Alpaka (zwierzę)

Alpaka
Vicugna pacos
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

wielbłądokształtne

Rodzina

wielbłądowate

Rodzaj

wikunia

Gatunek

alpaka

Synonimy
  • Camelus pacos Linnaeus, 1758[1]
(c) Wendy Parkinson, CC BY-SA 2.0
Stado Alpak na pastwisku w Great Carlton w Anglii
Głowa alpaki z bliska

Alpaka[2] (Vicugna pacos) – udomowiony południowoamerykański, trawożerny gatunek ssaka parzystokopytnego z rodziny wielbłądowatych (Camelidae). Zwierzę udomowione, hodowane dla wełny i mięsa, przypomina nieco lamę, ale jest od niej mniejsza i z budowy ciała bardziej podobna do owcy.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Camelus pacos[1]. Holotyp pochodził z Peru[3]. Lineusz swój opis oparł na wcześniejszych opracowaniach różnych autorów[1].

Gatunek ten był długo klasyfikowany w obrębie rodzaju Lama, ale ostatnie analizy DNA (sekwencje mtDNA i jądrowe markery mikrosatelitarne) wykazały, że został udomowiony z podgatunku V. vicugna, V. v. mensalis[4][5][3]. Wykopaliska archeologiczne w Telarmachay w środkowych Andach w Peru wskazują, że został udomowiony 5500–6500 lat temu przez społeczność łowców-zbieraczy[3]. Nie rozpoznano podgatunków ale rozpoznawane są dwie odrębne rasy: Huacaya i Sun[3].

Etymologia

  • Vicugna: hiszpańska nazwa vicuña dla wikunii, od keczuańskiej nazwy wik’uña dla wikunii[6].
  • pacos: peruwiańskie nazwy paco, pacos dla lam, zaadaptowane przez Buffona w 1765 roku[7].

Występowanie

Alpaki są zwierzętami stadnymi, które hodowane są w całej Ameryce Południowej. Zazwyczaj jednak żyją w umiarkowanych warunkach w środkowych Andach od środkowego Peru do środkowej Boliwii i północnego Chile[3] na wysokości od około 3500 do 5200 m n.p.m[5]. Nie są ograniczone do określonego środowiska, co sprawia, że są łatwe w utrzymaniu i występują na wielu obszarach[8].

Większość światowej populacji alpak żyje w regionie Altiplano Peru-Chile-Boliwia w Ameryce Południowej. Najwięcej, bo ponad połowa na świecie znajduje się w Peru i liczy 3,3 mln sztuk, 420 tys. żyje w Boliwii oraz 45 tys. w Chile. W związku z tym, że nie występują u nich problemy z aklimatyzacją zwierzęta te występują także na innych kontynentach (Stany Zjednoczone, Australia, Nowa Zelandia, Kanada i Europa) gdzie zostały importowane w latach 1980–1990[3][9].

Obszar pochodzenia alpak

Wykorzystanie

Alpaki były hodowane ze względu na ich futro, z którego wytwarza się dzianiny i tkaniny. Jest to jedwabiste włókno naturalne, cieplejsze i bardziej delikatne od owczej wełny. Włókno alpak nie zawiera lanoliny, czyli wosku wydzielanego przez gruczoły łojowe z wełny zwierząt, dzięki czemu jest hipoalergiczne. Proces wytwarzania włókna alpak jest podobny do procesu wytwarzania owczej wełny. Pozyskuje się materiał, z którego następnie produkowane są m.in. ludowe stroje[10].

Charakterystyka

Ciało alpaki osiąga 114–150 cm długości ciała i 18–25 cm ogona, przy wysokości w kłębie 85–90 cm i masie ciała 55–65 kg[5]. Ubarwienie różnorodne (22 kolory), najczęściej czarne lub brązowo-czarne, czasem białe. Alpaki są zwierzętami socjalnymi tworzącymi grupy rodzinne złożone z dominującego samca, kilku samic i ich potomstwa.

Ciąża u alpaki trwa około 335–340 dni, rodzi zazwyczaj jedno małe. Alpaki żyją około 15–25 lat. Hodowana w dużych stadach, na mięso i przede wszystkim wełnę. Właśnie dla tego surowca przystosowano ją do życia w Europie. Sierść alpaki wyróżnia się jedwabistym połyskiem. Występują dwie rasy alpak – suri i huacaya, różnią się okrywą włosową. Włosy suri dorastają do 50 cm długości. Z wełny alpaki produkuje się koce, poncza oraz wysokiej klasy odzież.

