Algieria
| |||||
Dewiza: (arab.) من الشعب و للشعب (Z ludu i dla ludu) | |||||
Hymn: Kassaman (Ślubujemy) | |||||
Język urzędowy | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stolica | |||||
Ustrój polityczny | |||||
Głowa państwa | |||||
Szef rządu | premier Aymen Benabderrahmane | ||||
Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
| ||||
Liczba ludności (2017) • całkowita • gęstość zaludnienia |
| ||||
PKB (2017) • całkowite • na osobę | |||||
PKB (PSN) (2017) • całkowite • na osobę |
| ||||
Waluta | dinar algierski (DZD) | ||||
Niepodległość | od Francji | ||||
Religia dominująca | |||||
Strefa czasowa | UTC +1 (cały rok) | ||||
Kod ISO 3166 | DZ | ||||
Domena internetowa | |||||
Kod samochodowy | DZ | ||||
Kod samolotowy | 7T | ||||
Kod telefoniczny | +213 | ||||
(c) OCHA, CC BY 3.0 |
Algieria (arab. الجزائر, trl. Al-Jazā’ir, trb. Al-Dżaza’ir), Algierska Republika Ludowo-Demokratyczna (arab. الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية, trl. Al-Jumhūriyyah al-Jazā’iriyyah ad-Dīmuqrāţiyyah ash-Sha‘biyyah, trb. Al-Dżumhurijja al-Dżaza’irijja ad-Dimukratijja asz-Szabijja, tamazight ⴷⵣⴰⵢⴻⵔ) – 10. co do wielkości państwo świata (największe w Afryce), położone w Afryce Północnej nad Morzem Śródziemnym, członek Unii Afrykańskiej. Znaczną część obszaru Algierii zajmują wchodzące w skład Sahary pustynie oraz półpustynie.
Podział administracyjny
Algieria jest podzielona na 48 wilajetów.
Geografia
Algieria leży w północnej Afryce nad Morzem Śródziemnym, między Marokiem, Libią i Tunezją.
Stolica Algier liczy 1,6 mln mieszkańców (a zespół miejski 3,8 mln).
Położenie: 28° 00 N, 3° 00 E
Powierzchnia całkowita: 2 381 740 km² (powierzchnia wód śródlądowych pomijalna).
Granice lądowe: 6343 km, w tym z poszczególnymi państwami:
- Maroko 1559 km
- Mali 1376 km
- Libia 982 km
- Tunezja 965 km
- Niger 956 km
- Mauretania 463 km
- Sahara Zachodnia 42 km
Linia brzegowa: 998 km
Morskie długości:
- powierzchnia połowów: 32-52 mil morskich
- wody należące do kraju: 12 mil morskich
Historia
Terytorium współczesnej Algierii w starożytności zamieszkiwały ludy berberyjskie. Od XII wieku p.n.e. na wybrzeżach kraju powstawały fenickie osady handlowe, które od IX wieku p.n.e. należały do Kartaginy. W III wieku p.n.e. w głębi kraju utworzone zostało państwo Numidii, dołączone w I wieku p.n.e. do Imperium Rzymskiego. W okresie rządów rzymskich kraj stał się jednym ze spichlerzy imperium, dzięki czemu nastąpił szybki rozwój kulturalny i gospodarczy ziem. W V wieku n.e. wybrzeże Algierii zajęli Wandalowie, w 533 Bizancjum, z kolei w drugiej połowie VII wieku Arabowie. Arabowie przeprowadzili w kraju proces islamizacji i arabizacji miejscowych ludów berberyjskich. W ciągu średniowiecza tereny często zmieniały władców. Wybrzeża były opanowane przez piratów berberyjskich. U schyłku XV wieku licznie osiedlili się tu muzułmańscy uchodźcy z Hiszpanii, zasilili oni osady pirackie. Częste eskapady piratów na tereny Hiszpanii i hiszpańskie okręty, doprowadziły do zajęcia przez Hiszpanów portu w Oranie w 1509 (kontrolowała go do 1708), a w 1510 Algieru. Zagrożeni ekspansją hiszpańską piraci zwrócili się o pomoc do Imperium Osmańskiego i w 1519 przyjęli zwierzchnictwo tureckie. Obecna Algieria została włączona w skład Imperium Osmańskiego pod arabską nazwą Al-Dżazair. Od początku XVIII wieku władzę przejmowali lokalni władcy[3].
