Aleksandra Śląska

Aleksandra Śląska
Ilustracja
Aleksandra Śląska (1949)
Imię i nazwisko

Aleksandra Wąsik

Data i miejsce urodzenia

4 listopada 1925
Katowice

Data i miejsce śmierci

18 września 1989
Warszawa

Zawód

aktorka

Współmałżonek

Janusz Warmiński

Lata aktywności

1946–1989

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
Tablica pamiątkowa na fasadzie kamienicy na rogu ul. T. Kościuszki i ul. J. Poniatowskiego w Katowicach
Grób Aleksandry Śląskiej i jej męża Janusza Warmińskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Aleksandra Śląska, właśc. Aleksandra Wąsik[1] (ur. 4 listopada 1925 w Katowicach, zm. 18 września 1989 w Warszawie) – polska aktorka teatralna i filmowa.

Życiorys

W 1946 roku Aleksandra zaczęła uczęszczać na zajęcia szkoły dramatycznej przy krakowskim Teatrze Słowackiego, gdzie pierwszy raz zetknęła się z teatrem i znanymi aktorami polskiej sceny teatralnej, w tym z Juliuszem Osterwą. W 1947 ukończyła krakowską PWSA.

Po przeprowadzce do Warszawy, aktorka Teatru Współczesnego (1949–1956, 1959–1961), Teatru Ateneum (1956–1959, 1962–1989). Wykładała w PWST w Warszawie (od 1973). W styczniu 1976 roku podpisała list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[2]. W 1987 uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego sztuki teatralnej.

Za osiągnięcia aktorskie otrzymała 19 nagród oraz odznaczeń państwowych i branżowych.

Zmarła na raka[3] krtani[1]. Została pochowana na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, kwatera: 339-III-5/6[4].

Życie prywatne

Jej ojciec, Edmund Wąsik, był wicedyrektorem Okręgu Polskich Kolei Państwowych i działaczem narodowym, uczestnikiem III powstania śląskiego i posłem na Sejm II RP (1935–1938).

Drugim mężem aktorki był Janusz Warmiński, dyrektor teatru Ateneum[5].

Role teatralne

Filmografia

Filmy[6]
RokTytułRolaUwagi
1947Ostatni etapoberaufseherin
1949Dom na pustkowiuBasia
1951Młodość ChopinaKonstancja Gładkowska
1951Rodzina SonnenbruckówFanchette
1953Piątka z ulicy BarskiejHanka
1954Autobus odjeżdża 6.20Krystyna Poradzka
1957PętlaKrystyna
1960Rok pierwszynauczycielka
1960Historia współczesnaJadwiga, żona Bielasa
1962Spotkanie w BajceTeresa
1962TrioBerta
1963PasażerkaLiza
1963MansardaMaria
1963Ich dzień powszedniNitka, żona Siennickiego
1966Kara cięższa niż karalektorfilm dokumentalny; w napisach określenie funkcji: Współpraca
1970Obóz na Przemysłowejlektorfilm dokumentalny
1971Bolesław Śmiałyżona króla Bolesława Śmiałego
1982Epitafium dla Barbary Radziwiłłównykrólowa Bona Sforza d’Aragona, matka Zygmunta II Augusta
Produkcje telewizyjne[6]
RokTytułRolaUwagi
1956Człowiek i cieńJulia Giuli, śpiewaczkaspektakl telewizyjny
1959Naszyjnikpani Loiselspektakl telewizyjny
1959Akcja WegaIrenaspektakl telewizyjny
1961WygnańcyBertaspektakl telewizyjny
1962Idy marcoweKlodiaspektakl telewizyjny
1963Świadkowie albo nasza mała stabilizacjaosoba prologuspektakl telewizyjny
1963Skandal w HellberguHilda Diederichspektakl telewizyjny
1964Pomyłka, proszę się wyłączyć!pani Stevensonspektakl telewizyjny
1965Śmierć w środkowym pokojuMartafilm telewizyjny
1965Maria StuartMaria Stuartspektakl telewizyjny
1966Za kulisamiLiaspektakl telewizyjny
1966Panna Rosita czyli mowa kwiatówRositaspektakl telewizyjny
1966Pan TadeuszTelimenaspektakl telewizyjny
1966Listy do DelfinyDelfina Potockaspektakl telewizyjny
1966Dom kobietJoannaspektakl telewizyjny
1967Martwa królowaInes de Castrospektakl telewizyjny
1967Czarna sukniaJoanna Orłowskafilm telewizyjny
1968NokturnOlga Andrejewnaspektakl telewizyjny
1968ŁagodnaOnaspektakl telewizyjny
1969NiemcyRuth, córka prof. Sonnenbruchaspektakl telewizyjny
1969MazepaAmelia, żona wojewodyspektakl telewizyjny
1970Piszę pamiętnik artystyhrabinaspektakl telewizyjny
1970GranicaElżbietaspektakl telewizyjny
1972Wyspy szczęśliweżona doktorafilm telewizyjny
1972Wiśniowy sadRaniewskaspektakl telewizyjny
1972OdlotDenisspektakl telewizyjny
1972Dwa teatryPanispektakl telewizyjny
1973Wielka miłość Balzakahrabina Maria Potockaserial telewizyjny, odcinki: 3, 6
1973Beatryks CenciLukrecja Cencispektakl telewizyjny
1974Sława i chwałaMaria Bilińskaspektakl telewizyjny
1974Hedda GablerHedda Gablerspektakl telewizyjny
1976Dzika kaczkaPani Soerbyspektakl telewizyjny
1979Wiśnieksięgowa Pawlakowafilm telewizyjny
1980Królowa Bonakrólowa Bona Sforza d’Aragona, żona Zygmunta I Staregoserial telewizyjny, odcinki: 1-12
Dubbing
RokTytułRolaUwagi
1960Teresa RaquinTeresa Raquin
1965Wizyta starszej paniKarla Zachanassian
1966Wyrok w Norymberdzepani Bertholt
1968Anna KareninaAnna Karenina
1973Królowa Elżbietakrólowa Elżbieta I
1976Kto się boi Virginii Woolf?Martha

