Zespół alienacji rodzicielskiej

Zespół alienacji rodzicielskiej (także: syndrom oddzielenia od opiekuna[1], inaczej PAS, ang. Parental alienation syndrome lub syndrom Gardnera) – problem początkowo zdefiniowany przez amerykańskiego psychiatrę sądowego – dr. Richarda Gardnera, nad którym później prowadzono dalsze badania m.in. w Polsce. W pierwotnej wersji określał różne zaburzenia występujące u dziecka, które w trakcie rozwodu rodziców jest czynnie angażowane w potępianie i krytykowanie jednego z rodziców (zazwyczaj tego, który nie mieszka w domu). Krytyka ta jest najczęściej nieuzasadniona, zarzuty są albo nieprawdziwe, albo znacznie wyolbrzymione. W drastycznych przypadkach miłość, szacunek, przywiązanie do oczernianego ojca czy matki ulegają bezpowrotnie zniszczeniu. Zostają zastąpione przez wrogość, niechęć, pogardę. Stosowane wobec dziecka metody (pranie mózgu: manipulacja, szantaż emocjonalny, indoktrynacja) powodują daleko idące konsekwencje dla psychiki. Celem tych działań jest zaburzenie relacji dziecka z drugim rodzicem[2][3]. Dziecko ma poczucie wyobcowania, negatywną samoocenę, problemy z tożsamością i autonomią, a w życiu dorosłym – trudności z nawiązaniem bliskich relacji, depresje, stany lękowe, fobie, łatwo się uzależnia. Już twórca pierwotnej koncepcji nie określał jednoznacznie syndromu alienacji rodzicielskiej, wskazując na możliwość występowania trzech jego podstawowych rodzajów w formie łagodnej, umiarkowanej i ostrej, co już dyskwalifikowało pojęcie problemu jako jednoznaczny syndrom. Obecnie w definicji amerykańskiego specjalisty z zakresu psychologii sądowej Marca J. Ackermana PAS określa się jako zjawisko „podobne do zaburzenia prezentowane przez dziecko, które pod wpływem manipulacji ze strony jednego z opiekunów, zwykle pełniącego pierwszoplanową rolę w wychowaniu dziecka, przesadnie krytykuje i dewaluuje drugiego opiekuna, nie przejawiając przy tym poczucia winy i wstydu, a niezbędnym warunkiem stwierdzenia zaburzenia jest przekonanie dziecka, że wyraża własną opinię”.

Tematykę alienacji rodzicielskiej podjęli dr Demosthenes Lorandos i dr William Bernet w swojej książce „Parental Alienation – Science and Law” wydanej w 2020 roku. Definiują oni alienację rodzicielską jako „stan psychiczny dziecka, którego rodzice znajdują się w sytuacji konfliktowej, separacji, rozstaniu lub rozwodzie, silnie sprzymierzającego się z jednym z rodziców (preferowanym) i zrywającego więzi z drugim z rodziców (wyalienowanym) bez uprawnionego uzasadnienia”[4].

Badania

Badania nad PAS były krytykowane ze względu na brak podstaw naukowych i wiarygodności. Z drugiej strony problematyka była poddawana działaniom z zakresu profesjonalnie prowadzonego czarnego PR-u, co nie sprzyjało bardziej profesjonalnemu kontynuowaniu tych badań. W efekcie Gardner popadł w bolesną chorobę układu nerwowego, która zakończyła się jego samobójczą śmiercią. Jedną z nielicznych placówek na świecie, w której były kontynuowane do 2009 roku badania nad problematyką PAS był Instytut Ekspertyz Sądowych im. prof. dr. Jana Sehna, podległy polskiemu Ministerstwu Sprawiedliwości. W 2009 roku ten instytut został rozwiązany, po czym kolejnego dnia powołany na nowo. Jednak do badań nad tą problematyką już nie powrócono. Podczas badań prowadzonych w IES z jednej strony zwrócono uwagę na nieścisłości i uproszczenia pierwotnej wersji koncepcji, a z drugiej zarekomendowano jego użyteczność m.in. w „ustalaniu źródeł zaburzeń, ocenie nasilenia objawów i przewidywania konsekwencji dla dalszego rozwoju dziecka”. W kwietniu 2008 roku Departament Sądów Powszechnych polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości rozesłał do prezesów sądów apelacyjnych, z prośbą o rozesłanie jednostkom podległym, pismo w którym m.in. wskazał, że akceptowane jest powoływanie się przez biegłych na objawy i zależności wynikające z relacji pomiędzy głównym opiekunem a dzieckiem, opisane jako PAS[5][6][7][8][9][10].

