Aleksandr Jegorow

Aleksandr Jegorow

Александр Ильич Егоров

marszałek Związku Radzieckiego
Pełne imię i nazwisko	Aleksandr Iljicz Jegorow
Data i miejsce urodzenia	22 października 1883 Buzułuk, gubernia samarska, Imperium Rosyjskie,
Data i miejsce śmierci	22 lutego 1939 Moskwa, RFSRR, ZSRR
Przebieg służby
Lata służby	1901–1938
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Armia Czerwona
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna domowa w Rosji, wojna polsko-bolszewicka
Odznaczenia

Aleksandr Iljicz Jegorow (ros. Александр Ильич Егоров; ur. 10 października^?/ 22 października 1883 w Buzułuku, zm. 23 lutego 1939 w Moskwie) – radziecki dowódca wojskowy, marszałek Związku Radzieckiego, jeden z pierwszych wojskowych, którym w 1935 r. nadano ten stopień. Ofiara masowej czystki w Armii Czerwonej, przeprowadzonej w okresie wielkiego terroru.

Życiorys

Młodość. Służba w armii Imperium Rosyjskiego

Pochodził ze średniozamożnej rodziny mieszczańskiej^[1]. Był najmłodszym synem Ilji Fedorowicza i Marii Iwanowny Jegorowów^[2]. W 1901, po ukończeniu sześciu klas gimnazjum klasycznego w Samarze, wstąpił do wojska jako ochotnik^[3]. Ukończył Kazańską Szkołę Junkrów w 1905, po której został skierowany na Zakaukazie, gdzie razem ze swoją jednostką brał udział w tłumieniu wystąpień rewolucyjnych w Tyflisie, Baku oraz Gori^[4]. Za swój udział w pacyfikacji protestów 1905 r. otrzymał order Świętego Stanisława III klasy^[4]. Ten element swojej biografii Jegorow starannie ukrywał w życiorysach, jakie sporządzał następnie jako członek partii, fałszował również datę urodzenia. Bolszewiccy przywódcy, łącznie ze Stalinem, doskonale jednak o tych faktach wiedzieli^[4].

Uczestnik I wojny światowej. W czasie wojny walczył jako dowódca kompanii i batalionu 132 Benderskiego pułku piechoty w stopniu podpułkownika. Trzykrotnie był kontuzjowany, dwukrotnie – ciężko ranny. Został odznaczony Honorową Bronią Świętego Jerzego. W listopadzie 1917 pułkownik armii rosyjskiej (decyzję o awansie otrzymał 9 listopada, już po rewolucji)^[4].

Wojna domowa w Rosji i wojna polsko-bolszewicka

W 1917, w nadziei na dalszy rozwój kariery wojskowej, związał się z lewicowymi eserowcami, z którymi zerwał w lecie 1918 po ich nieudanym buncie przeciwko władzom bolszewickim^[4]. W 1918 wstąpił do tworzonej Armii Czerwonej, w lipcu 1918 r. został również członkiem WKP (b)^[4]. W 1918 przewodniczył komisji weryfikacji oficerów do tworzonej Armii Czerwonej, w której organizacji uczestniczył, i był komisarzem jej sztabu generalnego^[3].

Jako jeden z nielicznych na tym etapie byłych carskich oficerów, którzy cieszyli się zaufaniem bolszewickiego kierownictwa, został skierowany na Front Południowy (następnie Południowo-Zachodni)^[4]. Od sierpnia 1918 dowodził odcinkiem Bałaszow – Kamyszyn (od października 9 Armia), gdzie tworzył regularne oddziały z nieregularnych formacji czerwonych^[3]. 26 grudnia 1918 r. zastąpił Klimienta Woroszyłowa na stanowisku dowódcy 10 Armii, broniącej Carycyna^[5]. W marcu 1919 r. miał pod swoją komendą 23 tys. żołnierzy, na czele których przeprowadził ofensywę wzdłuż linii kolejowej z Carycyna do stanicy Wielikokniażeskiej^[6]. Marsz 10 Armii został zatrzymany przez siły Konstantina Mamontowa na bagnistych obszarach między Salem i Manyczem^[6], jednak przewaga liczebna czerwonych dawała im szanse dalszego marszu w stronę Batajska i Tichorieckiej^[7].

Od lipca 1919 r. dowodził 14 Armią, walczącą na wschodniej Ukrainie^[3]. Jesienią 1919 r. w miejsce Władimira Gittisa przejął dowództwo nad całym Frontem Południowym w obliczu zagrożenia, jakie stanowiła dla rządów bolszewików ofensywa Sił Zbrojnych Południa Rosji na Moskwę pod dowództwem Antona Denikina. Z powodzeniem walczył przeciwko siłom Denikina; w październiku 1919 r. podległe mu siły zdobyły Orzeł^[3], a wspólnie z wojskami Frontu Południowo-Wschodniego Wasilija Szorina opanowały Woroneż^[8], przekroczyły Don, a następnie wyparły białych z Rostowa nad Donem i Nowoczerkaska^[9]. Po tych wydarzenia biali ostatecznie stracili inicjatywę w wojnie domowej^[8].