W 1830 Algier został zdobyty przez Francję. W kolejnych latach Francuzi prowadzili systematyczny podbój kraju, spotykając się z oporem algierskich plemion. Wnętrze Algierii siły francuskie opanowały po 1847 wraz z rozbiciem wojsk emira Abd al-Kadira. Rząd francuski przyznał Algierii status osadniczego terytorium zamorskiego Francji i od lat 40. XIX wieku prowadził akcję osadniczą. Przeciwko francuskiej kolonizacji kraju występowała miejscowa ludność, która kilkukrotnie (między innymi w latach 1857, 1864-66, 1870-71) organizowała antyfrancuskie powstania. W 1881 Francuzi nadali Algierii kodeks tubylczy. Kodeks zakazał lokalnej ludności przynależności do partii politycznych i związków zawodowych. Część represyjnych praw zniesiono po I wojnie światowej. W okresie 20-lecia międzywojennego powstały pierwsze lokalne partie nawołujące do obrony interesu narodowego[3].
Podczas II wojny światowej Algieria stała się terenem walk aliantów z siłami rządu Vichy. Po zakończeniu wojny nasiliły się tendencje antykolonialne. W 1946 powstał Ruch na rzecz Triumfu Wolności Demokratycznych (MTLD), który 1947 wyłonił konspiracyjną Organizację Specjalną. Na bazie Organizacji Specjalnej powstał Komitet Rewolucyjny Jedności i Akcji[3][4]. W 1954 Komitet Rewolucyjny Jedności i Akcji (CRUA) zorganizował antyfrancuskie powstanie i przekształcił się we Front Wyzwolenia Narodowego. Powstanie objęło cały kraj. Francuzi w trakcie powstania wprowadzili w kolonii system rządów terroru i odpowiedzialności zbiorowej wobec cywilów. Powszechne stały się tortury, ekspedycje karne i pacyfikacje[4][5]. W 1958 w Kairze utworzono Tymczasowy Rząd Republiki Algierskiej. W 1962 przedstawiciele Frontu Wyzwolenia Narodowego i rządu Francji podpisali układ w Évian-les-Bains, na mocy którego proklamowano niepodległość republiki[3][4].
U progu niepodległości kraju nasiliły się zamachy terrorystyczne podejmowane przez Organizację Tajnej Armii, skupiającą pozostałych w kraju francuskich osadników. Terroryzm i jego reakcja ze strony władz spowodowały masowy exodus ludności francuskiej z kraju, do połowy 1962 Algierię opuściło 80% osadników[3]. W 1963 przyjęto pierwszą konstytucję algierską. Premierem i pierwszym prezydentem republiki został Ahmad Ben Bella. W październiku 1963 suwerenność Algierii zakwestionowało Maroko, w trakcie tak zwanej wojny piaskowej, w której siły algierskie pokonały wojska marokańskie[6]. W 1964 w Algierskiej Karcie Narodowej nakreślono socjalistyczny program rozwoju państwa, w którym monopartyjne rządy objął Front Wyzwolenia Narodowego. W 1965 miał miejsce zamach stanu z Huari Bumedienem na czele. Bumedien w trakcie rządów przeprowadził reformę rolną i nacjonalizację części sektorów przemysłu[3].
