Alfabet fiński
Alfabet fiński – alfabet oparty na alfabecie łacińskim, służący do zapisu języka fińskiego. Składa się z następujących liter:
A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, Š, T, U, V, W, X, Y, Z, Ž, Å, Ä, Ö.
Litery B, C, F, G, Q, W, X, Z, Å są używane tylko w wyrazach obcego pochodzenia (jeśli nie liczyć dwuznaku ng). Niekiedy do zapisu obcych słów używa się znaków Š i Ž. Prowadzi to do istnienia obocznych możliwości zapisu niektórych słów, jak np. šakki i shakki (szachy).
| Litera | Nazwa | Wymowa IPA | Uwagi dotyczące użycia i wymowy |
|---|---|---|---|
| A, a | aa | /ɑː/ | |
| B, b | bee | /beː/ | Występuje w stosunkowo nowych zapożyczeniach, np. banaani 'banan', bussi 'autobus'. Zazwyczaj wymawiane jako [b̥] lub [p]. |
| C, c | see | /seː/ | Pojawia się w mniej przyswojonych zapożyczeniach, np. curry, cesium 'cez'. Zazwyczaj wymawiane jako [k] lub [s]. |
| D, d | dee | /deː/ | W dzisiejszym fińskim ogólnokrajowym litera d oznacza głoskę [d], ale może być wymawiana jako [d̥] lub [t̪], a w dialektach jej wymowa jest bardzo zróżnicowana. Rodzimie używana w dialektach zachodnich jako [ɾ], a w dialektach wschodnich nie używana wcale. |
| E, e | ee | /eː/ | Oznacza głoskę pomiędzy [e] a [ɛ]. |
| F, f | äf, äffä | /æf/, /ˈæf.fæ/, sporadycznie /ef/ | Występuje w stosunkowo nowych zapożyczeniach, takich jak asfaltti 'asfalt' i uniformu 'mundur'. W dawnych zapożyczeniach (z wyjątkiem niektórych zachodnich dialektów), /f/ jest zastąpione /ʋ/ lub /hʋ/ (np. kahvi /ˈkah.ʋi/ – ze szwedzkiego kaffe – 'kawa'). Także nowsze zapożyczenia mogą posiadać alternatywną pisownię z v zamiast f (asvaltti, univormu). |
| G, g | gee | /ɡeː/ | Pojawia się w rodzimym digrafie ng, który oznacza spółgłoskę nosową tylnojęzykowo-miękkopodniebienną [ŋː] (bez słyszalnej głoski [ɡ]). W innych przypadkach g występuje tylko w stosunkowo nowych zapożyczeniach, takich jak gaala 'gala' i geeni 'gen' i jest wymawiane jako [ɡ̊] lub [k]. |
| H, h | hoo | /hoː/ | Zwykle bezdźwięczna spółgłoska szczelinowa, ale dokładna wymowa zależy od poprzedzającej samogłoski; pomiędzy dwoma samogłoskami może być wymawiane jako spółgłoska szczelinowa krtaniowa dźwięczna [ɦ]. |
| I, i | ii | /iː/ | Wymowa pomiędzy [i] a [e]. |
| J, j | jii | /jiː/ | Wymawiane zawsze jako [j], jak w językach niemieckim, szwedzkim czy polskim. |
| K, k | koo | /koː/ | |
| L, l | äl, ällä | /æl/, /ˈæl.læ/, sporadycznie /el/ | |
| M, m | äm, ämmä | /æm/, /ˈæm.mæ/, sporadycznie /em/ | |
| N, n | än, ännä | /æn/, /ˈæn.næ/, sporadycznie /en/ | |
| O, o | oo | /oː/ | Wymowa pomiędzy [o] a [ɔ]. |
| P, p | pee | /peː/ | |
| Q, q | kuu | /kuː/ | Zazwyczaj wymawiane jako [k]. Występuje głównie w obcych nazwach własnych (w zapożyczeniach dwuznak qu często jest zastąpiony kv). |
