Amalowie

Amalowie – królewski ród plemienia Ostrogotów. Z rodu tego wywodził się Hermanaryk – twórca państwa gockiego nad Morzem Czarnym i Teodoryk Wielki.

Amalowie goccy czy ostrogoccy?

Zachowany przekaz Jordanesa w Getice o rodzie Amalów nie jest konsekwentny[1]. Z jednej strony, tam gdzie dziejopis zapewne posługuje się wykładnią Ablaviusa, Amalowie mieli stanąć na czele Ostrogotów w wyniku podziału Gotów, do którego doszło nad Morzem Czarnym[2], a władca ostrogocki z III w., Ostrogota, pierwszy Amal określany mianem króla, miał rządzić tylko wschodnim odłamem Gotów[3]. Natomiast zgodnie z inną (Kasjodorową) tradycją Ostrogota miał rządzić obiema częściami plemienia[4]. Te nawzajem się wykluczające przekazy spowodowały, że Kasjodorowi Amalowie — Ostrogota i Hermanaryk — są uznawani za władców rządzących całym plemieniem Gotów[5] lub za władców tylko ostrogockich[6]. Powstała również hipoteza łącząca oba te stanowiska, zakładająca, że Ostrogota był początkowo władcą całego plemienia, a później, w związku z przesunięciem się Wizygotów na tereny Dacji i rozłamem plemienia, pozostał władcą jedynie Ostrogotów[7].

Historia rodu

Zapewne to Amalowie rządzili po wojnach gockich za cesarza Aureliana w 2. połowie III w. nad Ostrogotami-Greutungami, których siedziby znajdowały się na wschód od Dniestru[8]. W czasach Teodoryka Wielkiego ród ten niemal całkowicie zawłaszczył przekazywanie gockiej tradycji[9].

Kształtowanie tradycji rodu Amalów

Powstanie tradycji

Za twórcę tradycyjnej historii rodu uważa się wersję Kasjodora (która dochowała się do czasów współczesnych w zachowanym skrócie Historia Gothorum tegoż dokonanym przez Jordanesa), będącą zarazem oficjalnym zapisem wydarzeń z jego dziejów promowanym przez Teodoryka Wielkiego[10]. Być może jednak i Jordanes miał swój wkład w tę tradycję[11]. Powstanie tego przekazu (z inspiracji właśnie władcy Ostrogotów), a zarazem ukończenie przez Kasjodora prac nad swoim dziełem, datuje się prawdopodobnie na rok 519[12], chociaż nie wyklucza się również roku 515 lub 517[13]. Kasjodorowa historia rodu Amalów miała odegrać istotną rolę w gockim procesie etnogenetycznym[14], tworząc podstawę dla powstania poczucia jedności różnych odłamów Gotów oraz, co równie istotne, legitymizować władzę rodu nad nimi[15]. Przekaz ten, przez niektórych uważany za wynik aktywnej współpracy Teodoryka Wielkiego (konsultacje) z Kasjodorem[16], ściśle wiąże się z działaniami podjętymi przez władcę ostrogockiego względem jego zięcia Eutaryka[17].

Prawo Amalów do rządów nad Gotami

Amalowie jako władcy Gotów pojawiają się po raz pierwszy w kontekście (rzekomego) zwycięstwa na wodzem rzymskim Fuskusem[18]. Dzięki niemu ród ten miał być okrzyknięty Ansami i to przez całe plemię Gotów[19]. Tym sposobem Amalowie uzyskali status „półboski” pozwalający na odnoszenie zwycięstw dzięki sakralnej mocy[20], dzięki której (oraz zdolności do przystosowywania się do nowych warunków politycznych), pomimo klęsk dalej stali na czele plemienia[21]. Może z tego powodu Kasjodor nie poruszył kwestii etymologii nazwy rodu[9]. Według Kasjodora Goci ulegli rozbiciu na dwa odłamy — Wizygotów i Ostrogotów — dopiero w okresie najazdu huńskiego po śmierci Amala Hermanaryka, który tym samym był ostatnim przedstawicielem rodu panującym nad ogółem plemienia[22]. Taka tradycja z jednej strony dobrze legitymizowała władzę Teodoryka Wielkiego nad Wizygotami, z drugiej — spowodowała podważenie innych, znanych wcześniej przekazów o etnogenezie gockiej. Dzięki przekazowi o Hermanaryku Amalowie stawali się jedyną prawowitą dynastią mogącą rządzić nad całym ludem, starszą, godniejszą szacunku, historycznie bardziej uprawnioną do sprawowania władzy (już przez Ablaviusa określeni praeclari — przesławni) niż wizygoccy Baltowie[23]. W ten szczególny status Amalów wpisywała się Kasjodorowa/Jordanesowa opowieść o jego przedstawicielu Beremudzie, który po przybyciu do Wizygotów mógłby bezproblemowo objąć nad nimi władzę, do czego nie doszło tylko ze względu na skromność Amala[24]. Przekaz ten jest jasny: to Amalom jako spadkobiercom dawnych królów należą się rządy nad Wizygotami, a co więcej, to właśnie im Wizygoci by je sami oddali[25].

