Alstom Konstal

Alstom Konstal
Ilustracja
dawne logo Konstalu
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Adres

ul. Metalowców 9
41-500 Chorzów[1]

Data założenia

1864

Forma prawna

spółka akcyjna

Prezes

Artur Fryczkowski[2]

Udziałowcy

Alstom Transport Holdings

Nr KRS

0000034262

Zatrudnienie

1200 (maj 2017)

Dane finansowe
Kapitał zakładowy

222 190 000 PLN[1]

Położenie na mapie Chorzowa
Mapa konturowa Chorzowa, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Siedziba spółki”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Siedziba spółki”
Ziemia50°18′20,6″N 18°57′18,3″E/50,305722 18,955083
Strona internetowa
Brama wjazdowa na teren zakładu (2012)

Alstom Konstalprzedsiębiorstwo z siedzibą w Chorzowie produkujące pojazdy szynowe, w szczególności wagony metra i tramwaje, a także podzespoły dla pociągów. Zakłady zostały założone w 1864 jako część Huty Królewskiej, a w 1917 zostały wyłączone z jej struktur jako osobne przedsiębiorstwo. W czasie II wojny światowej fabryka należała do koncernu Reichswerke Hermann Göring i produkowała na potrzeby wojska III Rzeszy, natomiast w okresie PRL-u, jako Chorzowska Wytwórnia Konstrukcji Stalowych Konstal, była głównym dostawcą tramwajów dla całego kraju oraz taboru kolejowego i różnego rodzaju konstrukcji stalowych dla Polski i innych państw. W 1995 akcje spółki zostały wniesione do Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, po czym zakłady rozpoczęły współpracę z fabryką Linke-Hofmann-Busch należącą do francuskiego koncernu GEC Alsthom. W 1997 przedsiębiorstwo zostało kupione przez ten koncern, a rok później, jednocześnie ze zmianą jego nazwy na Alstom, polska fabryka przyjęła obecną nazwę.

Historia

Geneza i początki działalności (1864–1918)

W związku z mającym miejsce w latach 60. XIX w. intensywnym rozwojem kolei na Śląsku, w 1864 powstały Warsztaty Przetwórcze (niem. Verarbeitungswerkstätte). Zostały one utworzone jako wydział produkcyjny chorzowskiej Huty Królewskiej (niem. Königshütte) i umieszczone na terenie dawnej walcowni stali. Ich pierwszym zadaniem było przetwarzanie stali produkowanej w hucie na różne akcesoria do torów i taboru kolejowego[3].

W 1870 hutę wraz z Warsztatami Przetwórczymi nabył od Rządu Królestwa Pruskiego hrabia Hugo Henckel von Donnersmarck, który był również właścicielem Huty Laura w Siemianowicach Śląskich. 2 czerwca 1871 utworzono przedsiębiorstwo Zjednoczone Huty Królewska i Laura Spółka Akcyjna dla Górnictwa i Hutnictwa (niem. Vereinigte Königs- und Laurahütte Actien Gesellschaft für Bergbau und Hüttenbetrieb) z siedzibą w Berlinie. Warsztaty Przetwórcze, po wejściu w jego skład, rozbudowano o nowe wydziały. W tym samym roku otwarto wydział produkcji odkuwek i zestawów kołowych taboru kolejowego, w 1894 wydział produkcji mostów i konstrukcji stalowych, a rok później wydział produkcji wagonów kolejowych. Ostatni z nich zajmował obszar około 25 000 m², z czego 10 000 m² stanowiły hale montażowe. Asortyment produkowanych wagonów był stale rozszerzany i obejmował wagony pocztowe, cysterny do przewozu nafty, smoły i piwa, wagony garnkowe do przewozu kwasów stężonych, do transportu bydła oraz specjalne do transportu gorących bloków i kęsów dla walcowni stali. W 1901 uruchomiono wydział produkcji wyrobów tłoczonych z blach, a w 1908 wydziały produkcji sprężyn i rozjazdów kolejowych[3]. W lipcu 1917 warsztaty wyłączono ze struktury organizacyjnej Huty Królewskiej, gdyż w tym czasie produkcja fabryki odbiegała od działalności huty surowcowej. Utworzone samodzielne przedsiębiorstwo otrzymało nazwę Zarząd Warsztatów Huty Królewskiej (niem. Werkstättenverwaltung Königshütte)[4].

Okres międzywojenny (1918–1939)

W 1922 do Polski została przyłączona część Górnego Śląska, w której znajdowała się większość kopalń, hut i fabryk należących do przedsiębiorstwa zjednoczonych hut. Spolszczeniu uległa wtedy jego nazwa na Górnośląskie Zjednoczone Huty Królewska i Laura Spółka Akcyjna w Katowicach, ale mimo to pozostało w rękach Niemców. Niestabilna sytuacja ekonomiczna odrodzonej Polski oraz wojna celna z Niemcami, która w 1925 doprowadziła do wstrzymania eksportu z Polski do Niemiec, spowodowały spadek produkcji górnośląskich zakładów. Ponadto polityka niemieckich właścicieli fabryk leżących w polskiej części Górnego Śląska polegała na przejściowym unieruchamianiu tychże przedsiębiorstw[3].

W połowie 1929 w Nowym Jorku utworzono Consolidated Silesian Steel Corporation (pol. Zjednoczone Towarzystwo Stali Śląskiej), którego 30% akcji należało do banku Brown Brothers & Company(ang.), a pozostałe 70% do banków niemieckich reprezentowanych przez Friedricha Flicka. W skład CSSC weszła większość niemieckich przedsiębiorstw na Śląsku, w tym Katowicka Spółka Akcyjna dla Górnictwa i Hutnictwa oraz Górnośląskie Zjednoczone Huty Królewska i Laury Spółka Akcyjna w Katowicach, której 10% akcji należało do Skarbu Państwa Polskiego. Te dwa przedsiębiorstwa zawarły porozumienie o wspólnocie interesów w celu prowadzenia jednej administracji, jednolitego programu produkcji oraz wspólnej sprzedaży produktów, ale zachowując odrębność prawną i majątkową. Działania spółek i polityka Niemców doprowadziła do bankructwa przedsiębiorstw, dlatego 29 marca 1934 katowicki sąd grodzki ustanowił nad nimi nadzór sądowy. W 1936 strona polska zaproponowała przejęcie przedsiębiorstw od Niemców i jeszcze w tym samym roku połączyły się one we Wspólnotę Interesów Górniczo-Hutniczych Spółka Akcyjna w Katowicach, której 80% akcji posiadało polskie Zjednoczenie Górniczo-Hutnicze, a po 10% było w rękach Skarbu Państwa Polskiego i CSSC. Dwa lata później był to największy koncern na polskim Górnym Śląsku. W jego skład wchodziły Zakłady Przetwórcze Wspólnoty Interesów Górniczo-Hutniczych Spółka Akcyjna w Katowicach, których dotychczasowy profil produkcji został rozszerzony o tramwaje dla Górnego Śląska i Warszawy oraz kopalniane wozy kolejowe, a także maszty nadajników radiowych, wieże spadochronowe, urządzenia przeładunkowe dla portu gdyńskiego i wojskowe mosty pontonowe[3].

