Ali Bunsch

Ali Bunsch
Alojzy Józef Bunsch
Ilustracja
Ali Bunsch
Data i miejsce urodzenia

17 lutego 1925
Bielsko

Data i miejsce śmierci

16 lutego 1985
Gdańsk

Narodowość

Polska

Dziedzina sztuki

scenografia

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi

Ali Bunsch, właśc. Alojzy Józef Bunsch (ur. 17 lutego 1925 w Bielsku, zm. 16 lutego 1985 w Gdańsku) – polski scenograf, reżyser i dyrektor teatrów. Jego twórczość scenograficzna związana była głównie z teatrem lalek wywierając znaczący wpływ na powojenny kształt polskiej scenografii lalkowej. Współpracował również z teatrami dramatycznymi, głównie z Teatrem Wybrzeże w Gdańsku i Teatrem Dramatycznym w Warszawie. Syn malarza Adama Bunscha, starszy brat grafika Franciszka Bunscha.

Życiorys

Uczęszczał do szkoły średniej w Bielsku, następnie podczas okupacji niemieckiej kontynuował przerwaną przez wybuch II wojny światowej edukację w Kunstgewerbeschule[1] w Krakowie (Szkole Rzemiosła Artystycznego, jedynej wówczas szkole zawodowej o profilu humanistycznym realizującej nieoficjalnie, w ograniczonym zakresie program ASP i zlikwidowanej na początku roku 1943). Współpracował z podziemnym Teatrem Niezależnym Tadeusza Kantora, brał udział w przedstawieniach Balladyny (1943) i Powrotu Odysa (1944)[2].

Po wojnie, w latach 1945–1949 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie malarstwo pod kierunkiem Eugeniusza Eibischa i scenografię u Karola Frycza; dyplom ukończenia studiów scenograficznych otrzymał w roku 1952. Uczył się również w pracowni Andrzeja Pronaszki w Studiu przy Teatrze Starym w Krakowie[3].

Pierwsze scenografie zaprojektował wraz z A. Cybulskim do przedstawień warsztatowych Studia przy Starym Teatrze: Beksy w reż. M. Billiżanki (1945), na scenie Teatru Wesoła Gromadka oraz do Niespodzianki (1945), na scenie Starego Teatru. W czasie studiów zaczął też współpracę z Teatrem Lalek Groteska, gdzie projektował dekoracje m.in. do: Szewczyka Dratewki (1945, z M. Borowiejską), Kolorowych piosenek (1946, z A. Cybulskim), Cudownej lampy Aladyna (1948). W latach 1948–1951 razem z reżyserem H. Rylem pracował w Teatrze Lalek Arlekin w Łodzi[4], od roku 1949 był tam kierownikiem plastycznym; projektował dekoracje i lalki, m.in. do Wesołej maskarady, Samby i lwa[5].

Ali Bunsch, lalka ze spektaklu Bo w Mazurze taka dusza, 1962

W 1952 r. został kierownikiem artystycznym Teatru Lalek (od roku 1957 pod nazwą Teatr Miniatura) w Gdańsku. Od roku 1956 do 1961 był dyrektorem tej sceny, później współpracował z nią jako scenograf do 1968 r. We współpracy z reżyserką N. Gołębską[6] stworzył ważne artystycznie widowiska lalkowe, takie jak: Dumna legenda (1954), Żart olszowiecki (1956), Pastorałka (1957), Piękna Parysada (1958), Biwak z przyśpiewkami (1958), Flisak i Przydróżka (1960, przedstawienie nagrodzone na II Ogólnopolskim Festiwalu T. Lalkowych w Warszawie i Międzynarodowym Festiwalu T. Lalek w Bukareszcie), Bo w Mazurze taka dusza (1962, Laska Mistrzowska na III Festiwalu T. Lalkowych Polski Północnej w Toruniu), Piast i Popiel (1963, Laska Mistrzowska na IV Festiwalu T. Lalkowych Polski Północnej w Toruniu). Międzynarodowe powodzenie zdobyło przedstawienie Bo w Mazurze taka dusza, pokazywane m.in. na Festiwalach T. Lalek w Brunszwiku (1970), w Bejrucie (1970) oraz w Finlandii i Niemczech. Wystawiona w 1957 r. Pastorałka rozpoczęła stosowanie motywu szopki krakowskiej, pojawiającego się w wielu jego późniejszych scenografiach[7]. Podczas jego dyrekcji Teatr Miniatura wypracował wyraziste oblicze artystyczne łącząc folklor i tradycję narodową z językiem nowoczesnej plastyki[8].

