Aleksiej Kruczonych

Aleksiej Kruczonych

Алексей Елисеевич Кручёных

Aleksandr Kruczonych

Fotografia (od lewej) Michaił Matiuszyn, Kazimierz Malewicz i A. Kruczonych, marzec 1912
Imię i nazwisko	Aleksiej Jelisiejewicz Kruczonych
Data i miejsce urodzenia	21 lutego 1886 Olewsk w guberni chersońskiej
Data i miejsce śmierci	17 lipca 1968 Moskwa
Narodowość	rosyjska, polska, sybiracka
Język	rosyjski
Alma Mater	Odesska Akademia Sztuk Pięknych
Dziedzina sztuki	liryka, libretto

Aleksiej Jelisiejewicz Kruczonych (ros. Алексей Елисеевич Кручёных; ur. 9 lutego^?/ 21 lutego 1886 w Olewsku, zm. 17 lipca 1968 w Moskwie) – rosyjski pisarz, poeta i teoretyk kubofuturyzmu okresu rosyjskiego srebrnego wieku, współautor (z D. Burlukiem, W. Chlebnikowem i W. Majakowskim) futurystycznych manifestów poetyckich (1910–1913) oraz (wraz z W. Chlebnikowem) twórca tzw. języka pozarozumowego.

Życiorys

Pochodził z rodziny chłopskiej. Jego ojciec był Sybirakiem, matka – Polką. W roku 1906 ukończył studia artystyczne w Odessie. W 1907 zamieszkał w Moskwie i rozpoczął pracę w dziennikarstwie. Od 1912 przystąpił do kręgu futurystów, związanych z grupą Hylaea^[1]. Wraz z Majakowskim, Burliukiem i Chlebnikowem opublikował manifest „Policzek wymierzony powszechnemu smakowi” (ros. Пощёчина общественному вкусу). Uczestniczył w almanachach futurystów. Był głównym teoretykiem i praktykiem „poezji pozarozumowej”. Zasłynął dzięki glosolalicznemu pięciowierszowi z 1913:

dyr buł szczyl
ubieszszczur
skum
wy so bu
r ł ez.

Kruczonych twierdził, że „w tym pięciowierszu jest więcej rosyjskości, niż w całej poezji Puszkina”.

W 1916 ożenił się z malarką Olgą Rozanową. W okresie I wojny światowej i rewolucji październikowej przebywał w Gruzji, w Tbilisi założył grupę futurystów „41⁰”. Po powrocie do Moskwy w latach dwudziestych zbliżył się do grupy LEF. Utrzymywał się z antykwarycznego handlu książkami. Publikował swoje utwory futurystyczne w niewielkich nakładach, drukowane na powielaczu.

Razem z Wielimirem Chlebnikowem (prolog), Michaiłem Matiuszynem (muzyka) i scenografią Kazimierza Malewicza, stworzył „pierwszą operę futurystyczną”: Zwycięstwo nad słońcem (Победа над солнцем), do której napisał libretto. Prapremiera tego dzieła awangardy rosyjskiej odbyła się 3 grudnia 1913 w Sankt Petersburgu.

W latach trzydziestych, po samobójstwie Majakowskiego i rozstrzelaniu przyjaciela, Igora Terentiewa, zaniechał twórczości. W latach 1950. sprzyjał poetom młodego pokolenia.

Wybrana twórczość^[2]

Zbiory wierszy

• 1912 – Mirskonca (ros. Мирсконца)
• 1912-1913 – Starinnaja lubow’. Buch lesinyj (ros. Старинная любовь. Бух лесиный)
• 1913:
  • Pomada (ros. Помада)
  • Wzorwal (ros. Взорваль)
  • Wozropszczem (ros. Возропщем)
  • Porosiata (ros. Поросята)
  • Utinoje gniezdyszko... durnych słow (ros. Утиное гнездышко… дурных слов)
• 1915 – Zaumnaja gniga (ros. Заумная гнига)
• 1916 – Wojna (ros. Война)
• 1917 – Uczites’ chudogi (ros. Учитесь худоги)
• 1922:
  • Gołodniak (ros. Голодняк)
  • Zudiesnik (ros. Зудесник)
• 1927 – Czetyrie fonieticzeskich romana (ros. Четыре фонетических романа)
• 1930 – Ironiada (ros. Ирониада)
• Te li le (ros. Тэ ли лэ)

Publicystyka

• 1923:
  • Apokalipsis w russkoj lit-rie (ros. Апокалипсис в русской лит-ре)
  • Faktura słowa (ros. Фактура слова)
  • Sdwigołogija russkogo sticha (ros. Сдвигология русского стиха)
• 1925 – LEF agitki Majakowskogo, Asiejewa, Trietjakowa (ros. ЛЕФ агитки Маяковского, Асеева, Третьякова)
• 1926 – Na bor’bu s chuliganstwom w litieraturie (ros. На борьбу с хулиганством в литературе)
• 1927 – Nowoje w pisatielskoj tiechnikie (ros. Новое в писательской технике)
• 1928 – 15 let russkogo futurizma (ros. 15 лет русского футуризма)
• Słowo kak takowoje (ros. Слово как таковое)
• Tajnyje poroki akadiemikow (ros. Тайные пороки академиков)

Przypisy

Bibliografia

• Сергей Бирюков. Поэзия русского авангарда. – М.: Издательство Руслана Элинина 2001.