Odznaczenia i nagrody

Odznaczenia

Nagrody

  • 1950 – Nagroda Państwowa III stopnia za rolę Basi w filmie Dom na pustkowiu
  • 1954 – wyróżnienie w Cannes za Piątkę z ul. Barskiej
  • 1955 – Nagroda Państwowa II stopnia w sekcji filmu za role filmowe w minionym 10-leciu
  • 1964 – Nagroda Państwowa II stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie, a w szczególności za rolę Ingi w Pierwszym dniu wolności, Joanny w Więźniach z Altony oraz za rolę w filmie Pasażerka
  • 1964 – Komitetu ds. Radia i TV za kreację w sztuce Broszkiewicza Skandal w Hellbergu oraz melodramacie Pomyłka, proszę się wyłączyć
  • 1967 – Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy
  • 1967 – Praga – IV MF Telewizyjny – nagroda za najlepszą rolę kobiecą – za rolę Joanny w filmie Czarna suknia
  • 1968 – nagroda Komitetu ds. PRiTV za kreacje w spektaklu TV Mazepa
  • 1975 – Złoty Ekran
  • 1978 – Warszawa – nagroda teatralna tygodnika „Przyjaźń” – za rolę Arkadiny w Mewie Antoniego Czechowa w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie
  • 1982 – Warszawa – nagroda I stopnia (zespołowa) przewodniczącego Komitetu ds. Radia i TV za osiągnięcia aktorskie, a szczególnie za przybliżenie postaci historycznej, Bona Sforza, w tv serialu Królowa Bona
  • 1985 – Opole – XI OKT – nagroda za rolę tytułową w Matce Witkacego w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie
  • 2 grudnia 2013 – przyznana pośmiertnie Nagroda Heroiny Polskiego Kina 2013.

Upamiętnienie

W 2008 na fasadzie budynku na rogu ul. Tadeusza Kościuszki i ul. Józefa Poniatowskiego w Katowicach odsłonięto tablicę, poświęconą aktorce; w tej kamienicy się urodziła i wychowała. Jej imieniem nazwano jedno z rond w katowickiej dzielnicy osiedle Wincentego Witosa. W Warszawie na osiedlu Aleksandrów znajduje się ulica Aleksandry Śląskiej, w okolicy znajduje się także ulica Eugeniusza Bodo. W 2021 roku została wydana praca doktorska Marty Cebery[1] pt. „Sztuka aktorska Aleksandry Śląskiej”[8].

Przypisy

  1. a b c Marta Cebera, Gdy zachorowała, na odwiedziny pozwoliła tylko mężowi. Nie chciała, by oglądano upadek królowej, Gabriela Pewińska-Jaśniewicz, „Zawsze Pomorze” (7), 2022, s. 15–17, ISSN 2720-3700.
  2. Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
  3. Magdalena Grochowska, Barchan i koronka, „Gazeta Wyborcza” 1998 nr 291, s. 15–17.
  4. Cmentarz Stare Powązki: Aleksandra Śląska, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2020-05-15].
  5. Tygodnik Życie na Gorąco nr 38, 17 września 2015, s. 35.
  6. a b Aleksandra Śląska w bazie filmpolski.pl
  7. 19 lipca 1954 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki” M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1458.
  8. Marta Cebera, Sztuka aktorska Aleksandry Śląskiej, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2021, ISBN 978-83-8206-082-9, OCLC 1246348996 [dostęp 2022-02-21].

Bibliografia

  • Anna Jamróz, Magdalena Olkuśnik, Elżbieta Wójcik, Śląska Aleksandra, [w:] Popularna encyklopedia powszechna, t. 11, Kraków: Oficyna Wydawnicza Fogra, 2002, s. 168.
  • Bartłomiej Kaczorowski, Śląska Aleksandra, [w:] Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 8, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 119.
  • Bolesław Lubosz, Śląska Aleksandra, [w:] Alfabet śląski, Katowice: Structura, 1995, s. 201.
  • Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 67. ISBN 83-85831-35-5.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego BAR.png
Baretka Odznaki 1000-lecia Państwa Polskiego
Katowice Galeria Artystyczna (14) Ola Śląska.jpg
Autor: Michał Bulsa, Licencja: CC0
Galeria Artystyczna na placu Grunwaldzkim w Katowicach: Rzeźba przedstawiająca Aleksandrę Śląską
Katowice - tablica Aleksandra Śląska.jpg
Tablica poświęcona Aleksandrze Śląskiej, umieszczona na fasadzie kamienicy na rogu ul. Kościuszki i ul. Poniatowskiego w Katowicach
Aleksandra Slaska Polish actress.jpg
Aleksandra Śląska, Polish actress
Nagrobek aleksandra slaska.JPG
Grób Aleksandry Śląskiej