W 1936 zbudowano czteroosiowy wagon silnikowy[5] serii ESCx[6] nazywany Luxtorpeda[7], a w 1939 wykonano pierwsze spawane pudła wagonów osobowych[5].

Okres II wojny światowej (1939–1945)

11 grudnia 1939 i 27 marca 1940, po wkroczeniu niemieckich wojsk i administracji, majątek Wspólnoty Interesów Górniczo-Hutniczych przeszedł pod zarząd komisaryczny państwowego koncernu Reichswerke A.G. für Berg- und Hüttenbetriebe Hermann Göring. Warsztaty Przetwórcze weszły w jego skład[7] i przyjęły nazwę Górnośląskie Zakłady Metalowe Spółka Akcyjna Huty Królewskiej/Górny Śląsk (niem. Oberschlesische Metallwerke Aktien-Gesellschaft Königshütte/Oberschlesien, w skrócie Osmag)[3]. Polacy zostali zwolnieni ze stanowisk kierowniczych, kilkuset pracowników wywieziono w głąb Niemiec na roboty przymusowe, a kilkudziesięciu, głównie byłych uczestników powstań śląskich, wysłano do obozów pracy[7].

W związku ze zmianą dotychczasowej produkcji zakładu na produkcję na potrzeby wojska wydział budowy mostów przystosowano do produkcji dział, a w miejscu wydziału rozjazdów kolejowych postawiono cynkownię. Wydział wagonów natomiast produkował segmenty kadłubów okrętów podwodnych, suche doki i podwozia dział. Zatrudniani byli, prócz polskich robotników, również jeńcy wojenni i więźniowie obozów koncentracyjnych. W ostatnich dniach okupacji Niemcy planowali zniszczyć fabrykę, ale ostatecznie zdążyli wywieźć 120 obrabiarek i innych urządzeń oraz zniszczyć kotłownię, elektrownię, sprężarki powietrza i środki transportu[3].

27 stycznia 1945 Chorzów został zajęty przez oddziały radzieckie. Na terenie zakładu, który był miejscem walk, znajdowały się zwłoki żołnierzy radzieckich i niemieckich oraz uszkodzone budynki. Budynek administracyjny przy bramie głównej został zniszczony, a warsztat mechaniczny splądrowany. Maszyny, których nie zdążono wywieźć, leżały pod gołym niebem przy hałdzie, a silne mrozy spowodowały uszkodzenia wodociągów oraz rur centralnego ogrzewania i sprężonego powietrza. Rozpoczęto prace remontowe i porządkowanie terenu fabryki[7]. Zabezpieczono okna przez prowizoryczne wstawienie blach zamiast szyb, usunięto gruz i naprawiono drogi zakładowe. Ponadto wstawiono piece węglowe i koksowe do wnętrz pomieszczeń oraz zabezpieczono instalacje rurowe przed ich dalszym niszczeniem. 1 lutego grupa pracowników usuwających zniszczenia wojenne liczyła około 90 osób. W pokojach przy głównym magazynie utworzono dyrekcję, księgowość, straż przemysłową i pożarną, działy kadr, aprowizacji i zaopatrzenia, biura zarobkowe i konstrukcyjno-technologiczne oraz inne komórki niezbędne do rozpoczęcia produkcji. Kierownikiem zakładu, który uruchomiono pod nazwą Warsztaty Przetwórcze w Chorzowie, został Władysław Wachniewski[8].

5 lutego 1945 uruchomiono pierwszy kocioł, który dostarczał parę na potrzeby centralnego ogrzewania. Cztery dni później naprawiono instalację sprężonego powietrza, co pozwoliło uruchomić młot pneumatyczny i rozpocząć produkcję w ograniczonym zakresie. Jako pierwszy działalność rozpoczął wydział budowy mostów, który jeszcze w tym samym miesiącu przebudował most w Chorzowie Batorym. Po nim otwarto wydział budowy wagonów, a kilka tygodni później odbudowano kuźnię, tłocznię i resorownię. Zaczęto pozyskiwać pierwsze zamówienia z różnych regionów kraju. Do Warszawy skierowano ekipę remontową, która z koryta Wisły usuwała pozostałości zniszczonego mostu Poniatowskiego. W tym samym czasie w fabryce powstawały nowe przęsła dla tego mostu, a ponadto rozpoczęto odbudowę całkowicie zniszczonych i naprawy uszkodzonych warszawskich tramwajów oraz produkcję nowych węglarek[8].

Mostowagon i Konstal (1945–1997)

Mozaika z logo Konstalu w Chorzowie (2006)
Pierwszy chorzowski tramwaj niskopodłogowy typu 112N

Po zakończeniu wojny[3] fabryce nadano nazwę Chorzowska Wytwórnia Mostów i Wagonów (w skrócie Mostowagon). Pod koniec 1945 zatrudnienie zakładu wynosiło 1853 osób, a na początku 1946 w fabryce pracowało 2812 osób[8].

W pierwszych latach powojennych podstawową produkcją fabryki były mosty i inne konstrukcje stalowe, wagony towarowe i tramwajowe oraz rozjazdy kolejowe i tramwajowe. 1 maja 1946 Mostowagon dostarczył PKP 100 pierwszych powojennych węglarek. Również w 1946 uruchomiono nowy wydział budowy wózków[3]. Tłocznia, resorownia i kuźnia dostarczały elementy zarówno na potrzeby własne, jak i dla innych producentów taboru kolejowego w kraju. Wydziały mechaniczny i zestawów kołowych otrzymały 44 obrabiarki, które znacznie podniosły zdolność produkcyjną zakładu[8].

Odbudowująca się ze zniszczeń Polska potrzebowała seryjnej produkcji tramwajów. 17 października 1946 w Katowicach zorganizowano konferencję w tej sprawie i postanowiono wówczas, że konstrukcja nowego typu wagonu będzie wzorowana na niemieckim dwuosiowym wagonie KSW. W latach 1946–1947 specjalnie powołana komisja opracowała kompletną dokumentację techniczną normalnotorowego tramwaju silnikowego typu N i doczepnego typu ND, a jednocześnie skonstruowano również wersję wąskotorową 2N i 2ND[9].