Działania unifikacyjne Amalów

Amalowie w erze przedteodorycjańskiej próbowali kilka razy doprowadzić do zjednoczenia gockich plemion pod swoją władzą[26]. Istnieje również odosobniona hipoteza, że wojna Rzymu z Hunami w latach 450−451 wybuchła w związku z działaniami władcy amalskiego w kierunku podporządkowania sobie Wizygotów[27]. W osobie Teodoryka Wielkiego doszło do intensyfikacji tych prób, najpierw jeszcze w okresie sprzed inwazji na Italię (489), co spowodowało późniejszą konieczność prowadzenia polityki unifikującej różne odłamy gockie już na Półwyspie Apenińskim, później zaś (w odniesienie do Wizygotów) po jego proklamacji na króla tych ostatnich w 511 r.[28].

Eutaryk i Amalasunta — symboliczna unifikacja rodu Amalów

Dziedziczyć oba trony (ostrogocki i wizygocki) miał po Teodoryku Wielkim jego zięć Eutaryk, według Getiki również Amal, potomek Hermanaryka i Beremuda, a więc osoba mogąca szczycić się nawet lepszym pochodzeniem niż władca Ostrogotów[29]. Małżeństwo z córką Teodoryka Wielkiego Amalasuntą miało, idąc za Getiką, wymiar symboliczny — za jego sprawą doszło do „połączenia” dwóch linii Amalów, potomków Wuultulfa (Teodoryk Wielki, Amalasunta) i Hermanaryka (Eutaryk)[30], a tym samym doszłoby do unifikacji linii rządzących w przeszłości Ostrogotami[31]. Według koncepcji (najprawdopodobniej Kasjodora) objęcie przez Eutaryka schedy po Teodoryku Wielkim miało stanowić swoistą klamrę — objęcie władzy nad oboma odłamami Gotów, rozumianymi jako jedność, a tym samym powrót do (będącej wytworem autora) sytuacji sprzed najazdu Hunów[32]. Śmierć Eutaryka jeszcze za życia teścia zniweczyła starania o unifikację obu grup gockich pod berłem Amalów — ostatecznie ród ten pozostał u władzy jedynie u Ostrogotów (syn pary — Atalaryk)[33].

Genealogia Amalów

Legendarne początki

 
 
Gaut
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hisarna
 
 
 
 
Hulmul-Humil
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ostrogota
 
 
 
 
Augis-Avigis
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hunuil
 
 
 
 
Amal
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Athal(a)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Achiulf (Agiulf)
 
Oduulf
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Zgodnie z przekazem Getiki, rodowód Amalów, wywodzących się od Asów, obejmujący siedemnaście pokoleń żyjących na przestrzeni połowy tysiąclecia, rozpoczynają takie postaci, jak Gaut, Amal i Ostrogota[34]. Protoplastą Amalów jest skandynawski bóg wojny Gaut (Gapt) [‘ojciec Gautów’]. W następnych pokoleniach przedstawicielami rodu są kolejno: Hulmul-Humil (Humle) [‘ojciec Duńczyków’], bóg Duńczyków; Augis-Avigis; Amal [‘ojciec Amalów’], eponim rodu; Hisarna [‘Żelazny’] — być może związany z celtycką (środkowoeuropejską) fazą gockiej etnogenezy; Ostrogota [‘ojciec Ostrogotów’], eponim plemienia; Hunuil [‘Odporny na Czary’]; Athal(a) [‘Szlachetny’][35]. Pochód tych legendarnych postaci zamykają synowie tego ostatniego — Achiulf (Agiulf) i Oduulf[36].

Okres historyczny (do początku V wieku)

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Achiulf (Agiulf)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ansila
 
Ediulf
 
Wultuulf
 
Hermanaryk
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Walarawans
 
Hunimund
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Winitar
 
Torismu(n)d
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Wandalar
 
Beremud
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Pierwszym przedstawicielem Kasjodorowych Amalów, który pojawia się także w innym źródle niż Getika jest zmarły w 375 r. Hermanaryk, mający być jednym z synów Achiulfa (Agiulfa) (pozostali według tradycji to: Ansila, Ediulf i Wultuulf)[35]. Od tego momentu kolejne pokolenia rodu można już próbować czasem utożsamiać z pojawiającymi się w rzymskiej historiografii (Ammianus Marcellinus) postaciami, np. wnuka Wuultulfa Winitara z Ammianowym Witimirem czy syna tegoż Wandalara z Widerykiem[37].

