Alewici

Rozmieszczenie alewitów w Turcji. Jasnoczerwone kropki symbolizują alewitów, ciemnoczerwone w prowincji Hatay (południe Turcji) odnoszą się zaś do alawitów.

Alewici – społeczność religijna której wyznanie jest uważane niekiedy jako odłam szyizmu. Jej członkowie zamieszkują Republikę Turcji, a także w mniejszym stopniu Bułgarię, Macedonię i Albanię gdzie stanowią mniejszość. Wspólnota posiada znaczące diaspory w Zachodniej Europie. Ich liczebność szacuje się na ok. 15-20 milionów osób. Etnicznie łączą w sobie kilka grup narodowościowych dla których ojczystymi językami są (w przypadku Turcji w której żyje najwięcej alewitów) turecki, kurdyjski i zazaki[1].

Historia

Kaligrafia artystyczna z imieniem Alego.

Początków alewickiej historii należy doszukiwać się w XIII wieku i masowych emigracjach ludów turkijskich z Azji Środkowej pod wpływem rosnącej potęgi Imperium Mongolskiego. Rozbudowany mistycyzm koczowników ścierał się z wierzeniami osiadłych już muzułmanów i uniemożliwiał pełną asymilację religijną, zezwalając na jedynie częściowe przyjęcie zwyczajów islamu.

Z czasem grupy te zjednoczyły się pod nazwą Kyzyłbaszów (tur. Kızılbaşlar) podejmując ścisłą współpracę z perską dynastią Safawidów. Wtedy też ugrupowanie to przyjęło tarikatową naturę jak i wiele elementów szyizmu, np.: wiarę w szczególną rolę Alego i Dwunastu Imamów. Kyzyłbaszowie działali aktywnie między XII a XVI wiekiem, dopóki nie zostali rozgromieni w bitwie na równinie Czałdyran co doprowadziło do ich dezorganizacji.

Alewici odzyskali głos dopiero w wieku XX gdy Mustafa Kemal Atatürk obalił osmański kalifat i założył Republikę Turcji, która w konstytucji z 1928 oficjalnie określiła się państwem świeckim. Ponadto, utrzymywał on kontakty z alewickim bractwem Czelebijja w wyniku czego po dziś dzień cieszy się wśród nich szacunkiem.

W latach ‘70 relacje alewitów z państwem tureckim napięły się przez rosnące wśród nich marksistowskie tendencje, jednak po upadku bloku wschodniego i rozpoczęciu wzrostu tradycjonalistycznych tendencji wśród tureckiego społeczeństwa napięcia te częściowo osłabły. Alewici skupili się bowiem na religijnym i kulturowym odżyciu ich społeczności, na nowo żyjąc zgodnie ze starymi tradycjami i starając się o uznanie ich odrębności w sunnickiej Turcji[2][3].

Wierzenia i praktyki

Powstanie alewickiego mistycyzmu przypisuje się Hadżi Bektaszowi Wali i jego ruchowi bektaszytów który ze względu na przypisywane mu cuda zaskarbił sobie przychylność wielu anatolijskich koczowników. Oba ugrupowania współdziałały ze sobą do XV wieku kiedy za sprawą konfliktu o pochodzenie liderów religijnych w którym bektaszyci wierzyli że ich przywódcy muszą pochodzić bezpośrednio od Bektasza Wali a alewici uznawali że wystarczy być w społeczności by móc nią kierować. Rozłam ten nie zmienia jednak faktu iż niektóre elementy alewizmu, np: synkretyzm wywodzi się właśnie z nauk Bektasza Wali.

Alewizm jest wyznaniem sufickim, co dowodzi jego pochodzenia od bektaszyzmu. Religia ta jest synkretyczna, łączy w sobie elementy m.in: chrześcijańskie czy zoroastryjskie.

Bağlama/Saz, święty instrument alewizmu.