W 1947, za sprawą orzeczenia ministra przemysłu i handlu z 30 lipca ogłoszonego w Monitorze Polskim 5 września, fabryka dotychczas należąca do Wspólnoty Interesów Górniczo-Hutniczych została przejęta przez Skarb Państwa. Zmiana ta jednak nie wpłynęła na działalność zakładów, które kontynuowały produkcję elementów stalowych i pojazdów szynowych. 15 września 1948 minister przemysłu i handlu w porozumieniu z ministrem skarbu i prezesem Centralnego Urzędu Planowania wydał zarządzenie o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego Chorzowska Wytwórnia Konstrukcji Stalowych[8] (w skrócie Konstal[3]) podlegającego nadzorowi Zjednoczenia Przemysłu Taboru i Sprzętu Kolejowego w Poznaniu (w skrócie Tasko). 14 grudnia ukazało się ono w Monitorze Polskim i zaczęła obowiązywać nowa nazwa[10].

W 1947 również rozpoczęto produkcję dwuosiowych węglarek samowyładowczych w systemie Ziehla dla kolei wąskotorowych i zakładów przemysłowych[11]. W latach 1947–1949 zakłady zbudowały 13 wagonów doczepnych dla Elektrycznych Kolei Dojazdowych wzorowanych na pojazdach produkcji English Electric z lat 20.[12] 30 października 1948 odbyła się uroczystość wyprodukowania ostatniego elementu nośnego mostu Śląsko-Dąbrowskiego, a kilka tygodni później zakończono również produkcję mostu średnicowego w Warszawie[8]. Pod koniec lat 40. rozpoczęto produkcję samowyładowczych wagonów do przewozu piasku typu 15W, a kilka lat później doposażony w budkę hamulcową typ 22W[13].

W 1949 wyprodukowano pierwszą lokomotywę kopalnianą[14], a od 1953 produkowano modyfikacje tramwaju typu N+ND oznaczone 4N+4ND, 5N+5ND, 4N1+4ND1 i 5N1+5ND1[12]. Do 1955 przebudowano i unowocześniono zakład, głównie wydział budowy wagonów kolejowych i tramwajowych oraz lokomotyw kopalnianych[3]. W połowie lat 50. uruchomiono produkcję wagonów samowyładowczych z przechylnym pudłem typów 61Ws, 62Ws, 63Ws, 65Ws, 66Ws i 409Va[13]. W 1956 zlikwidowano wydział budowy wózków, który przez cały okres swego istnienia wyprodukował 4590 wózków[3]. Rok później[15] Konstal rozpoczął produkcję wieloosiowych wagonów dziobowych przeznaczonych do przewozu ładunków ciężkich i wielkogabarytowych, takich jak transformatory czy turbogeneratory[13]. Początkowo były to 18-osiowe wagony typu 17Z, a następnie 16-osiowe 606Z przeznaczone do transportu towarów do i z ZSRR[13]. W 1958 rozpoczęto eksportową produkcję taboru kolejowego[3], a w 1959 wykonano pierwszy egzemplarz tramwaju 13N wzorowanego na Tatrze T1[12]. Był to ostatni typ tramwaju, którego projekt wykonało i dostarczyło Centralne Biuro Konstrukcyjne Przemysłu Taboru Kolejowego z Poznania[16].

W 1962 chorzowskie zakłady opuścił ostatni tramwaj z rodziny N[12], a rok później wykonano krótkie serie tramwajów typu 14N i 15N oraz WPK[17]. W 1964 wagony 15W zastąpiono wagonami typów 401V, 401Va i 401Vb[13], a rok później[18] fabryka zaczęła budowę wielkopojemnych wagonów samowyładowczych systemu Talbot[19]. Pierwsze zamówienie na wagony typu 406V[20] zostało złożone przez NRD, w następnych latach produkowano wersję 410V doposażoną w ogrzewanie pudła, a w 1981 i 1982 do Iraku dostarczono 1000 modeli 424V[18].

W 1967 powstał prototyp tramwaju przegubowego typu 102N, a w 1970 z fabryki wyjechał pierwszy wóz 102Na wyglądem nawiązujący do wagonu 13N oraz seria informacyjna wąskotorowych 802N[17]. Pod koniec lat 60. Konstal opracował kilka koncepcji czteroosiowego tramwaju silnikowego z doczepą bierną, ale ostatecznie żaden z nich nie wszedł do produkcji. W 1973 powstał prototypowy wóz typu 105N[21], w 1977 jego wąskotorowa odmiana typu 105NW, a rok później wykonano niewielką serię wagonów 805N tożsamych z typem 105NW. W 1979 pojawiła się pierwsza zmieniona wersja „stopiątki” oznaczona jako 105Na[22].

W połowie lat 70. Tasko przeniosło z Zastalu do Konstalu produkcję samowyładowczych wagonów typu 902V na tor 1520 mm dla ZSRR oraz typu 411V na tor normalny[15]. Wersja normalnotorowa była wytwarzana w wersji 411Va dla Węgier, 411Vb dla Albanii, Maroka i Polski, 411Vb/1 dla Bułgarii oraz 411Vc dla Czechosłowacji. Dodatkowo pod koniec lat 70. powstała niewielka seria wagonów samowyładowczych do przewozu tłucznia typu 416V, których konstrukcja była oparta na 411V[19]. W latach 1979–1985 w ramach współpracy z amerykańskim przedsiębiorstwem Norca Machinery Company chorzowska fabryka wykonała wagon 16-osiowy i 24-osiowy dla kolei tureckich oraz wagon 24-osiowy i 32-osiowy dla Zakładów Remontowych Energetyki. Ponadto pracownicy Konstalu razem z Amerykanami i Włochami brali udział w projektowaniu tych pojazdów[15]. Na początku lat 80. powstała także rozwojowa wersja wagonów 416V oznaczona jako 425V. Wersje 425Va i 425Vb trafiły do Iraku, a 425Vc na Węgry[19].

W 1987 Konstal dostarczył wagony dla kolei linowej Imperial w Karlowych Warach[23]. W tym samym roku w zakładzie rozpoczęto także produkcję wagonów platform do przewozu kontenerów. Początkowo wytwarzano wagony typów 623Z i 623Za, rok później powstały odmiany 624Z i 624Za, a w 1989 do Hiszpanii wyeksportowano model 625Z. Atrakcyjne cenowo i dobrze wykonane wagony zapewniły producentowi kolejne zamówienia. W 1990 przedsiębiorstwo Intercontainer kupiło wagony 429Z i 429Zr, w 1992 430Z, a rok później 432Z[18].