Przypisy

  1. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 8.
  2. ↑ Iordanis, De origine actibusque Getarum, ed. Th. Mommsen, Berlin 1882 (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi, t. 5, 1), V, c. 42; R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 8; H. Wolfram, Historia, s. 46.
  3. ↑ Iordanis, De origine actibusque Getarum, ed. Th. Mommsen, Berlin 1882 (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi, t. 5, 1), XIV, c. 82; D. Claude, Adel, Kirche und Königtum im Westgotenreich, Sigmaringen 1971, s. 11; R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 7 i przyp. 50, 8.
  4. ↑ Iordanis, De origine actibusque Getarum, ed. Th. Mommsen, Berlin 1882 (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi, t. 5, 1), XVII, c. 98; R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 8, 9.
  5. ↑ R. Hachmann, Die Goten und Skandinavien, Berlin 1970, s. 68.
  6. ↑ R. Wenskus, Stammesbildung und Verfassung, Köln−Wien 1977, s. 473.
  7. ↑ J. Strzelczyk, Goci — rzeczywistość i legenda, Warszawa 1984, s. 95.
  8. ↑ H. Wolfram, Historia Gotów, tłum. Renata Darda-Staab, Irena Dębek, Krystyna Berger, Gdańsk–Warszawa 2003, s. 21.
  9. ↑ a b H. Wolfram, Historia, s. 46.
  10. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 2, 3.
  11. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 3, 4.
  12. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 2, przyp. 10.
  13. ↑ S. Krautschick, Cassiodor und die Politik seiner Zeit, Bonn 1983, s. 34, przyp. 1.
  14. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 3 i przyp. 11; R. Wenskus, Stammesbildung und Verfassung, Köln−Wien 1977, s. 54–56.
  15. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 3 i przyp. 12.
  16. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 3, przyp. 12.
  17. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 3.
  18. ↑ Iordanis, De origine actibusque Getarum, ed. Th. Mommsen, Berlin 1882 (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi, t. 5, 1), XIII, c. 76–78; H. Daikoviciu, Dakowie, Warszawa 1970, s. 140–145; R. Wenskus, Stammesbildung und Verfassung, Köln−Wien 1977, s. 78.
  19. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 9.
  20. ↑ Iordanis, De origine actibusque Getarum, ed. Th. Mommsen, Berlin 1882 (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi, t. 5, 1), XIII, c. 78; R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 12.
  21. ↑ H. Wolfram, Historia Gotów, tłum. Renata Darda-Staab, Irena Dębek, Krystyna Berger, Gdańsk–Warszawa 2003, s. 17.
  22. ↑ Iordanis, De origine actibusque Getarum, ed. Th. Mommsen, Berlin 1882 (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi, t. 5, 1), XV, c. 131; R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 10, 15.
  23. ↑ Iordanis, De origine actibusque Getarum, ed. Th. Mommsen, Berlin 1882 (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi, t. 5, 1), V, c. 42; R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 8, 10, 11.
  24. ↑ Iordanis, De origine actibusque Getarum, ed. Th. Mommsen, Berlin 1882 (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi, t. 5, 1), XXXIII, c. 174–175; R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 12, 15.
  25. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 12, 15.
  26. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 2.
  27. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 2, przyp 4; H. Wolfram, Theogonie, Ethnogenese und ein kompromittierter Großvater im Stammbaum Theoderichs des Großen, [w:] Festschrift für Helmut Beumann. Zum 65. Geburtstag, ed. K.U. Jäschke, R. Wenskus, Sigmaringen 1977, s. 80–97.
  28. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 2, 13.
  29. ↑ R. Kasperski, Amalowie a Wizygoci. Kasjodor i Ablavius – dwie relacje o władzy amalskich królów na Gotami, „Studia Źródłoznawcze”, t. 47 (2009), s. 13, 14.
  30. ↑ T.S. Burns, A History, s. 93; R. Collins, Hiszpania, s. 39; R. Kasperski, Amalowie, s. 14, 15.
  31. ↑ T.S. Burns, Theodoric the Great and the Concepts of Power in Late Antiquity, „Acta Classica”, vol. 25 (1982), s. 99.
  32. ↑ R. Kasperski, Amalowie, s. 12, 15; H. Wolfram, Historia, s. 292, 297.
  33. ↑ R. Kasperski, Amalowie, s. 15
  34. ↑ H. Wolfram, Historia, s. 23.
  35. ↑ a b H. Wolfram, Historia, s. 46, 418–419.
  36. ↑ H. Wolfram, Historia, s. 418–419.
  37. ↑ Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, tłum. I Lewandowski, t. II, Warszawa 2002, XXXI, 3, s. 225 i przyp. 32, 33; H. Wolfram, Historia, s. 46, 293, 418–419.

Bibliografia

  • Herwig Wolfram, Thomas J. Dunlap: History of the Goths. University of California Press, 1990. ISBN 0-520-06983-8. [dostęp 2011-02-07].