Mają bardzo łagodny charakter, przez co nadają się do pracy z dziećmi cierpiącymi na ADHD i z porażeniem mózgowym[11]. Jednocześnie aktywnie walczą z drapieżnikami, co sprawia, że w Europie wykorzystuje się je do ochrony stad owiec[12].

Hodowla

Według źródeł archeologicznych lamy i alpaki zostały udomowione ok. 4000–5000 lat p.n.e. w rejonie peruwiańsko-boliwijskiego Altiplano[9]. Alpaka hodowana jest w Andach na obszarze od południowego Peru, Chile po północną Boliwię. Dzięki lepszej od owczej wełnie i dobremu mięsu są hodowane także w innych regionach świata, także w Polsce. Nie niszczą pastwisk za sprawą miękkich poduszek kopyt, a dzięki dwudzielnej wardze, jedząc rośliny, nie wyrywają ich korzeni z ziemi. Przystosowane są do klimatu wysokogórskiego, a do wyżywienia wystarczą im słabe gleby piątej i szóstej klasy o niewielkim areale – na jednym hektarze jest w stanie utrzymać się około 20 sztuk alpak. Wytrzymują trudne zimy dzięki wełnie odpornej na mroźny klimat, która dłużej zatrzymuje ciepło. Ponadto nawóz alpak z dobrym skutkiem można wykorzystać w ogrodnictwie[13].

Przypisy

  1. ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 66. (łac.).
  2. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 13, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  3. ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 384. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  4. ↑ L.F. Groeneveld, J.A. Lenstra, H. Eding, M.A. Toro, B. Scherf, D. Pilling, R. Negrini, E.K. Finlay, H. Jianlin, E. Groeneveld & S. Weigend. Genetic diversity in farm animals – a review. „Animal Genetics”. 41 (Supplement), s. 6–31, 2010. DOI: 10.1111/j.1365-2052.2010.02038.x. (ang.). 
  5. ↑ a b c W. Franklin: Family Camelidae (Camels). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 240–243. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  6. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 707.
  7. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 496.
  8. ↑ Anna Haładyj, Jacek Trzewik, Pojęcie strategicznych zasobów naturalnych – uwagi krytyczne, „Przegląd Prawa Ochrony Środowiska” (1), 2014, s. 27, DOI: 10.12775/ppos.2014.002, ISSN 2080-9506 [dostęp 2019-01-23].
  9. ↑ a b Anna Morales Villavicencio, Chów alpak, Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-964-5, OCLC 751088146 [dostęp 2019-01-23].
  10. ↑ Beurteilung, Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg, s. 74–76, DOI: 10.1007/978-3-540-79329-8_17, ISBN 978-3-540-79328-1 [dostęp 2019-01-23].
  11. ↑ Alpaka – ssak z Ameryki Południowej, który zastąpi polską owcę?. swiatrolnika.info, 2016. [dostęp 2020-02-09].
  12. ↑ Alpaki jak psy pasterskie: bronią owiec przed drapieżnikami, tvnmeteo.tvn24.pl, 10 kwietnia 2013 [dostęp 2018-08-05].
  13. ↑ PAP: Rzeszowska uczelnia hoduje alpaki. 2013-08-04. [dostęp 2020-02-09].

Bibliografia

  • T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
  • Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło, Ssaki kopytne : przewodnik, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 128-129, ISBN 83-01-13806-8.
  • Anna Morales Villavicencio, Chów alpak, Oficyna Wydawnicza Multico, 2010, ISBN 978-837-073-964-5.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Alpaka2.JPG
(c) Michail Jungierek, CC-BY-SA-3.0
Kopf eines Alpakas in Hagenbecks Tierpark, Hamburg
Alpaki pochodzenie.png
Autor: Stunip, Licencja: CC BY-SA 4.0
Obszar pochodzenia Alpak
Alpaca at Great Carlton - geograph.org.uk - 1015593.jpg
(c) Wendy Parkinson, CC BY-SA 2.0
Alpaca at Great Carlton