W 1992 przedsiębiorstwo Allgemeine Elektrizitäts Gesellschaft w ramach promocji zaprezentowało w Polsce przegubowy tramwaj niskopodłogowy wyposażony w nowoczesną aparaturę elektryczną – silniki prądu przemiennego i falowniki. W 1993 Konstal planował wykonać 5 prototypowych wagonów tego typu, ale po rozeznaniu rynku i możliwości eksploatacyjnych przedsiębiorstw zaniechano tego pomysłu[22]. MZK Warszawa zaproponowały wówczas stopniowe wprowadzanie nowoczesnych urządzeń elektrycznych i podzespołów do produkowanej w Chorzowie generacji 105N, co skutkowało powstaniem odmian oznaczonych b, e, g, p, f, 1k, 2k, m oraz z[24].

30 listopada 1993 zakłady złożyły arkusz podsumowujący w zakresie powszechnej prywatyzacji, natomiast 19 września 1994 podpisano akt notarialny, który wszedł w życie 1 grudnia wraz z rejestracją spółki w sądzie rejonowym i na mocy którego przedsiębiorstwo państwowe przekształcono w jednoosobową spółkę skarbu państwa o nazwie Konstal. 24 lipca 1995 przedsiębiorstwo znalazło się na podanej w rozporządzeniu premiera liście spółek skarbu państwa, których akcje zostaną wniesione do Narodowych Funduszy Inwestycyjnych. 23 października walne zgromadzenie akcjonariuszy Konstalu podjęło uchwałę o wniesieniu akcji spółki do NFI, a 31 października została ona zarejestrowana przez sąd. Z ogólnej liczby 1 360 000 akcji 60% zostało przeniesionych do NFI, 25% posiadał skarb państwa, a 15% było w rękach pracowników[25].

Na początku lat 90. prowadzono prace nad tramwajem z częściowo obniżoną podłogą[24]. Ich rezultatem było wyprodukowanie w 1995 prototypowego wagonu typu 112N, a następnie w 1997 wykonanie dwóch egzemplarzy tramwaju typu 114Na[26].

Część koncernu Alstom (od 1997)

Citadis X-04 dla Stambułu

Niedługo po wniesieniu akcji Konstalu do NFI zakład Linke-Hofmann-Busch z Salzgitter będący częścią koncernu GEC Alsthom poszukiwał partnera w Europie Centralnej. Po rozpatrzeniu kandydatur różnych przedsiębiorstw wybrano chorzowskie zakłady, którym zlecono produkcję 580 podwozi do wagonów towarowych[27]. Dzięki tej współpracy fabryka wznowiła prowadzoną przed wojną budowę wagonów cystern. Rozpoczęto wytwarzanie typów 450R, 451R i 210R[28].

W grudniu 1996 nadzwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy uchwaliło podwyższenie kapitału akcyjnego Konstalu oraz możliwość wykupu akcji spółki przez GEC Alsthom. Wykup ten musiał zostać zaakceptowany przez ministra spraw wewnętrznych i administracji i 21 lutego 1997 wydał on pozytywną decyzję w tej sprawie. 28 lutego podpisano umowę, na mocy której GEC Alsthom wykupił pakiet akcji należący do NFI. W czerwcu 1997 koncern odkupił również prawie wszystkie akcje należące do pracowników i większość akcji zgromadzonych przez skarb państwa. Powołana została nowa rada nadzorcza, która powołała nowy zarząd z Hansem Peterem Engelem na czele. 22 czerwca 1998 GEC Alsthom zmienił nazwę na Alstom[25]. Wówczas chorzowski zakład koncernu przemianowano na Alstom Konstal[27].

Równocześnie ze zmianami organizacyjnymi rozpoczęto restrukturyzację i modernizację infrastruktury zakładu. W marcu 1997 uruchomiono wydział zbiorników cystern, na przełomie 1997 i 1998 otwarto śrutownicę, a w 1998 oddano do użytku linię lakierniczą. Wzniesiono od podstaw nową halę oraz wyremontowano 40% powierzchni dachów i dróg na terenie zakładu. Ponadto rozpoczęto program kursów i szkoleń mający na celu podniesienie kwalifikacji załogi. Pod koniec lat 90. zakład zatrudniał około 900 osób[27]. Zmiany strukturalne przyniosły również likwidację zakładowego biura konstrukcyjnego[16].

Alstom Konstal na początku swej działalności w ramach międzynarodowego holdingu rozpoczął produkcję nowych typów wagonów towarowych, ale podstawową działalnością fabryki nadal pozostawały tramwaje[27]. W latach 1998–2001 przedsiębiorstwo dostarczyło polskim miastom niskopodłogowe wagony typów 116N, NGd99 i 116Nd[29] oraz wysokopodłogowe 105N2k/2000[30]. Ze względu na brak dalszych zamówień były to ostatnie tramwaje dostarczone przez fabrykę z Chorzowa. Rodzina wozu 105N stała się najdłużej i najliczniej produkowanym tramwajem w Polsce – w latach 1973–2001 powstało łącznie blisko 3500 wagonów w ponad 20 odmianach normalno- i wąskotorowych[29].

Na początku XXI w. koncern Alstom zdecydował, że chorzowski zakład nie będzie fabryką uniwersalną, lecz zdecydowano o jego specjalizacji. Alstom Konstal, prócz produkcji tramwajów, miał zajmować się konstruowaniem pojazdów metra[31]. W poszukiwaniu kolejnych zamówień spółka brała udział w różnych przetargach[27]. W latach 2001–2005 przedsiębiorstwo wyprodukowało i dostarczyło 14 pociągów Metropolis 98B dla warszawskiego metra[32][33]. Do 2005 zakład zrealizował zamówienia na tramwaje Citadis dla Stambułu i pociągi metra Metropolis dla Budapesztu i Amsterdamu, a także brał udział w produkcji pojazdów Coradia i Coradia LINT dla przewoźników zagranicznych[34].

Koncern Alstom od momentu przejęcia chorzowskiego zakładu do końca 2006 zainwestował w niego 43,7 mln euro, zaś w 2007 – 4 mln euro. W tym okresie[35], prócz wymienionych wcześniej zmian dokonanych pod koniec lat 90.[27], zainstalowano m.in. zdalnie sterowane suwnice oraz trawersy do transportu całych wagonów pomiędzy halami. W 2007 Alstom Konstal wznowił produkcję całych pociągów. Wówczas zakład budował także[35] podwozia pojazdów TTNG dla SNCF[31], co było pierwszym przypadkiem, kiedy koleje francuskie wyraziły zgodę na wytwarzanie ich taboru poza granicami państwa. Pod koniec tego roku przedsiębiorstwo zatrudniało około 400 osób[35], w marcu 2011 miało 516 pracowników, zaś w połowie 2012 – około 800[36]. W 2013 roku jedynym akcjonariuszem w miejsce Alstom Holdings został Alstom Transport Holdings BV[2].