W latach 1954-1958 był jednocześnie kierownikiem plastycznym Teatru Lalki i Aktora Baj w Warszawie opracowując scenografię m.in. do Aszar-Kari (Cudowny skarb) oraz Trzech braci Czing. W roku 1968 zaprojektował dekoracje do odnoszącego sukcesy Pana Twardowskiego w reżyserii M. Snarskiej w Teatrze Lalek Guliwer w Warszawie, z którym związał się na stałe projektując scenografie do ponad dwudziestu spektakli, m.in. Tajemnicza szuflada (1969), Trzej muszkieterowie (1971), Słowo o wyprawie Igora (1973, nagroda na Ogólnopolskim Przeglądzie Sztuk Ros. i Radz. w T. Lalek w Łodzi w 1977), Rozbójnicy z Kardamonu (1975), Porwanie w Tiutiurlistanie (1977), Złote jabłko i dziewięć pawi (1981), Baśń o pięknej Parysadzie (1984). Przez wiele lat pracował także w Teatrze Lalki Tęcza w Słupsku, a od sezonu 1972/73 do końca życia był jego stałym scenografem, kontynuując estetykę wykreowaną w gdańskiej Miniaturze[9]. We współpracy z Z. Miklińską, dyrektorką teatru i reżyserką, stworzył takie przedstawienia, jak: Od Polski śpiewanie (1970, Grand Prix na VII Międzynarodowym Festiwalu T. Lalek w Zagrzebiu), Kaszubi pod Wiedniem (1972), Panienka z okienka (1977, wyróżnienie za scenografię na VIII Ogólnopolskim Festiwalu T. Lalek w Opolu), Bajka o żołnierzu i śmierci (1977), Po kolędzie (1981), Zima, zima (1984)[10].

Współpracował także z wieloma teatrami lalek w całej Polsce, m.in. w Lublinie, Wrocławiu, Wałbrzychu, Szczecinie, Olsztynie, Białymstoku,Toruniu i Łodzi[11].

Równocześnie projektował scenografie i kostiumy dla teatrów dramatycznych. Najdłużej związany był z Teatrem Wybrzeże w Gdańsku, gdzie w latach 1958–1977 był stałym scenografem, a w sezonie 1962/63 pełnił funkcję dyrektora artystycznego. Najważniejsze jego prace przypadły na okres dyrekcji Zygmunta Hübnera[12]. Dla Teatru Wybrzeże przygotował scenografie do takich przedstawień, jak m.in.: Ptak (1956), Zbrodnia i kara (1958), Kajus Cezar Kaligula (1959), Opera za trzy grosze i Wesele (1960), jednoaktówki Mrożka: Karol, Strip-tease, Na pełnym morzu (1961), Sen srebrny Salomei (1962), Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale (1964), Zawisza Czarny i Tango (1965), Noc listopadowa (1967), Ryszard III (wspólnie z J. Pożakowską), Dwa teatry (1968), Zemsta (1970), Janosik, czyli Na szkle malowane (1971), Thermidor, Gra miłości i przypadku, oraz Nasze miasto (1972), Lato (1973), Śluby panieńskie (1974), Kondukt (1975).

Uznanie krytyki przyniosły mu także kostiumy projektowane dla Teatru Dramatycznego w Warszawie głównie do przedstawień w reżyserii Ludwika René, gdzie współpracował ze scenografem Janem Kosińskim[13]. Powstały wówczas jego kostiumy do m.in. Romulusa Wielkiego (1966), Anabaptystów (1967), Kronik królewskich (1968) oraz Życia snem (1969), jak również scenografia i kostiumy do Marchołta grubego, a sprośnego (1970).