Bogiem według alewitów jest Allah (zwany też Al-Hakk) jednak razem z reprezentującymi jego światło i pochodzącymi od niego Mahometem i Alim tworzy Świętą Trójcę. Pogląd ten wedle którego prorok islamu i jego zięć zawierają w sobie boski pierwiastek sugeruje klasyfikację alewizmu jako wyznania heterodoksyjnego w ramach islamu. Kluczowa dla doktryny tej religii waga nauk przypisywanych Alemu oraz wysoka ranga jego osoby wskazywałaby na pochodzenie alewizmu od szyizmu, jednak muzułmańscy duchowni stale spierają się o prawdziwość tego stwierdzenia[4].

Alewici wierzą też w istnienie nadprzyrodzonych sił dobra i zła w postaci aniołów oraz dżinnów[5].

Łaski boskiej i mistycznej dorosłości alewita może dostąpić na podstawie czterech warunków – narodzin, wiedzy, świadomości i znalezieniu w sobie Boga.

Bardzo ważnym elementem życia jest dla alewitów moralność. Jest ona krytycznym warunkiem niezbędnym do egzystencji wśród alewitów, nie powinien więc dziwić fakt że jest ona bardzo ważna. Wagi ich intencjom przypisuje fakt iż przed każdą ceremonią religijną każdy z zebranych pytany jest o zgodę na jej odbycie się. W przypadku porusza się temat problemu który zdaniem indagowanego stanowi przeszkodę dla odbycia się ceremonii. Ten sposób przygotowania do rytuału jest kontynuowany, dopóki każdy zebrany nie będzie w stanie ze szczerym sumieniem odbyć ceremonii.[6].

Osoby niewierzące, a także pozbawione szczerych intencji nie mogą brać udziału w życiu religijnym alewickiej społeczności, a nawet zjawiać się w ich miejscach kultu. Mowa tu o zabójcach, złodziejach, rozpustnikach czy kłamcach. Ludzi tych określa się mianem grzeszników (tur. Düşkün) i wypycha poza margines alewickich społeczności by ich spaczone intencje nie mogły zaszkodzić ogółowi[7].

Miejscem kultu alewitów jest tzw. Dom Zgromadzeń (tur. Cemevi). Budynek ten nie posiada specyficznego stylu architektonicznego, nieodróżniając się od pozostałej zabudowy. Jest to powiązane z nieuznawaniem alewizmu przez konstytucję Republiki Turcji za odrębną religię. Cemevi poza spełnianiem religijnych funkcji są również centrami kulturalnymi i społecznymi dla alewitów[8][9].

Alewickim ceremoniom zawsze towarzyszy akompaniament muzyczny. Przy pomocy świętego dla nich sazu alewici mogą wyrażać nie tylko swoją wiarę lecz również przemyślenia i emocje. Jego dźwięki towarzyszą kluczowej ceremonii zwanej Sama. Jest to rodzaj tańca wykonywanego jako forma modlitwy w którym biorą udział zarówno mężczyźni jak i kobiety. Poza grą sazu towarzyszy mu zwykle rytmiczna recytacja poezji[10].

Przywódcami społeczności alewickich są "Dziadkowie" (tur. Dede). Każdy Dede musi być potomkiem Alego oraz dysponować mądrością życiową. Dede stają się przeważnie starsi, cieszący się zaufaniem członkowie lokalnych społeczności. Funkcja ta jest jedynie honorowa, jako iż z piastowaniem tej godności nie wiążą się żadne dodatkowe przywileje czy uprawnienia wśród alewitów. Dede w swoich społecznościach poza prowadzeniem ceremonii religijnych pełnią również funkcje mediatorów w personalnych konfliktach między wiernymi.[11].