6 grudnia 2012 na terenie zakładu otwarto nową lakiernię i halę produkcyjno-montażową. Budynki pozwoliły zwiększyć dwukrotnie dotychczasową wydajność na poziomie 20 pudeł miesięcznie oraz zwiększyć zatrudnienie[37]. Do października 2013 Alstom zainwestował w fabrykę w Chorzowie przeszło 260 mln zł, dzięki czemu była ona wówczas jednym z najnowocześniejszych zakładów produkujących tabor kolejowy tego koncernu oraz stała się centrum kompetencyjnym w zakresie taboru metra[38]. W lutym 2014 w zakładzie został utworzony dział inżynierski wspierający procesy technologiczne[39]. Na początku 2015 spółka zatrudniała 1000 osób[40], a w połowie 2016 – 1100[41]. W tym samym roku przedsiębiorstwo zostało jednostką wiodącą w zakresie projektów związanych z pojazdami Coradia i pociągami metra wykonanymi z aluminium[42]. 4 listopada 2016 Alstom Konstal podpisał z Politechniką Śląską umowę o partnerstwie, na mocy której absolwenci Wydziału Mechanicznego mają możliwość realizacji półrocznych staży z opcją zatrudnienia[43].

Na początku 2017 zapadła decyzja, że Alstom Konstal będzie produkował pociągi metra dla Dubaju. W związku z realizacją tego projektu zapowiedziano, że zakład zostanie rozbudowany o drugą, oddzielną linię produkcyjną[44]. W maju tamtego roku spółka zatrudniała ponad 1200 osób[42].

Pod koniec listopada 2018 otwarto nową linię montażową, przeznaczoną do produkcji pociągów Intercity Next Generation (Coradia Stream) zamówionych w lipcu 2016 przez holenderskiego narodowego przewoźnika Nederlandse Spoorwegen[45][46].

Działalność

Zakłady Alstom Konstal w Chorzowie, prócz biura w Warszawie, są jedynym w Polsce przedstawicielem transportowej części koncernu Alstom. Fabryka jest jednym z większych producentów zaopatrujących transport szynowy w Europie. Zajmuje się produkcją m.in.:

Zestawienie produkcji

Tramwaje

ND (1948–1956)
4N (1956–1957)
5N (1957)
13N (1959–1969)
102Na (1970–1973)
105N (1973–1979)
111N (1993)
114Na (1997)
105N2k/2000 (2000–2001)
116Nd (2000–2001)
Tramwaje wyprodukowane w latach 1931–2001[47][48][49][30][50]
TypRodzajRozstaw szynLata produkcjiLiczba sztuk
Bremensilnikowy1435 mm1931–193314[a]
doczepny193112[a]
Hsilnikowy1525 mm1936–193719
P15doczepny1525 mm1936–193830
Chorzówsilnikowy1435 mm1937–1940[a]9
Jsilnikowy1525 mm193812
TF40silnikowy1435 mm194040
NDdoczepny1435 mm1948–1956478
Nsilnikowy1435 mm1949–1956486
2Nsilnikowy1000 mm1950–1956148
2NDdoczepny1000 mm195515
4Nsilnikowy1435 mm1956–195790
4NDdoczepny1435 mm195780
4NJsilnikowy1435 mm19571
5Nsilnikowy1000 mm195739
5NDdoczepny1000 mm195740
4N1silnikowy1435 mm1957–1962335
4ND1doczepny1435 mm1958–1961386
Konstal 5ND1doczepny1000 mm1958–196136
5N1silnikowy1000 mm1958–1962281
13Nsilnikowy1435 mm1959–1969836
15Nsilnikowy1435 mm19631
WPKsilnikowy1435 mm19634
14Nsilnikowy1435 mm1963–19672
14NDdoczepny1435 mm19671
102Nsilnikowy1435 mm1967–197042
13NSsilnikowy1435 mm19683
13NSDdoczepny czynny1435 mm19683
802Nsilnikowy1000 mm19705
102Nasilnikowy1435 mm1970–1973435
102NaWsilnikowy1000 mm197320
102Ndsilnikowy1435 mm197322
803Nsilnikowy1000 mm1973–1974171
105Nsilnikowy1435 mm1973–1979980
105NWsilnikowy1000 mm19774
106Nsilnikowy1435 mm1977–19877
805Nsilnikowy1000 mm197825
805Nasilnikowy1000 mm1979–1990691
105Nasilnikowy1435 mm1979–19921443
105NTsilnikowy1435 mm1985–198913
105Nbsilnikowy1435 mm19881
805NSsilnikowy1000 mm1989–199010
106Nasilnikowy1435 mm1991–19924
105Nbsilnikowy1435 mm1992–199314
111Nsilnikowy1435 mm19936
105Nesilnikowy1435 mm199318
105Ngsilnikowy1435 mm19932
805Nbsilnikowy1000 mm1993–19946
105Npsilnikowy1435 mm19942
105Nfsilnikowy1435 mm1994–199644
105N1ksilnikowy1435 mm19952
112Nsilnikowy1435 mm19951
105N2ksilnikowy1435 mm1995–200060
105Nmsilnikowy1435 mm1996–199714
105Nzsilnikowy1435 mm19972
114Nasilnikowy1435 mm19972
116Nsilnikowy1435 mm19981
116Nasilnikowy1435 mm19982
116Na/1silnikowy1435 mm1998–200026
NGd99silnikowy1435 mm1999–20004
105N2k/2000silnikowy1435 mm2000–200145
doczepny czynny1435 mm31
116Ndsilnikowy1435 mm2000–200117

Wagony metra

Alstom Metropolis M5 (2011–2015)
Wagony metra produkowane od 2001[32][33][34][35][31][51][52][53][54][44][55]
ModelOdbiorcaLata produkcjiLiczba pociągów
Alstom Metropolis 98BWarszawa2001–200414
Alstom Metropolis AM5-M2Budapeszt2007–201122
Alstom Metropolis AM4-M42012–201315
Alstom Metropolis M5Amsterdam2011–201528
Alstom MetropolisRijad2015–201969
Alstom MetropolisDubajod 201750

Wagony silnikowe

Wagony silnikowe wyprodukowane po 1936[6][8]
PojazdRodzajLata produkcjiLiczba sztuk
ESCxspalinowy19361
EN80elektryczny1947–194913

