasy – trzykrotnie (1943, 1945, 1945)
• Order Czerwonej Gwiazdy (1968)
• Medal „Za Odwagę” (ZSRR) (1967)
• Medal „Partyzantowi Wojny Ojczyźnianej” I stopnia (1943)
• Medal „Za obronę Moskwy” (1944)
• Medal „Za obronę Stalingradu” (1944)
• Medal „Za zdobycie Królewca” (1945)
• Medal „Za zdobycie Berlina” (1945)
• Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (1945)
• Order Suche Batora (Mongolia)
• Order Czerwonego Sztandaru (Mongolia)
• Order Zasług Bojowych (Mongolia)
• Order Krzyża Grunwaldu I klasy (Polska)
• I inne

W fikcji

Jedna z postaci trzech powieści Wiktora Suworowa, tj. Kontroli, Wyboru i Żmijojada, Aleksander Chołowanow, jest wzorowany na Gołowanowie, podobnie jak sama Kontrola na owych nieformalnych organach, w których pod bokiem Stalina pracował.

Przypisy

Bibliografia

• BolesławB. Potyrała BolesławB., HieronimH. Szczegóła HieronimH., Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935-1991, Zielona Góra: Wyd. WSP im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1997, ISBN 83-86832-23-1, OCLC 835148265 .
• BolesławB. Potyrała BolesławB., WładysławW. Szlufik WładysławW., Who is who? Trzygwiazdkowi generałowie i admirałowie radzieckich sił zbrojnych z lat 1940–1991, Częstochowa: WSP, 2001, ISBN 83-7098-662-5, OCLC 831020923 .
• Mała Encyklopedia Wojskowa, t. I, Wyd. MON, Warszawa 1971
• Encyklopedia II wojny światowej, Wyd. MON, Warszawa 1975
• (ros.) W. Jegorszyn – Feldmarszałkowie i marszałkowie, Moskwa 2000
• (ros.) K. Zalesskij – Imperium Stalina. Biograficzny słownik encyklopedyczny, Moskwa 2000
• (ros.) Radziecka Encyklopedia Wojskowa, t. 1, Moskwa
• (ros.) Wielka Encyklopedia Radziecka, t. 7, s. 21, Moskwa 1969-1978
• (ros.) Wojskowy słownik encyklopedyczny, Moskwa 1986
• Голованов Александр Евгеньевич – Проект ХРОНОС. hronos.km.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-14)]. (ros.)