Przypisy

  1. Türkiye'deki Tüm Alevi Köyleri - Alevi, Alevilik, bektaşi, PirYolu Forum ,kızılbaş, Alevi Haber, Alevi Forumları, web.archive.org, 7 marca 2016 [dostęp 2023-01-09] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-07].
  2. Gisela Procházka-Eisl, The Alevis, Oxford Research Encyclopedia of Religion, 5 kwietnia 2016, DOI10.1093/acrefore/9780199340378.001.0001/acrefore-9780199340378-e-101#acrefore-9780199340378-e-101-div1-5 [dostęp 2023-01-09] (ang.).
  3. https://www.researchgate.net/publication/356469689_The_Religionization_in_Alevi_Culture_An_Exploratory_Study_on_Spiritual_Leaders_Dedes
  4. Ayfer Verfasser. Karakaya-Stump, The Kizilbash-Alevis in Ottoman Anatolia : Sufism, Politics and Community, ISBN 978-1-4744-3270-2, OCLC 1312704265 [dostęp 2023-01-10].
  5. İbrahim GÜL, Alevi-Bektaşi Toplumunun İç Sorunları ve Çözüm Önerileri, „Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi”, 2021, s. 40-47, DOI10.32709/akusosbil.559514, ISSN 1302-1265 [dostęp 2023-01-09].
  6. https://ahvalnews.com/tr/aleviler/alevilik-7-ayri-bir-inanc-sistemi-mi
  7. The Alevi faith, principles, beliefs, rituals and practices | Anatolia Report, www.anatoliareport.com, 1 sierpnia 2022 [dostęp 2023-01-09] (tur.).
  8. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/tunceli/kulturatlasi/alevilik
  9. Cemevi mimarisi nasıldır? - Cemevi sayısı kaçtır? - Emlak Ansiklopedisi, emlakansiklopedisi.com [dostęp 2023-01-10].
  10. UNESCO - Semah, Alevi-Bektaşi ritual, ich.unesco.org [dostęp 2023-01-09] (ang.).
  11. Alevi İnancı, corum.ktb.gov.tr [dostęp 2023-01-09] (tur.).

Źródła

  1. https://web.archive.org/web/20160307000721/http://www.piryolu.com/forum/alevi-yerlesim-yerleri/2085-turkiyedeki-tum-alevi-koyleri8206.html
  2. Gül, İbrahim. 2021. Alevi-Bektaşi Toplumunun İç Sorunları ve Çözüm Önerileri. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
  3. https://oxfordre.com/religion/display/10.1093/acrefore/9780199340378.001.0001/acrefore-9780199340378-e-101#acrefore-9780199340378-e-101-div1-5
  4. https://www.researchgate.net/publication/356469689_The_Religionization_in_Alevi_Culture_An_Exploratory_Study_on_Spiritual_Leaders_Dedes
  5. https://corum.ktb.gov.tr/TR-163367/alevi-inanci.html
  6. https://ahvalnews.com/tr/aleviler/alevilik-7-ayri-bir-inanc-sistemi-mi
  7. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/tunceli/kulturatlasi/alevilik
  8. https://www.anatoliareport.com/the-alevi-faith-principles-beliefs-rituals-and-practices.html
  9. https://ich.unesco.org/en/RL/semah-alevi-bektai-ritual-00384
  10. http://emlakansiklopedisi.com/wiki/cemevi-mimarisi-nasildir-cemevi-sayisi-kactir
  11. Karakaya-Stump, Ayfer. 2020. The Kizilbash/Alevis in Ottoman Anatolia. Sufism, Politics and Community. Edynburg: Edinburgh University Press.

Media użyte na tej stronie

Alevis in Turkey.png
(c) Qizilbash z duńskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
A map depicting the Alevi population of Turkey.

The red areas are inhabited by the so-called Anatolian Alevi-Bektashis, while the dark red represents the Arabic speaking Alawites.

A similar, but not identical map can be found in:

  • Shankland, David (2010). "Maps and the Alevis: On the Ethnography of Heterodox Islamic Groups". British Journal of Middle Eastern Studies 37 (3): 227-239. DOI:10.1080/13530194.2010.543307.
  • Itself based on data from: Andrews, Peter A. (1989) Ethnic groups in the Republic of Turkey, Wiesbaden: Reichert Publications ISBN: 3-89500-297-6. + 2nd enlarged edition in 2 vols., 2002, ISBN 3-89500-229-1
Saz instrumap.jpg
Autor: Jo Dusepo, Licencja: CC BY-SA 4.0
Picture of Musical instrument from the website https://instrumap.netlify.com/ Creative Commons Attribution Share-alike license (CC-BY-SA