Wagony towarowe

Wagony towarowe wyprodukowane w okresie PRL-u[56]
RokLiczba wagonów
19456
1946543
1947905
1948863
1949257
1950486
1951831
1952752
1953608
1954836
1955492
1956398
1957566
1958657
1959509
RokLiczba wagonów
1960518
1961623
1962691
1963803
1964828
1965624
1966844
1967497
1968324
1969655
1970653
1971770
1972750
1973750
1974923
RokLiczba wagonów
19751036
19761140
19771121
19781056
1979954
1980945
1981514
1982743
1983645
1984315
1985380
1986481
1987475
1988531
1989484

Lokomotywy kopalniane

Ld1
Ldag05M
Lokomotywy kopalniane produkowane od 1949[57]
TypRodzajRozstaw szynLata produkcjiLiczba sztuk
Ld1elektryczna przewodowa450–625 mm1949–1960?
Ld2elektryczna przewodowa550–700 mm1949–1960?
Ld3elektryczna przewodowa750–1050 mm1951–??
Karlikelektryczna akumulatorowa550–625 mm1955–1968około 660
Ld20elektryczna przewodowa550–750 mm1958–II poł. lat 60.?
Ld10elektryczna przewodowa450–625 mm1960–II poł. lat 60.?
Ld30 i podtypyelektryczna przewodowa750–1050 mm1960–II poł. lat 60.?
Ldag05 i podtypyelektryczna akumulatorowa500–750 mm1962–1975około 330
Ldag05M i podtypyelektryczna akumulatorowa430–750 mm??
Lda20przewodowo-akumulatorowa900 mm1966–1969około 40
Ld20Melektryczna przewodowa550–750 mmII poł. lat 60.–I poł. lat 70.?
Ld30Melektryczna przewodowa750–1050 mmII poł. lat 60.–I poł. lat 70.?
Ld10Melektryczna przewodowa450–625 mmII poł. lat 60.–1990?
Ld21 i podtypyelektryczna przewodowa550–700 mm1969–??
Ld31 i podtypyelektryczna przewodowa800–1050 mm1971–??
Lep20elektryczna przewodowa750–900 mm1972–1974kilka
LeaBM12 i podtypyakumulatorowa450–750 mm1972–1974?
LeaBM12T i podtypyakumulatorowa450–900 mm1974–1988?
Lds100spalinowa550–750 mm?5
Ldp45pneumatyczna750 mm1987–19928
LDT21/2 i LDT31/2??1992kilka
LEA12Pelektryczna akumulatorowa470–900 mm1992–??

Mosty

Wybrane mosty wzniesione po 1895[58]
NazwaRodzajLokalizacjaLata konstrukcji
kolejowyWittenberga (Łaba)1895–1920
Most Humboldta?Berlin1895–1920
Most MościckiegodrogowyPuławy (Wisła)1932
Most PoniatowskiegodrogowyWarszawa (Wisła)1945–1946
Most PiłsudskiegodrogowyToruń (Wisła)1947
Most Śląsko-DąbrowskidrogowyWarszawa (Wisła)1948
Most Legionów Piłsudskiegokolejowo-drogowyPłock (Wisła)1948
Most średnicowykolejowyWarszawa (Wisła)1949
Most DębnickidrogowyKraków (Wisła)1950
Most Grudziądzkikolejowo-drogowyGrudziądz (Wisła)1951
Most fordońskikolejowo-drogowyBydgoszcz (Wisła)1952
Most Gdańskikolejowo-drogowy dwupoziomowyWarszawa (Wisła)1958
Most przez Wisłę w ChełmniedrogowyChełmno (Wisła)1961–1963
Most ŁazienkowskidrogowyWarszawa (Wisła)1973

Dyrektorzy i prezesi

OdDoOsobaFunkcjaPrzedsiębiorstwo
19451948Władysław Wachniewskidyrektor naczelnyChorzowska Wytwórnia Mostów i Wagonów[59][8]
19481949Chorzowska Wytwórnia Konstrukcji Stalowych
19501953Józef Wanat
19531955Józef Trzcionka
19551966Henryk Całka
19661969Tadeusz Ruciński
19691973Józef Kornecki
19731991Henryk Bałaziński
19911991Tadeusz Kudzelkap.o. dyrektora naczelnego
19911994Edward Jarnańczykdyrektor naczelny[59][25]
19941997prezes zarząduKonstal
19971998Hans Peter Engel[59][60]
19982001Alstom Konstal
20012011Teresa Kłusek[61]
20112019Radosław Jerzy Banach[62][1]
2019Artur Fryczkowski[2]

Uwagi

  1. a b c Wartość podana w zestawieniu produkcji fabryki jest zaznaczona jako niepewna.