Projektował dekoracje i kostiumy w wielu innych teatrach dramatycznych, w tym przede wszystkim dla: Teatru Śląskiego w Katowicach, Teatru im. W. Horzycy w Toruniu, Teatru na Targówku w Warszawie, Teatru Zagłębia w Sosnowcu i Teatru Współczesnego we Wrocławiu. W latach 1975-1980 był związany z Teatrem Muzycznym w Gdyni za dyrekcji Danuty Baduszkowej realizując tam scenografie do m.in.: Szwejka (1977), Chłopca z gwiazd (1979) i Nowego Don Kichota, czyli stu szaleństw (1979).

Zajmował się również malarstwem, grafiką i ilustracją książkową.

Lalki Alego Bunscha na wystawie Sygnowano: Bunsch, Szczecin 2016

W zarysach dziejów XX-wiecznego teatru lalek w Polsce jest podkreślana oryginalna forma projektowanych przez niego lalek o prostym geometrycznym kształcie, ubranych w barwne kostiumy, a także dynamiczny inscenizacyjnie styl scenografii twórczo nawiązujący do narodowej tradycji[14]. Opracował scenografie do ponad trzystu spektakli, z czego ponad połowę w teatrach lalek, ok. stu w dramatycznych i ponad dwadzieścia w teatrach muzycznych i estradowych[15].

Zmarł nagle wskutek wylewu w przeddzień ukończenia 60 lat, podczas przygotowań do premiery spektaklu Lodoiska (1985) w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku[16]. Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie.

Oprócz innych nagród otrzymał dwukrotnie Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość artystyczną dla dzieci i młodzieży (1953 i 1977), został także odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (15 lipca 1954)[17] oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1959)[18].

Przypisy

  1. ↑ Kunstgewerbeschule 1939-1943 i Podziemny Teatr Niezależny Tadeusza Kantora w latach 1942-1944. wyd. Cricoteca, Kraków 2007.
  2. ↑ K. Pleśniarowicz, Kantor. Artysta końca wieku, Wrocław: Wydaw. Dolnośląskie, 1997, s. 43, 58, 59, 66, ISBN 83-7023-623-5, OCLC 830086868.
  3. ↑ M. Waszkiel, Bunsch – lalkarz, [w:] Ali Bunsch. Od szopki do horyzontu, Warszawa 2013, s. 7.
  4. ↑ H. Ryl, Dziewanna i lalki, Łódź 1967.
  5. ↑ J. Hrk: Jedność sztuki – jedność teatru. Łódź: Teatr Arlekin w Łodzi, 2014, s. 73-84. ISBN 978-83-63158-39-2.
  6. ↑ Natalia Gołębska, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [online] [dostęp 2019-10-29].
  7. ↑ J. Hofman, Muszkieter, „Scena” 1986, nr 6.
  8. ↑ M. Waszkiel, Dzieje teatru lalek w Polsce 1944-2000, Warszawa: Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, 2012, s. 197, ISBN 978-83-927763-4-5, OCLC 804652135.
  9. ↑ Ali Bunsch, oprac. H. Sych. Seria Lalkarze – materiały do biografii, Łódź 2001, s. 86-87.
  10. ↑ M. Waszkiel: Dzieje teatru lalek w Polsce 1944-2000. Warszawa: 2012, s. 105-107. ISBN 978-83-927763-4-5.
  11. ↑ Ali Bunsch. Encyklopedia Teatru Polskiego. [dostęp 2019-10-29].
  12. ↑ J. Stacewicz-Podlipska, Trener plastycznego myślenia – Ali Bunsch w teatrach dramatycznych, [w:] Ali Bunsch. Od szopki do horyzontu, Warszawa 2013, s. 16-19.
  13. ↑ J. Stacewicz-Podlipska, Trener plastycznego myślenia – Ali Bunsch w teatrach dramatycznych, [w:] Ali Bunsch. Od szopki do horyzontu, Warszawa 2013, s. 20-23.
  14. ↑ por. H. Jurkowski, Moje pokolenie. Twórcy polskiego teatru lalek drugiej połowy XX wieku, Łódź 2006, s. 99-109 oraz M. Waszkiel, Dzieje teatru lalek w Polsce 1944-2000, Warszawa 2012, s. 105-107.
  15. ↑ Dokumentacja działalności artystycznej [w:] Ali Bunsch, oprac. H. Sych. Seria Lalkarze – materiały do biografii, Łódź 2001, s. 10-59.
  16. ↑ H. Jurkowski: Moje pokolenie. Twórcy polskiego teatru lalek drugiej połowy XX wieku. Łódź: 2006, s. 99-109, 111-116.
  17. ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564. "w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki"
  18. ↑ Bunsch Ali. W: Słownik biograficzny teatru polskiego, tom III: 1910-2000, vol.1 (A-Ł). Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2017, s. 131-132. ISBN 978-83-63877-95-8.