W 1979, po śmierci Bumediena, urząd prezydenta objął Szadli Bendżedid. Uchwalona w 1989 nowa, demokratyczna konstytucja, spowodowała chaos polityczny. Duże poparcie społeczne uzyskał islamistyczny Islamski Front Ocalenia, który w 1990 wygrał wybory komunalne i regionalne. Po wygranej pierwszej turze wyborów parlamentarnych w 1991 doszło do reakcji wojska i zwolenników państwa laickiego: Islamski Front Ocalenia został zdelegalizowany, a wybory unieważnione. W latach 90. XX wieku w kraju trwała wojna domowa. W styczniu 2000 rozwiązała się Islamska Armia Ocalenia, zbrojne skrzydło Islamskiego Frontu Ocalenia (FIS), a wielu jej bojowników poddało się w zamian za amnestię[3]. W XXI wieku Algieria znalazła się w czołówce najlepiej rozwiniętych państw kontynentu[7]. Na przełomie 2010 i 2011 w kraju wybuchły ogólnokrajowe protesty[3]. W kwietniu 2019 do dymisji podał się wieloletni prezydent Abd al-Aziz Buteflika, na co miały wpływ trwające masowe protesty spowodowane przez rosnące koszty życia i bezrobocie[8].
Demografia
Podobnie do Maroka ludność Algierii w większości ma mieszane arabsko-berberyjskie pochodzenie, przy czym w przeważającej większości uważa się za Arabów.
Wyraźnie osobnym narodem są berberyjscy Kabylowie posiadający własny język i odrębne zwyczaje, którzy zamieszkują głównie północno-wschodni region kraju zwany Kabylią, gdzie są w większości. Liczebność Kabylów w Algierii ocenia się pomiędzy 3 000 000 a 6 000 000 osób. Występują wśród nich tendencje do żądania autonomii, w szczególności językowej, które dotychczas zwalczane były przez władze algierskie.
Na obszarach pustyń i oaz w środkowej i południowej części kraju występują także inne grupy posługujące się językami berberyjskimi, w tym Tuaregowie.
- największe miasta według liczby ludności (dane szacunkowe z 2009[9]):
- Algier – 2 203 698
- Oran – 679 877
- Konstantyna – 462 779
- Batina – 297 835
- Dżilfa – 261 026
- przyrost naturalny: 1,19% (2009)
- śmiertelność niemowląt: 27,73 na 1000 żywych narodzin
- średnia długość życia: 74 lata
- analfabetyzm: 30%
W 2016 Algieria liczyła 40 376 000 mieszkańców, w skład których wchodzili[10]:
- Arabowie (Algieryjczycy) – 67,9%
- Berberowie – 23,8% (w tym Kabylowie – 13,8%, Shawiya – 5,3%, Imazighen – 3,8%)
- Beduini – 6,3% (w tym Tajakant – 4,1%)
- pozostali – 2,0% (w tym Sahrawi, Arabowie – Marokańczycy, Tuaregowie i Chińczycy).
Religia
Struktura religijna w 2021 roku, według World Christian Database[11]:
- muzułmanie – 98,21%,
- brak religii – 1,43%,
- chrześcijanie – 0,3%:
- ewangelikalni, zielonoświątkowcy i niezależne kościoły (115 tys.)
- protestanci (11,5 tys.)
- katolicy (6,6 tys.)
- prawosławni (1,3 tys.)
- inne religie – 0,06%, w tym:
Siły zbrojne
Algieria dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: siłami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[12]. Uzbrojenie sił lądowych Algierii składało się w 2014 z: 1050 czołgów, 1748 opancerzonych pojazdów bojowych, 180 dział samobieżnych, 148 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych oraz 300 zestawów artylerii holowanej[12]. Marynarka wojenna Algierii dysponowała w 2014: 12 korwetami, 6 okrętami podwodnymi oraz trzema fregatami[12].
Wojska algierskie w 2014 liczyły 512 tysięcy żołnierzy służby czynnej oraz 400 tysięcy rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) algierskie siły zbrojne stanowią 31. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 10,6 mld dolarów[12].
Ustrój polityczny
Algieria zgodnie z konstytucją z 19 listopada 1976 (wielokrotnie nowelizowaną) jest republiką, w której głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych. Prezydent mianuje premiera, który stoi na czele rządu. Dwuizbowy parlament składa się z izby niższej – Narodowego Zgromadzenia Ludowego – oraz izby wyższej: Rady Narodu.
Gospodarka
- PKB 3815,25 USD na osobę (2020)
- bezrobocie: 11,4% (2019)
- 23% ludności poniżej poziomu ubóstwa.
- na osobę przypada 713 kilowatogodzin
- 114 telefonów na 1000 osób
- 16 użytkowników Internetu na 1000 osób.