Przypisy

  1. a b c Alstom Konstal S.A. w Krajowym Rejestrze Sądowym
  2. a b c Odpis pełny KRS 0000034262 [dostęp 2019-11-21].
  3. a b c d e f g h i j k l Opis polskich firm produkujących wagony silnikowe i ich wyposażenie po 1990 r.. W: Robert Kroma, Janusz Sosiński, Krzysztof Zintel: Normalnotorowe wagony silnikowe kolei polskich 1991–2013. Wyd. 1.. Poznań: BWH Kolpress, 2014, s. 20–25, seria: Encyklopedia taboru. ISBN 978-83-933257-6-4. (pol.).
  4. Soida i in. 1999 ↓, Powstanie Warsztatów Przetwórczych i ich rozwój do 1917 roku, s. 26.
  5. a b Soida i in. 1999 ↓, Okres lat 1917–1997, s. 40.
  6. a b Soida i in. 1999 ↓, Wagony kolejowe, s. 62.
  7. a b c d Soida i in. 1999 ↓, Okres lat 1917–1997, s. 41.
  8. a b c d e f g h Soida i in. 1999 ↓, Okres lat 1917–1997, s. 43.
  9. Soida i in. 1999 ↓, Pojazdy tramwajowe, s. 84.
  10. Soida i in. 1999 ↓, Okres lat 1917–1997, s. 45.
  11. Soida i in. 1999 ↓, Wagony kolejowe, s. 64.
  12. a b c d Soida i in. 1999 ↓, Pojazdy tramwajowe, s. 89.
  13. a b c d e Soida i in. 1999 ↓, Wagony kolejowe, s. 67.
  14. Soida i in. 1999 ↓, Lokomotywy kopalniane, s. 119.
  15. a b c Soida i in. 1999 ↓, Wagony kolejowe, s. 69.
  16. a b Henryk Ciosiński. 15N – „najpierwszy” przegubowiec Konstalu. „Świat Kolei”. 9/2013, s. 52–53. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  17. a b Soida i in. 1999 ↓, Pojazdy tramwajowe, s. 91.
  18. a b c Soida i in. 1999 ↓, Wagony kolejowe, s. 75.
  19. a b c Soida i in. 1999 ↓, Wagony kolejowe, s. 71.
  20. Soida i in. 1999 ↓, Wagony kolejowe, s. 74.
  21. Soida i in. 1999 ↓, Pojazdy tramwajowe, s. 94.
  22. a b Soida i in. 1999 ↓, Pojazdy tramwajowe, s. 96.
  23. Witold Urbanowicz. Karlowarskie metro. „Rynek Kolejowy”. 12/2013, s. 48. Warszawa: Zespół Doradców Gospodarczych „Tor”. ISSN 1644-1958. (pol.). 
  24. a b Soida i in. 1999 ↓, Pojazdy tramwajowe, s. 100.
  25. a b c Soida i in. 1999 ↓, Przeobrażenie Konstalu w Alstom Konstal S.A., s. 53.
  26. Soida i in. 1999 ↓, Pojazdy tramwajowe, s. 101.
  27. a b c d e f Soida i in. 1999 ↓, Przeobrażenie Konstalu w Alstom Konstal S.A., s. 54.
  28. Soida i in. 1999 ↓, Wagony kolejowe, s. 76.
  29. a b Producenci. W: Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Wyd. 1.. Poznań: Kolpress, 2011, s. 22–25. ISBN 978-83-920784-6-3. (pol.).
  30. a b Tramwaje wysokopodłogowe – zestawienie typów. W: Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Wyd. 1.. Poznań: Kolpress, 2011, s. 62. ISBN 978-83-920784-6-3. (pol.).
  31. a b c Wojciech Śmiech. Alstom Konstal – polska tradycja, francuska technologia. „Rynek Kolejowy”. 8–9/2011, s. 8–9. Warszawa: Zespół Doradców Gospodarczych „Tor”. ISSN 1644-1958. (pol.). 
  32. a b R. Rusak. Nowe wagony metra i tramwaje z Konstalu. „Świat Kolei”. 4/2001, s. 3. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.). 
  33. a b Susanne Trabitzsch: Alstom completes the delivery of 18 trains to Warsaw metro. 2005-07-04. [dostęp 2015-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-27)]. (ang.).
  34. a b c Marek Gawroński: Alstom in Poland. alstom.com, 2015. [dostęp 2015-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-10)]. (ang.).
  35. a b c d Jakub Klimkiewicz. 170 wagonów Metropolis dla budapeszteńskiego metra powstanie w Chorzowie. „Rynek Kolejowy”. 12/2007, s. 70. Warszawa: Zespół Doradców Gospodarczych „Tor”. ISSN 1644-1958. (pol.). 
  36. Jakub Madrjas. Alstom Konstal podwaja produkcję i zatrudnienie. „Rynek Kolejowy”. 8–9/2012, s. 66. Warszawa: Zespół Doradców Gospodarczych „Tor”. ISSN 1644-1958. (pol.). 
  37. MW: Nowa lakiernia w chorzowskim Alstomie. kurier-kolejowy.pl, 2012-12-06. [dostęp 2015-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-19)]. (pol.).
  38. Wojciech Śmiech. Alstom oczekuje równego traktowania. „Rynek Kolejowy”. 10/2013, s. 44–45. Warszawa: Zespół Doradców Gospodarczych „Tor”. ISSN 1644-1958. (pol.). 
  39. Tomáš Kuchta. Riyadh Metro Project’s Metropolis EMUs. „Railvolution”. 1/2017, s. 47–49. Praga: Railway Builder. ISSN 1804-3429. (ang.). 
  40. Marek Gawroński: Alstom in Poland. alstom.com, 2015-01-27. [dostęp 2015-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-12)]. (ang.).
  41. Arkadiusz Nauka: Alstom Konstal: 500 wagonów, czyli 100 pociągów z serii Coradia. dziennikzachodni.pl, 2016-06-08. [dostęp 2016-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-26)]. (pol.).
  42. a b Alstom obchodzi 20-lecie obecności w Polsce. rynek-kolejowy.pl, 2017-05-21. [dostęp 2017-05-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-21)]. (pol.).
  43. Martyn Janduła: Alstom kontynuuje owocną współpracę naukową z Politechniką Śląską. rynek-kolejowy.pl, 2016-11-05. [dostęp 2016-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-06)]. (pol.).
  44. a b Jakub Madrjas: W której części składu jest luźniej? Odpowiedź na ekranie. transport-publiczny.pl, 2017-02-19. [dostęp 2017-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-19)]. (pol.).
  45. Alstom przedstawił Coradia Stream dla NS i Trenitalia. kurier-kolejowy.pl, 2017-10-03. [dostęp 2018-11-29]. (pol.).
  46. W chorzowskiej fabryce Alstomu otwarto linię montażową pociągów Coradia Stream. kurier-kolejowy.pl, 2018-11-29. [dostęp 2018-11-29]. (pol.).
  47. Soida i in. 1999 ↓, Pojazdy tramwajowe, s. 102.
  48. Soida i in. 1999 ↓, Lista fabryczna taboru tramwajowego klasycznego produkowanego w Chorzowie, s. 185–186.
  49. Soida i in. 1999 ↓, Lista fabryczna taboru tramwajowego współczesnego produkowanego w Chorzowie, s. 187–218.
  50. Tramwaje niskopodłogowe – zestawienie typów. W: Arkadiusz Lubka, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Wyd. 1.. Poznań: Kolpress, 2011, s. 94. ISBN 978-83-920784-6-3. (pol.).
  51. Michał Wroński: Samoloty, silniki czy tramwaje: Śląskie już nie tylko węglem stoi. dziennikzachodni.pl, 2011-08-03. [dostęp 2015-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-17)]. (pol.).
  52. The last M4 Metropolis train has arrived in Budapest. metro4.hu, 2013-09-16. [dostęp 2016-09-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-28)]. (ang.).
  53. Alstom: Nowa lakiernia w chorzowskim Alstomie. kurier-kolejowy.pl, 2015-11-10. [dostęp 2015-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-27)]. (pol.).
  54. jd/inf. pras: Alstom w Chorzowie rozpoczyna produkcję pociągów metra dla Rijadu. transport-publiczny.pl, 2015-11-16. [dostęp 2015-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-17)]. (pol.).
  55. Alstom wysyła z Chorzowa ostatni skład metra dla Rijadu. transport-publiczny.pl, 2019-02-12. [dostęp 2019-02-24]. (pol.).
  56. Soida i in. 1999 ↓, Wykaz wyprodukowanych wagonów kolejowych, s. 163–165.
  57. Soida i in. 1999 ↓, Lokomotywy kopalniane, s. 118–126.
  58. Soida i in. 1999 ↓, Wykaz wyprodukowanych, wybranych mostów i innych konstrukcji stalowych, s. 249–251.
  59. a b c Soida i in. 1999 ↓, Okres lat 1917–1997, s. 52.
  60. Soida i in. 1999 ↓, Przeobrażenie Konstalu w Alstom Konstal S.A., s. 53–54.
  61. Teresa Kłusek. rynek-kolejowy.pl. [dostęp 2015-10-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-28)]. (pol.).
  62. wnp.pl (mat.pras): Radosław Banach prezesem spółki Alstom Konstal SA. logistyka.wnp.pl, 2011-06-16. [dostęp 2015-10-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-28)]. (pol.).

