Alojzy Pawełek

Alojzy Pawełek

kpt. dr Alojzy Pawełek (przed 1929)
kapitan lekarz
Data i miejsce urodzenia	22 listopada 1893 Warszawa
Data i miejsce śmierci	30 października 1930 Warszawa
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie, I Korpus Polski
Jednostki	42 Pułk Piechoty, CWSGiS, CIWF
Stanowiska	lekarz szkoły, wykładowca
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa
Odznaczenia

Okładka książki A. Pawełka pt. Harcerstwo na martwym tropie

Skwer Alojzego Pawełka w Warszawie

Alojzy Pawełek (ur. 22 listopada 1893 w Warszawie, zm. 30 października 1930 tamże) – kapitan lekarz Wojska Polskiego, doktor nauk medycznych, instruktor harcerski i skautowy, podharcmistrz^[1], autor pierwszych podręczników skautowych i publikacji w dziedzinie wychowania fizycznego.

Życiorys

Urodził się 22 listopada 1893 roku w Warszawie. Ukończył Gimnazjum Mariana Rychłowskiego (1913)^[2]. W 1911 został zastępowym jednego z pierwszych w Warszawie zastępów skautowych, współorganizatorem drużyny skautowej im. J. Ordona na Woli oraz jednym z założycieli 1 WDH im. Romualda Traugutta. Zainicjował zorganizowanie zastępu z uczniów Klas Rzemieślniczych przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa i w Szkole Technicznej przy Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej. Zastępy te dały początek drużynom im. M. Borelowskiego i im. J. Lelewela. Od 1912 roku prowadził również drużynę skautową im. M. Konarskiego, która od roku 1915 nosi numer „10 WDH”.

Latem 1913 był komendantem pierwszego w zaborze rosyjskim miesięcznego obozu skautowego w Kolbach na Polesiu. Na jesieni został egzaminatorem na kursie drużynowych na Dynasach, a w grudniu – oboźnym kursu instruktorskiego w Strachowie pod Warszawą. W 1914 roku współorganizował kurs żeńskiej Komendy Skautowej w Warszawie, a w lecie uczestniczył w ogólnopolskim kursie w Skolem. W wyniku działań wojennych znalazł się na terenie Rosji, gdzie również dał początek czterem drużynom skautowym. W 1918 roku w Kijowie zorganizował II kurs instruktorski w willi „Kin Grust”. Później w tym mieście został członkiem Naczelnictwa Skautowego. Od 1921 po powrocie do Warszawy, redagował tygodnik „Harcmistrz”. Będąc podharcmistrzem został dyrektorem naukowym kursu instruktorskiego Warszawskiej Komendy Chorągwi w Kazuniu Polskim. Na początku maja 1930 objął kierownictwo Wydziału Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w oddziale warszawskim ZHP^[3].

Podczas I wojny światowej był żołnierzem Legionów Polskich, służył w II Brygadzie^[4]. Później walczył w szeregach I Korpusu Polskiego gen. Dowbor-Muśnickiego^[5]. Przebywał w niewoli rosyjskiej^[5]. Jeszcze podczas służby wojskowej podczas wojny podjął studia medyczne^[5].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został przyjęty do Wojska Polskiego. Został awansowany na stopień porucznika piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919^[6][7]. Został współpracownikiem w utworzonym latem 1919 Wydziale Wychowania Fizycznego w Departamencie Naukowo-Szkolnym Ministerstwa Spraw Wojskowych, gdzie służył jako starszy referent, a od początku 1920 do kwietnia 1921 był kierownikiem Wydziału (po czym został zastąpiony przez inicjatora WWF, kpt. Władysława Osmolskiego)^[8]. W 1923, 1924 był oficerem 42 pułku piechoty z Białegostoku, odkomenderowanym na studia na Uniwersytecie Warszawskim^[9][10]. W 1925 uzyskał dyplom lekarza^[11]. Z 42 pułku piechoty został powołany do Centralnej Wojskowej Szkoły Gimnastyki i Sportów w Poznaniu w charakterze hospitanta na Oficerski Kurs Wychowania Fizycznego, którego nie ukończył, ponieważ został powołany na stanowisko lekarza tej szkoły od 1 maja 1925, zastępując na stanowisku chorego mjr. dr. Włodzimierza Missiuro^[12]. Później pełnił stanowisko dyrektora nauk w tej Szkole^[13][14]. W latach 20. pozostawał w kadrze naukowej CWSzGiS, wykładał anatomię stosowaną człowieka i mechanikę ruchu, repetytorium z chemii i fizyki, nauki podstawowe, zasady i organizację wychowania fizycznego w Polsce, fizjologię i higienę ćwiczeń, patologię ogólną^[15][16]. Ponadto prowadził tam badania lekarskie i pomiary^[13]. Przed 1928 uzyskał stopień naukowy doktora medycyny^[4]. Został awansowany na stopień kapitana piechoty ze starszeństwem i zweryfikowany z lokatą 1 stycznia 1927^[17][5]. Był autorem opracowań sprawozdawczych, dotyczących działalności CWSzGiS, w tym obszernej broszury z 1929^[18][19]. Jednocześnie w Poznaniu zasiadał w Miejskim Komitecie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz w Komisji Wychowania Fizycznego Wojewódzkiego Komitetu^[13]. Następnie był jednym z rzeczoznawców przy budowie uczelni następczej tj. powołanej pod koniec 1929 Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego w Warszawie, w której został zastępcą profesora anatomii, asystentem w Zakładzie Anatomii i wykładowcą anatomii^{[20][14][21][4][5]}. Na tej uczelni został także kuratorem zatwierdzonej w grudniu 1929 Bratniej Pomocy Słuchaczów CIWF^[22]. Przed 1930 został przeniesiony do korpusu oficerów sanitarnych i zweryfikowany w stopniu kapitana lekarza w ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927^[11].