- 1000 osób na 1 lekarza
- 513 osób na łóżko szpitalne
Algieria należy do eksporterów ropy naftowej i gazu ziemnego wydobywanych na Saharze i transportowanych rurociągami do portów Arziw, Dżidżili i Bidżaja. Ponadto prowadzi się wydobycie fosforytów, cynku, ołowiu, miedzi, węgla kamiennego, soli kamiennej, gipsu, rtęci (4. miejsce na świecie), uranu i rud żelaza. Elektrownie algierskie są opalane ropą i gazem ziemnym.
Transport samochodowy i kolejowy; żegluga kabotażowa. Handel z Francją, Włochami, Niemcami, Hiszpanią, Stanami Zjednoczonymi.
Rolnictwo
Uprawa zbóż, oliwek, winorośli, pomarańczy, mandarynek i pomidorów. Hodowla owiec, kóz, wielbłądów, bydła; rybołówstwo.
Emisja gazów cieplarnianych
Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Algierii wyniosła w 1990 roku 150,889 Mt, z czego 67,97 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 2,623 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 256 kg. Następnie emisje cały czas rosły w różnym tempie. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 165,332 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 3,936 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 282 kg. Źródła emisji w latach 90. były zróżnicowane, ale z czasem zaczął rosnąć udział emisji z transportu i energetyki. W latach 90. udział emisji dwutlenku węgla i metanu był podobny. W połowie lat 90. emisje metanu rosły szybciej niż dwutlenku węgla, po czym na przełomie XX i XXI w. wróciły do poziomu z początku lat 90. Na dalszych miejscach są emisje podtlenku azotu[13].
Zobacz też
Uwagi
- ↑ Dane podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (ang.).
Przypisy
- ↑ World Economic Outlook Database, April 2018, imf.org [dostęp 2018-04-17] (ang.).
- ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2017: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2018. [dostęp 2018-04-17]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Algieria. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-06-13] .
- ↑ a b c algierska wojna narodowowyzwoleńcza 1954–62, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-06-13] .
- ↑ Karol Kasza: Spirala przemocy – wojna o niepodległość Algierii. polskieradio.pl.
- ↑ Ottaway, David (1970), Algeria: The Politics of a Socialist Revolution, s. 166, Berkeley, California: University of California Press, ISBN 978-0-520-01655-2.
- ↑ Bank Światowy.
- ↑ Robert Stefanicki , Algieria, Libia, Jordania, Maroko, Sudan. Czy to druga arabska wiosna?, wyborcza.pl, 15 kwietnia 2019 [dostęp 2019-04-16] (pol.).
- ↑ World Gazetteer – Algeria. [dostęp 2009-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-28)].
- ↑ Joshua Project.
- ↑ WWL 2018 Church History and Facts – ALGERIA, World Christian Database, 2017 [dostęp 2019-08-31] .
- ↑ a b c d Algeria. Global Firepower. [dostęp 2014-08-19]. (ang.).
- ↑ Algeria, [w:] F. Monforti-Ferrario i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 40, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).
