Alojzy Bełza

Alojzy Bełza

Alik, Bogusławski

porucznik
Data i miejsce urodzenia	14 lutego 1900 Schodnica
Data i miejsce śmierci	6 grudnia 1976 Wielopole
Przebieg służby
Lata służby	1917–1921, 1939–1946
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie Armia Krajowa ludowe Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	II Brygada Legionów Polskich, 110 pułk piechoty, Pułk im. Czarnieckiego, 18 Dywizja Kralička-Krajowskiego, OP-23
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa Bitwa pod Rarańczą (1918) Wojna polsko-bolszewicka Bitwa warszawska 1920 II wojna światowa akcja „Burza”
Odznaczenia

Alojzy Bełza^[a], ps. „Alik”, „Alfred Burzyński” (ur. 14 lutego 1900 w Schodnicy, zm. 6 grudnia 1976 w Wielopolu^[b]) – legionista, żołnierz błękitnej Armii, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, w okresie od maja 1943 do stycznia 1944 dowódca Placówki AK Zagórz w Obwodzie OP-23 (oddział partyzancki AK) Sanok V Okręg Kraków AK.

Życiorys

Grób Alojzego Bełzy na Nowym Cmentarzu w Zagórzu

Urodził się 14 lutego 1900 w Schodnicy^[1]. Był synem Marcina i Bronisławy z domu Jakubowskiej^[1].

Uczęszczał do szkoły technicznej jako elektrotechnik. Podczas I wojny światowej dwukrotnie starał się o przyjęcie do Legionów Polskich. Po raz pierwszy uciekł z domu do Legionów w 1916 roku, jednak komisja wojskowa odrzuciła jego prośbę. W 1917 roku ponownie uciekł z domu i tym razem został przyjęty do batalionu szkolnego legionów w Bolechowie. W bitwie pod Rarańczą jego batalion został rozbrojony przez Austriaków, a żołnierzy internowano na Węgrzech (Bełza trafił do obozu w Talaborfalva). W kwietniu 1918 roku Bełza został wcielony do 110 pułku piechoty, który skierowano na front włoski w Udine. Tam dostał się do niewoli włoskiej, a w połowie marca wstąpił do Armii Hallera i w składzie pułku im. Czarnieckiego wrócił do kraju.

W wojnie polsko-bolszewickiej walczył w składzie 18 Dywizji Kralička-Krajowskiego. Kilka razy ranny, brał udział w walkach z konnicą Buddionnego i w bitwie warszawskiej. Wojnę zakończył w stopniu plutonowego-podchorążego, a w 1921 roku został odznaczony Krzyżem Walecznych nr. 635 przez gen. Krajowskiego. W okresie międzywojennym odbył służbę wojskową.

W latach 20. pracował jako elektromonter^[1]. Dysponując ukończonymi kursami technicznymi przeniósł się do Leska, gdzie od 1934 do 1937 był kierownikiem Miejskiego Zakładu Elektrycznego^[2]. 25 sierpnia 1928 poślubił Elżbietę Bieniasz^[3] i zamieszkał z nią w Sanoku. W 1937 rodzina Bienaszów kupiła od Władysława Łepkowskiego dwór na Wielopolu i tam zamieszkała.

W czasie okupacji działał w konspiracji niepodległościowej Polskiej Organizacji Zbrojnej (POZ) jako referent organizacyjny. W 1942 roku po utracie kontaktów z POZ w organizacji „Miecz i Pług (kontaktował się z nim wówczas Mieczysław Przystasz, inspektor do spraw organizacyjnych na teren Małopolski MiP)^[4]. Następnie wyjeżdżał do Komendy Głównej MiP do Warszawy, transportował prasę i instrukcje, jesienią brał udział w kursie dywersji zorganizowanym przez KH MiP w Warszawie. Po scaleniu z Armią Krajową od 1943 włączony do AK^[5]. Od maja 1943 roku był dowódcą Placówki AK nr X Zagórz w ramach Komendy Obwodu ZWZ-AK Sanok^[6]. Działał pod pseudonimami „Alik” i „Bogusławski”^[7].