30 października 1930 wieczorem do jego gabinetu w CIWF na warszawskich Bielanach przyszedł inny wykładowca tej uczelni, kpt. dr Zdzisław Szydłowski, który po krótkiej sprzeczce między nimi zastrzelił kpt. Pawełka kilkoma strzałami z broni palnej^[21][4][14]. Według doniesień prasowych między oboma oficerami istniała wieloletnia niechęć, a w grudniu 1929 doszło między nimi do pojedynku^[21]. 4 listopada 1930, po nabożeństwie żałobnym w kościele garnizonowym przy ul. Długiej, został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie^[23][5] (kwatera B15-6-17)^[24].

Upamiętnienie

• W lutym 1989^[25] na wniosek Harcerskiego Kręgu Seniorów „Twierdza” imieniem Alojzego Pawełka nazwano skwer na warszawskiej Woli znajdujący się u zbiegu ulic: Brylowskiej i Prądzyńskiego^[26].
• W budynku Zespołu Szkół Mechanicznych im. M. Konarskiego została ustanowiona tablica poświęcona druhowi Pawełkowi.

Publikacje

• 10 książek o metodyce harcerskiej
• Młoda drużyna. Podręcznik pracy harcerskiej w drużynie (Kijów 1918, Warszawa 1919, Warszawa 1922)^[13]
• Gawędy instruktorskie. Zbiór tematów przeznaczonych dla starszej młodzieży harcerskiej i kierowników (Kijów 1918, Poznań 1919, Warszawa 1921)^[13]
• Hasła współczesnej pracy harcerskiej (Warszawa 1922)^[13]
• Odbudowa pracy w drużynach harcerskich (Warszawa 1922)^[13]
• Harcerskie kluby instruktorskie (Warszawa 1922)^[13]
• Harcerstwo oniemiałe (Kraków 1922)^[27].
• „Harcerz” (tygodnik wydawanych w latach 1919–1920)^[13]
• Sprawozdanie z działalności C. W. Szkoła Gimnastyki i Sportów za rok szkolny 1926/27 (Poznań 1927)^[28]
• Narodowe i społeczne zadania wychowania fizycznego (Poznań 1928)^[29][28]
• Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportów w Poznaniu 1921–1929 (Poznań 1929)^[30]
• artykuły sprawozdawcze i programowe w: „Junak”, „Polska Zbrojna”^[31][32]
• 21 artykułów w prasie harcerskiej i w czasopiśmie „Wychowanie Fizyczne i Sport”
• Harcerstwo na martwym tropie. Harcerstwo oniemiałe (Kraków 2014)^[33].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Niepodległości (pośmiertnie, 2 sierpnia 1931)^[34]
• Srebrny Krzyż Zasługi (pośmiertnie, 19 marca 1931)^[35]
• Medal Międzyaliancki (przed 1928)^[36]

Wyróżnienia

• Dyplom zasługi przyznany przez Zarząd Powszechnej Wystawy Krajowej (1929)^[37]

Przypisy

Bibliografia

• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Alojzy Pawełek: Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportów w Poznaniu 1921–1929. Poznań: Główna Księgarnia Wojskowa, 1929.
• Alojzy Pawełek – publikacje. worldcat.org. [dostęp 2018-11-19].

Linki zewnętrzne

• Alojzy Pawełek – publikacje w bibliotece Polona