Bibliografia
- Eligiusz Dworaczyński (red.): Algieria: badania 1987-1988. Wykopaliska archeologiczne-Algieria. Materiały Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej. Kraków Biblioteka Międzynarodowego Centrum Kultury. Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska PKZ 1988
- Barska Anna: Konflikt kulturowy w społeczeństwie algierskim w drugiej połowie XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 1998
- Dobosiewicz Zbigniew: Algieria dnia dzisiejszego, Wydawnictwo Wiedza Powszechna Warszawa 1971
- Égretaud Marcel: Algieria, Wydawnictwo Książka i Wiedza Warszawa 1958
- Frazik Józef Tomasz: Arabska architektura Tunezji, Algierii, Maroka oraz mauretańskiej Hiszpanii, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 1993
- Jałowiecki Bohdan: Procesy rozwoju społecznego współczesnej Algierii, Państwowe Wydawnictwa Naukowe Warszawa 1978
- Kasznik-Christian Aleksandra: Między Francją a Algierią, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wrocław 1977
- Kasznik-Christian Aleksandra: Algieria, Wydawnictwo TRIO Warszawa 2006
- Kasznik-Christian Aleksandra: Wojna algierska 1954-1962, Wydawnictwo Ibidem Łódź 2001
- Krasicki Ignacy: Współczesna Algieria, Krajowa Agencja Wydawnicza Warszawa 1978
- Matosek Stanisław: Algieria, Wydawnictwo Książka i Wiedza Warszawa 1976
- Nostitz-Jackowska Anna: Algierska Republika Ludowo-Demokratyczna, Krajowa Agencja Wydawnicza Warszawa 1979
- Rekłajtis Elżbieta: Rozwój szkolnictwa w Algierii, Państwowe Wydawnictwa Naukowe Warszawa 1968
- Rostafiński Józef: Świat i ludzie Algieru, nakł. Księgarni G. Gebethnera i Sp. Kraków 1896
- Roy Jules: Wojna w Algierii, Wydawnictwo Książka i Wiedza Warszawa 1961
- Szafar Tadeusz: Algierii droga do niepodległości, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych Warszawa 1972
- ISNI: 0000 0004 0529 7018
- VIAF: 1144898516950291388, 129791782
- LCCN: n79064760
- GND: 4001179-3
- NDL: 00560369
- BnF: 118621987, 15238304z, 11930860j
- SUDOC: 026358581
- NLA: 35003176
- NKC: ge128658
- BNE: XX451452
- BIBSYS: 13064859
- NUKAT: n2004010467
- J9U: 987007564350705171
- BLBNB: 000146293
- LIH: LNB:V*5950;=BF
- WorldCat: lccn-n79064760, lccn-no95023995
Media użyte na tej stronie
Please do not replace the simplified code by a version created with Inkscape or another vector graphics editor❗
Flag of Mauritania, adopted in 2017. The National Assembly added red stripes to the top and bottom edges to represent “the blood shed by the martyrs of independence”.
Icon-type silhouette of an airplane. (Mainly to be used in Userboxes)
Instrumental version of "Kassaman".
Autor: Martin23230, Licencja: CC BY-SA 3.0
Orthographic map of Africa
Autor: Eric Gaba (Sting - fr:Sting), Licencja: CC BY-SA 3.0
Blank administrative map of Algeria, for geo-location purposes.
Autor: Jackaranga, Licencja: CC BY-SA 4.0
Emblem of Algeria. An embossed version (no colours) of the emblem is displayed on the official page of the government of Algeria (Les Armoiries de la République, accessed March 2011), with the following French caption:
- Les Armoiries de la République Algérienne Démocratique et Populaire se présentent sous la forme d’une circonférence comportant à l’extérieur l’inscription suivante, en langue arabe :
- République Algérienne Démocratique et Populaire
- Et à l’intérieur les symboles suivants :
- - dans le haut, le soleil se levant sur une montagne,
- - au centre, une main d’orfèvrerie symétrique autour du majeur, les trois doigts centraux unis, les deux doigts des extrémités terminés en bec de colombe portant un rameau d’olivier,
- - dans le bas, le croissant et l’étoile,
- - à droite, l’urne électorale surmontée de trois épis différenciés et de feuilles de chêne,
- - et à gauche, une branche d’olivier avec fruits, superposée d’une palme et surmontée de toits et de cheminées d’usine et de derricks de forage pétroliers.
Autor: Fiontain, Licencja: CC BY-SA 4.0
Algeria Sahara Desert Photo From Drone
نحت هولندي قديم، عنوان اللوحة الأصلي:الطريقة التي كان يُباع بها السجناء المسيحيون كعبيد في سوق الجزائر العاصمة
Autor: M.Bitton, Licencja: CC BY-SA 4.0
Orthographic map centred on Algeria.
Autor: Jeff Dahl, Licencja: CC BY-SA 4.0
Emblem of the League of Arab States
Autor: Habib kaki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Timgad, wilaya de Batna تيمقاد، ولاية باتنة
Map of Algeria
Autor: Rania MEGHERBI, Licencja: CC BY-SA 3.0
This is a photo of a natural site in Algeria identified by the ID