Aleksandr Jegorow (pierwszy z lewej) podczas przyjmowanej przez Lwa Trockiego parady czerwonych oddziałów w Charkowie (wiosna 1919 r.)

Od stycznia – grudnia 1920 dowódca Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej (8 Armia, 12 Armia, 13 Armia, 14 Armia^[10]) z komisarzem frontu Józefem Stalinem^[3], którego zastępcą był Jan Bierzin. Początkowo podległe mu siły odniosły szereg sukcesów, m.in. odbijając z rąk Polaków Kijów i zbliżając się do Lwowa^[11]. Następnie jednak Jegorow, lekceważąc rozkazy naczelnego dowództwa, uległ sugestiom Stalina i nie skierował sił Armii Konnej Siemiona Budionnego na pomoc Frontowi Zachodniemu, co przesądziło o klęsce bolszewików w bitwie warszawskiej, a w konsekwencji – w całej wojnie^[12][13]. Od grudnia 1920 dowódca Kijowskiego, a od kwietnia 1921– Piotrogrodzkiego Okręgu Wojskowego^[3].

Aleksandr Jegorow był jednym z najbardziej utalentowanych dowódców czerwonych podczas wojny domowej^[5].

Dalsza kariera wojskowa w ZSRR

Jego dalszą karierę w latach 20. ułatwiły dobre relacje ze Stalinem, którego poznał w trakcie obrony Carycyna. Obaj mężczyźni uchodzili za przyjaciół, ich rodziny wspólnie spędzały wakacje^[12]. W rzeczywistości Stalin nigdy nie ufał Jegorowowi; uważał, iż ten nigdy nie został dobrym komunistą i zbierał w prywatnym archiwum kompromitujące go materiały (w tym kolejne, „poprawione”, wersje życiorysu^[14].

Od lutego 1922 Aleksandr Jegorow dowodził Armią Kaukaską, a od maja 1924 – Wojskami Ukrainy i Krymu. W latach 1925–1926 attaché wojskowy w Chinach. Od 1927 dowódca Białoruskiego Okręgu Wojskowego. Od 1931 szef Sztabu Robotniczo–Chłopskiej Armii Czerwonej, a od 1935 szef Sztabu Generalnego^[3]. W 1935 r. został jednym z pierwszych pięciu radzieckich dowódców promowanych na stopień marszałka Związku Radzieckiego^[3].

Pierwsi marszałkowie Związku Radzieckiego: Siemion Budionny, Wasilij Blücher (stoją), Michaił Tuchaczewski, Klimient Woroszyłow i Aleksandr Jegorow (od lewej, siedzą)

W latach 1937–1938 I zastępca komisarza obrony, powołany na miejsce aresztowanego, a następnie rozstrzelanego Michaiła Tuchaczewskiego^[15], wcześniej zresztą poparł wykluczenie z partii zarówno jego, jak i komandarmów Iony Jakira oraz Ijeronima Uborewicza^[3].

W styczniu 1938 r., pół roku od rozpoczęcia czystki w Armii Czerwonej, Politbiuro WKP (b) negatywnie oceniło dotychczasową pracę Jegorowa, zarzucając mu organizowanie pracy sztabu generalnego „w sposób wyjątkowo niezadowalający” i to, iż miał wiedzę o spisku zorganizowanym przez innych wysokich oficerów. 4 lutego odwołano go z dotychczasowej funkcji, powierzając mu dowodzenie drugorzędnym Zakaukaskim Okręgiem Wojskowym. W zasadzie jego los był już w tym momencie przesądzony^[16].

Aresztowanie i śmierć

Do zatrzymania i egzekucji Jegorowa dążyli komisarz spraw wojskowych Woroszyłow oraz szef NKWD Nikołaj Jeżow^[14]. Wcześniej, na początku miesiąca, został pozbawiony statusu kandydata na członka komitetu centralnego WKP (b)^[3]. Przeciwko Jegorowowi donosy złożyli kombryg Żygur, wykładowca Akademii Sztabu Generalnego, oficerowie Fiodor Sudakow oraz Kazanow, a wreszcie Jefim Szczadienko, który w grudniu 1937 r. doniósł Woroszyłowowi, iż wicekomisarz ubolewał nad przesadnym podkreślaniem roli Stalina i Woroszyłowa w wojnie domowej, przy równoczesnym deprecjonowaniu jego własnych zasług^[17]. Ponadto Jegorowa obciążali swoimi wymuszonymi zeznaniami już aresztowani oficerowie^[17]. Jegorowa oskarżono wreszcie o to, że jego żona Galina Cieszkowska, Polka z pochodzenia, szpieguje na rzecz Polski i współpracuje z ambasadą RP^[18]. Podstawą tych oskarżeń były jej wizyty na rautach w ambasadzie.