Został aresztowany w Zagórzu-Wielopolu przez gestapo. Był osadzony w więzieniu w Sanoku od 7 stycznia do 8 lutego 1944^[8]. Był brutalnie przesłuchiwany, a według relacji strażnika więziennego Nestora Kiszki ps. „Neron”, zaprzysiężonego do polskiej działalności podziemnej, podczas katowania wskazywał Niemcom swoich współpracowników, jednak informując wcześniej o tym Kiszkę, który miał w porę ich ostrzec przed aresztowaniem; następnie przystał na propozycję współpracy z Niemcami, zaś po zwolnieniu zbiegł z transportu kolejowego i zgłosił się do swoich polskich przełożonych z podziemia^[9]. Po zniknięciu Bełzy, została aresztowana jego żona Elżbieta 9 lutego 1944, po czym poddana ciężkiemu śledztwu i skierowana do obozu w Pustkowie^[10], wzgl. do Krakowa^[11].

Od stycznia 1944 roku adiutant d-cy OP-23 Zgrupowanie Południe Adama Winogrodzkiego ps. „Korwin”. Prowadził działalność dywersyjną i sabotażową^[12]. W 1944 brał udział w akcji „Burza”.

Jesienią 1944 roku zgłosił się do Wojska Polskiego, gdzie pracował jako szkoleniowiec. Aresztowany i uwięziony 1 lipca 1946 roku przez Informację Wojskową. Przeszedł ciężkie śledztwo. 20 czerwca 1947 roku skazany przez Okręgowy Sąd Wojskowy w Warszawie, syg. akt S.O. 421/47 na karę śmierci zamienioną na 15 lat więzienia z art. 86 KKWP. Więziony na warszawskim Mokotowie, potem Centralnym Więzieniu Karnym we Wronkach od 16 lipca 1948 w celi nr 357. Zaliczony do grupy więźniów antypaństwowych „A”. Karę odbywał w szczególnie ciężkich warunkach. W dniu 30 sierpnia 1955 roku został przetransportowany do ZK Racibórz, skąd został zwolniony w 1956 roku^[13].

Autor nieopublikowanych Wspomnień. Zmarł we dworze na Wielopolu 6 grudnia 1976 roku. Pochowany na Nowym Cmentarzu w Zagórzu.

Odznaczenie

• Krzyż Walecznych (1921)

Życie prywatne

Jego żoną od 1928 była Elżbieta Antoni Ludwika z domu Bienasz (1909–1993, siostra Adama Bieniasza, podczas wojny kurierka ZWZ-AK ps. „Elza”, więziona przez Niemców, potem pod nazwiskiem Zwonarz)^[14][15][16]. Mieli córkę Barbarę (1929–1998). Ich małżeństwo zostało rozwiązane w 1948^[1].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Alojzy Bełza, Wspomnienia, maszynopis, nieopublikowany
• Andrzej Brygidyn, Kryptonim "San" - Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej 1939-1944, SKW SAN. 1992
• Andrzej Dyszkiewicz, Ruch oporu w rejonie Beskidu Niskiego 1939 - 1944, Warszawa 1975
• Jan Radożycki, Aby o nich nie zapomniano, Szczecin 2007
• Jerzy Tarnawski, Alojzy Bełza ps. Alik. 1900-1976 w: Verbum - Miesięcznik parafii pw. Wniebowzięcia N.M.P w Zagórzu nr 11(36) 2006
• Żołnierze i działacze konspiracji niepodległościowej - oraz skazani z powodów politycznych - więzieni w Centralnym Więzieniu Karnym we Wronkach i Rawiczu i ZK Poznań 1945-1956. stankiewicze.com. [dostęp 2014-11-18].
• Żołnierze Niepodległości. Alojzy Bełza. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2020-05-06].
• Alojzy Bełza: Relacje i wspomnienia. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 365-501. ISBN 978-83-903080-5-0.