Bibliografia

  • Z. Strzelecki, Polska plastyka teatralna, t. 1-3, Warszawa 1965, s. 529-531
  • H. Jurkowski, Teatr Miniatura. Tezy do monografii, Gdańsk 1979.
  • H. Jurkowski, Dzieje teatru lalek. Od wielkiej reformy do współczesności, Warszawa 1984, s. 173-178.
  • N. Gołębska, Od szopki do horyzontu, „Teatr Lalek” 1985, nr 9-10.
  • J. Hofman, Muszkieter, „Scena” 1986 nr 6.
  • M. Pinińska, Przypominanie Alego Bunscha, „Teatr Lalek” 1992, nr 3.
  • Ali Bunsch [w:] Słownik scenografów teatru lalek 1945-1995, pod red. M. Waszkiela, „Teatr Lalek” 1995, nr 1-2.
  • Ali Bunsch, oprac. H. Sych. Seria: Lalkarze – materiały do biografii, pod red. M. Waszkiela, Łódź 2001. ISBN 83-86127-86-4
  • H. Jurkowski, Moje pokolenie. Twórcy polskiego teatru lalek drugiej połowy XX wieku, Łódź 2006, s. 99-109, 111-116.
  • Honorata Sych, Tajemnice teatru lalek, Łódź: Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 2010, s. 107-112, ISBN 978-83-61293-06-4, OCLC 751091656.
  • M. Waszkiel, Dzieje teatru lalek w Polsce 1944-2000, Warszawa: Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, 2012, s. 105-107, ISBN 978-83-927763-4-5, OCLC 804652135.
  • Ali Bunsch. Od szopki do horyzontu. Katalog wystawy 2013–2014, Monika Chudzikowska (red.), Jolanta Żukowska (red.), Warszawa: Teatr Wielki - Opera Narodowa. Muzeum Teatralne, 2013, ISBN 978-83-63432-41-6, OCLC 890401393.
  • G. Pewińska, Gdańsk: Wystawa „Od szopki do horyzontu” poświęcona Alemu Bunschowi w Pałacu Opatów, „Dziennik Bałtycki”, 17.10.2013.
  • J. Hrk, Jedność sztuki - jedność teatru, Teatr Arlekin w Łodzi, Łódź 2014, s. 73-84. ISBN 978-83-63158-39-2
  • H. Jurkowski, Dzieje teatru lalek. Tom 2. Od modernizmu do współczesności, Lublin 2014, s. 280-285, 294-296. ISBN 978-83-912706-8-4
  • Sygnowano: Bunsch - malarstwo, grafika, rzeźba, teatr, literatura, (katalog), Szczecin 2016, s.19-21.
  • J. Bończa-Szabłowski, Wielka planeta Bunsch, „Rzeczpospolita”, 22.04.2016. [dostęp 2017-10-30]
  • Bunsch Ali [w:] Słownik biograficzny teatru polskiego, tom III: 1910-2000, vol.1 (A-Ł), Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017, s. 131-132. ISBN 978-83-63877-95-8
  • M. Waszkiel, Bunsch – lalkarz, „Dziennik Teatralny”, 11.02.2020. [dostęp 2020-03-04]

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lalka bo w mazurze taka dusza.jpg
Autor: Sssfinksss, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lalka ze spektaklu "Bo w Mazurze taka dusza"
Wystawa „Sygnowano Bunsch”, Szczecin 2016 - fot. J. Bunsch.jpg
Autor: Kuna2, Licencja: CC BY 3.0
Wystawa „Sygnowano Bunsch”, Szczecin 2016
Ali Bunsch, ok. 1960 - fot. Tadeusz Link.jpg
Autor: Tadeusz Link, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ali Bunsch (Alojzy Bunsch).