Objawy

  • dziecko jest przyporządkowane do alienującego rodzica (tego, który sądownie uzyskał prawo do opieki) i pod jego wpływem oczernia rodzica odtrąconego;
  • powody oskarżenia są często błahe, wymyślone lub wręcz absurdalne;
  • złość na odrzucanego rodzica jest bezdyskusyjna, pozbawiona uzasadnienia;
  • dziecko twierdzi, że samo podjęło decyzję o odrzuceniu drugiego rodzica, co fachowo nazywa się fenomenem niezależnego myśliciela;
  • dziecko odruchowo wspiera rodzica, z którym na stałe mieszka;
  • dziecko nie ma poczucia winy, lekceważąc uczucia odrzuconego rodzica;
  • stwierdzenia dziecka odzwierciedlają język i styl myślenia oskarżającego rodzica;
  • złość rozszerzana jest stopniowo na dalszą rodzinę oraz osoby związane ze znienawidzonym rodzicem.

Występowanie wszystkich wskazanych wyżej objawów odnosi się tylko do jednego z kilku rodzajów zjawisk określanych jako PAS, w pierwotnej wersji przedstawionej przez dr Richarda Gardnera.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Alicja Czeredecka, Manipulowanie dzieckiem przez rodziców rywalizujących o udział w opiece, w: Dziecko Krzywdzone, nr 4(25)/2008, s. 17, ISSN 1644-6526.
  2. ↑ Deirdre Conway Rand. The Spectrum Of Parental Alienation Syndrome (Part I). „American Journal of Forensic Psychology”. 15. [dostęp 2007-03-11]. 
  3. ↑ Deirdre Conway Rand. The Spectrum Of Parental Alienation Syndrome (Part II). „American Journal of Forensic Psychology”. 15 (4), 1997. [dostęp 2007-03-11]. 
  4. ↑ Demosthenes Lorandos i William Bernet, Parental Alienation – Science and Law, Charles C Thomas Pub Ltd, styczeń 2020, ISBN 978-0-398-09325-9.
  5. ↑ J. Mitchell. Parental alienation and the courts. „Med Leg J”. 70 (Pt 4), s. 194–195, 2002. PMID: 12616792. 
  6. ↑ CS Bruch. Parental Alienation Syndrome and Parental Alienation: Getting It Wrong in Child Custody Cases. „Family Law Quarterly”. 35 (527), s. 527–552, 2001. 
  7. ↑ CL Wood. The parental alienation syndrome: a dangerous aura of reliability. „Loyola of Los Angeles Law Review”. 29, s. 1367–1415, 1994. [dostęp 2008-04-12]. 
  8. ↑ W Bernet. Parental Alienation Disorder and DSM-V. „The American Journal of Family Therapy”. 36 (5), s. 349–366, 2008. DOI: 10.1080/01926180802405513. 
  9. ↑ JA Hoult. The Evidentiary Admissibility of Parental Alienation Syndrome: Science, Law, and Policy. „Children’s Legal Rights Journal”. 26 (1), 2006. 
  10. ↑ Prof. dr hab. Irena Namysłowska. EKSPERTYZA WYKONANA NA ZLECENIE BIURA RZECZNIKA PRAW DZIECKA DOTYCZĄCA SYNDROMU GARDNERA JAKO WYODRĘBNIONEJ JEDNOSTKI CHOROBOWEJ. „Oficjalna strona Rzecznika Praw Dziecka”. Sprawdź autora:1.

Bibliografia

  • Janusz Krzyżowski: Leksykon Psychiatrii i Nauk Pokrewnych. Warszawa: Medyk, 2010. ISBN 978-83-89745-68-2.
  • Marc J. Ackerman: Clinician’s Guide to Child Custody Evaluations. New York: John Wiley & Sons, 2006.