| R, r | är, ärrä | /ær/, /ˈær.ræ/, sporadycznie /er/ | |
| S, s | äs, ässä | /æs/, /ˈæs.sæ/, sporadycznie /es/ | |
| Š, š | hattu-äs, hattu-ässä; suhu-äs, suhu-ässä | /ˈhat.tuˌæs/, /ˈhat.tuˌæs.sæ/; /ˈsu.huˌæs/, /ˈsu.huˌæs.sæ/ | Rzadki wariant diakrytyczny litery s. Występuje w stosunkowo nowych zapożyczeniach, takich jak šakki 'szachy' i šillinki 'szyling', ale bywa zastępowane przez dwuznak sh (šampoo → shampoo 'szampon') lub w bardziej przyswojonych zapożyczeniach, zwykłą s (sampoo). Norma nakazuje wymowę [ʃ], jednak często zamiast tego słyszy się [s]. |
| T, t | tee | /teː/ | Wymawiane raczej jako spółgłoska zębowa [t̪] niż spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa [t]. |
| U, u | uu | /uː/ | Wymowa pomiędzy [u] a [o]. |
| V, v | vee | /ʋeː/ | Zazwyczaj wymawiane raczej jako półotwarte [ʋ] niż szczelinowe [v]. |
| W, w | kaksois-vee, tupla-vee | /ʋeː/, /ˈkɑk.soisˌʋeː/, /ˈtup.lɑˌʋeː/ | „Podwojone v” rodzimie może wystąpić jako przestarzały wariant v, ale poza tym tylko w niezadomowionych zapożyczeniach oraz obcych nazwach własnych. Pojawia się w rzadkich nazwiskach, np. Wirtanen, i w porządku alfabetycznym traktowane jest jak v. Zazwyczaj wymawiane jako [ʋ]. |
| X, x | äks, äksä | /æks/, /ˈæk.sæ/, sporadycznie /eks/ | Występuje w niezadomowionych zapożyczeniach, takich jak taxi czy fax, ale częstokroć istnieje alternatywna pisownia zastępująca x dwuznakiem ks (taksi, faksi). Typowa wymowa to [ks]. |
| Y, y | yy | /yː/ | Wymowa pomiędzy [y] a [ø]. |
| Z, z | tset, tseta | /tset/, /ˈtse.tɑ/ | Występuje w niezadomowionych zapożyczeniach, takich jak zeniitti /tse.niːt.ti/ 'zenit' i pizza, ale może wystąpić alternatywna pisownia z ts (np. pitsa). Zazwyczaj wymawiane jako [ts], ale czasem jako [s] lub [z̥]. |
| Ž, ž | hattu-tset, hattu-tseta | /ˈhat.tuˌtset/, /ˈhat.tuˌtse.tɑ/ | Rzadki wariant diakrytyczny litery z. Występuje w mniej zadomowionych zapożyczeniach, takich jak džonkki 'dżonka (rodzaj statku)', a także w obcych nazwach własnych, ale jest często zastępowany dwuznakiem zh. W toerii wymawiane jako [ʒ], ale rzeczywista wymowa może się różnić. |
| Å, å | ruotsalainen oo | /oː/, /ˈruot.sɑˌlɑi.nen oː/ | „Szwedzkie o”, pochodzące z alfabetu szwedzkiego i zbędne w języku fińskim; używana do zapisu nazw własnych w szwedzkojęzycznych obszarach Finlandii (fiń. Suomenruotsi). Wymawiane jak [o]. |
| Ä, ä | ää | /æː/ | Wymowa pomiędzy [a] oraz [e], ale bliżej [a]. |
| Ö, ö | öö | /øː/ | Wymowa pomiędzy [ø] a [œ]. |
Media użyte na tej stronie
Fi-alphabet.ogg
Autor: Vassilik, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Finnish Alphabet A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Å Ä Ö
Autor: Vassilik, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Finnish Alphabet A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Å Ä Ö