Bibliografia

  • Krzysztof Soida, Tomasz Igielski, Jan Karpiński, Krzysztof Dubiński, Michał Szylin: Od Warsztatów Przetwórczych do Alstom Konstal S.A. 135 lat zakładu. Wyd. I. Łódź: Emi-Press, 1999. ISBN 83-904079-4-9. (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Industriegebiet.png
Autor: Sal73x, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sign for industry
Chorzow - reklama Konstal.jpg
(c) Ludek at pl.wikipedia, CC-BY-SA-3.0
Budynek w Chorzowie (ul. Katowicka 90) ze starą reklamą firmy Konstal, mozaika
Konstal N ND RB6.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
POL Warszawa Most Lazienkowski.jpg
Autor: masti, Licencja: CC BY-SA 2.5
Most Łazienkowski im. gen. Zygmunta Berlinga, Warszawa
Konstal 4N double in Szczecin.JPG
Autor: sludgegulper / Felix O, Licencja: CC BY-SA 2.0
A Konstal 4N double in Szczecin (Poland).
Konstal 114Na Gdansk.jpg
A Konstal 114Na tram in Gdańsk.
Bdg Fordonski bridge 6 03-2014.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Most Fordoński im. Rudolfa Modrzejewskiego nad Wisłą w Bydgoszczy-Fordonie
Chorzów location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Chorzów, Poland
Ta mapa of Chorzów została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Północna tram terminus, Konstal 803N nr.46^, route 44. Linia tramwajowa nr 44 Łódź May 1991 - Flickr - sludgegulper.jpg
Autor: Felix O, Licencja: CC BY-SA 2.0

Inter-urban route no 44 to Aleksandrów Łódzki. A rather battered Konstal 102Na, no 46. These trams were from a different pool from the city routes. Linia tramwajowa nr 44 to Aleksandrów Łódzki does not seem to run any more having been discontinued between 1991 and 1995, replaced by bus nr 78. A list of current routes is found here says that by 1 April 1991, the route was cut back to Chochoła and the final closure took place at the end of 1991.

There are some fine photos of the terminus here at Polocna in this site In the background of the above photo can be seen other 102Na trams at the terminus.

TP Lodz took over the running of the outer routes, 43/43BIS /46 in 1994, and a list of the 803N trams taken over is here.

The number 46 on the side of this tram is puzzling.
105N2k-2130 (1), Warszawa, 2014-08-21 (Muri WK14).jpg
Autor: Muri, Licencja: CC BY-SA 4.0
To zdjęcie zostało wykonane podczas polskiej Wikiekspedycji kolejowej 2014 zorganizowanej przez
Stowarzyszenie Wikimedia Polska we współpracy z Fundacją Grupy PKP.
Wszystkie zdjęcia z wyprawy możesz zobaczyć w kategorii Wikiekspedycja kolejowa 2014.
102Na Wroclaw.JPG
Autor: Augiasz, Licencja: CC BY 2.5
102Na tram in Wrocław
Alstom Metropolis 98B, Wilanowska, 2014-10-25.jpg
Autor: Jakub Murat, Licencja: CC BY-SA 4.0
Alstom Metropolis 98B (pociąg nr 17 w nowej malaturze obowiązującej od 2014) stoi na stacji A7 Wilanowska.
Elbląg Aug 1990-001.jpg
Autor: O, Licencja: CC BY-SA 2.0
Elbląg N1 motor car 008 and less brightly painted trailer car wait at the Dworzec Glowny (main railway station). This terminius is known as Druska, after the street, Ulice Druska.. Folding doors have been fitted to these vehicles.
Alstom Konstal - brama wjazdowa, 2012-10-04.jpg
Autor: Eugeniusz S., Licencja: CC BY 3.0
Brama wjazdowa na teren zakładów Alstom Konstal w Chorzowie.
Konstal112N.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Warsaw tram Konstal13N at Old town.jpg
Autor: あみでん, Licencja: CC BY-SA 3.0
Konstal13N of Warsaw tram. Taken at Stare Miasto stop.
Budowa Mostu Śląsko-Dąbrowskiego.jpg
Budowa mostu Śląsko-Dąbrowskiego
Konstal 105N Gdansk.JPG
Autor: Mczapnik, Licencja: CC-BY-SA-3.0
A Konstal 105N tram in Gdańsk.
113 Silesian Interurbans, Citadis car, Bytom.jpg
Konstal 116Nd type (aka Citadis 100) car as Route 6 in Bytom.
Istanbul T1 line Alstom Citadis tram.jpg
Autor: Sefjo, Licencja: CC BY-SA 3.0
Alstom Citadis tram of the T1 tramway line in Istanbul, Turkey.
GVB Alstom Metropolis (type M5) 109-110.jpg
Autor: Flyingjoost, Licencja: CC BY-SA 3.0
GVB Metropolis 109/110 tijdens instructieritten.
Konstal Chorzów logo.svg
Logo Chorzowskiej Wytwórni Konstrukcji Stalowych Konstal umieszczone na tabliczce znamionowej tramwaju typu 105N o numerze fabrycznym 169 wyprodukowanego we wrześniu 1975. W 1992 wagon ten został przebudowany na typ 105Na, a w 2014 został upodobniony do 105N i wpisany na stan taboru historycznego Tramwajów Warszawskich.
Zloty Stok lokomotywa przed kopalnia zlota.jpg
Autor: Grzegorz W. Tężycki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Elektryczna lokomotywka kopalniana ustawiona przed wejściem do Kopalni Złota w Złotym Stoku (woj. dolnośląskie, Polska).
Train of Gold Mine in Zloty Stok (3).JPG
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Muzeum Kopalni Złota w Złotym Stoku - podziemna kolej kopalniana.
111N.jpg
Autor: Radosław Kołodziej, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Konstal 111N tram (#3502) on Pawia street, Kraków, Poland. Built 1993, MPK Kraków operator.
Karlovy Vary - lanovka Imperial.jpg
Autor: Vitmalinovsky, Licencja: CC BY-SA 3.0
Karlovy Vary - Imperial Hotel Funicular