21 lutego 1938 r. Jegorow na wezwanie Woroszyłowa przybył do Moskwy. Został umieszczony początkowo w areszcie domowym w Sosnach pod Moskwą, a następnie w wojskowym domu wypoczynkowym w Archangielskoje^[16]. Próbował prosić Stalina i Woroszyłowa o łaskę, przypominając o swojej współpracy z nimi podczas wojny domowej^[19]. Aresztowany przez NKWD 28 kwietnia 1938^[20], według Wieczorkiewicza i N. Czeruszowa już 8 marca^[21][a].

Marszałek został oskarżony o przygotowywaniu spisku przeciwko Stalinowi jeszcze w okresie wojny domowej, próbę udaremnienia planu rozgromienia wojsk Denikina, utworzenie "prawicowej organizacji terrorystycznej" razem z Rykowem, Bubnowem, Tuchaczewskim i Gamarnikiem, a także szpiegostwo na rzecz Niemiec i Polski. Od początku przyznawał się do wszystkiego, widząc w tym jedyną szansę na ocalenie życia. Dzięki temu nie był w śledztwie bity ani torturowany^[21]. Obciążył kolejnych wskazanych mu^[21] 60 oficerów, którzy byli następnie represjonowani^[22].

28 lipca 1938 r. jego nazwisko znalazło się na sporządzonej przez Jeżowa liście 139 nazwisk oficerów oraz działaczy partyjnych i państwowych, którzy mieli zostać natychmiast rozstrzelani, wtedy jednak Stalin wykreślił Jegorowa - jako jedynego - z listy^[23]. Ostatecznie został 22 lutego 1939 skazany na śmierć przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR z zarzutu o szpiegostwo, udział w organizacji kontrrewolucyjnej i przygotowaniu aktu terrorystycznego i następnego dnia stracony^[24]. Skremowany w krematorium na Cmentarzu Dońskim, pochowany anonimowo.

Zrehabilitowany po XX Zjeździe KPZR, postanowieniem Kolegium Wojskowego SN ZSRR 14 marca 1956 r.^[3]

Wydał książkę o wojnie 1920 pt. Lwow – Warszawa 1920. Wzaimodiejstwie frontow (1929), w której dowodził, iż to nie jego decyzje przesądziły o klęsce Armii Czerwonej pod Warszawą i że odpowiedzialność za nią spada na Michaiła Tuchaczewskiego i Siergieja Kamieniewa^[12]. Opublikował także Razgrom Denikina 1919 (1931)^[12].

Jego druga żona Galina Cieszkowska została również aresztowana podczas wielkiej czystki i stracona jeszcze przed mężem, 28 sierpnia 1938 r.^[24] Nie represjonowano, prawdopodobnie z uwagi na uległą postawę ojca podczas śledztwa, jego starszej córki Tatiany^[24]. Młodsza, Antonina, trafiła do domu dziecka^[17].

Odznaczenia^[3]

• Order Czerwonego Sztandaru – czterokrotnie (1919, 1921, 1924, 1928)
• rewolucyjna broń honorowa (1921)
• Order Czerwonego Sztandaru Azerbejdżańskiej SRR (1922)
• Order Czerwonego Sztandaru Gruzińskiej SRR (1924)
• Medal jubileuszowy „XX lat Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej”

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• BolesławB. Potyrała BolesławB., HieronimH. Szczegóła HieronimH., Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935-1991, Zielona Góra: Wyd. WSP im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1997, ISBN 83-86832-23-1, OCLC 835148265 .
• J. D. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2015, ISBN 978-1-84904-721-0.
• P. Wieczorkiewicz, Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937-1939, Zysk i S-ka, Warszawa 2016, ISBN 978-83-7785-794-6.
• Mała encyklopedia wojskowa, T. 1, red. J. Bordziłowski, Warszawa 1967.
• (ros.) В. А. Егоршин, Фельдмаршалы и маршалы, Москва 2000.
• (ros.) К. Залесский, Империя Сталина. Биографический словарь, Москва 2000.
• (ros.) Советская военная энциклопедия в 8-ми томах, T. 3.
• (ros.) Егоров Александр Ильич, w: Wielka Encyklopedia Radziecka.
• (ros.) Военный энциклопедический словарь, Москва 1986
• Norman Davies: Orzeł biały, czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920. Warszawa: Przedświt, 1988. ISBN 83-7006-741-7.
• Егоров Александр Ильич