Amanita

Muchomor
Ilustracja
Muchomor czerwony
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

muchomorowate

Rodzaj

muchomor

Nazwa systematyczna
Amanita Pers
Tent. disp. meth. fung.: 65 (Lipsk, 1797)
Typ nomenklatoryczny

Amanita muscaria (L.) Lam.

Muchomor plamisty
Muchomor zielonawy (sromotnikowy)
Muchomor cesarski
Muchomor czerwieniejący
Muchomor jadowity
Muchomor szorstki
Muchomor mglejarka
Muchomor cytrynowy

Amanita Pers. (muchomor) – rodzaj grzybów z rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Amanitaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)[1].

Nazwę polską podał Feliks Berdau w 1876 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym należące do tego rodzaju gatunki opisywane też były jako bedłka, muchomorka, mglejarka i muchomór[2]. Synonimów łacińskich jest 25[3].

Charakterystyka

Owocniki: młode – kuliste, chronione osłoną całkowitą, jej resztki pozostają w części gatunków u dorosłych osobników w postaci łatek na kapeluszu i pochwy u podstawy, występuje również osłona częściowa, której pozostałością jest pierścień (pierścień nie występuje u wszystkich gatunków). Występują w lasach, tworzą mikoryzę z drzewami[4][5].

Niektóre gatunki

W rodzaju Amanita do 2018 roku opisano 952 gatunki podzielone na 2 podrodzaje: Amanita podzielony na sekcje Amanita, Caesareae i Vaginatae oraz Lepidella podzielony na sekcje Validae, Phalloidae, Amidella i Lepidella. Sekcja Lepidella czasami oddzielana jest jako osobny rodzaj Saproamanita[6].

Podrodzaj Amanita

Podrodzaj Amanita obejmuje gatunki z zarodnikami nie amyloidalnymi (nie reagującymi na odczynnik Melzera)

Sekcja Amanita

Gatunki z sekcji Amanita cechują się owocnikiem wyrastającym z czubka początkowego jajowatego primordium w postaci bulwy, która wraz ze wzrostem zanika. Pochwa bywa szczątkowa. Gatunki toksyczne dla człowieka, o działaniu podobnym do muchomora czerwonego[7].

  • Amanita eliae Quél. 1872 – muchomor białożółtawy
  • Amanita farinosa Schwein. 1822
  • Amanita gemmata (Fr.) Bertill. 1866 – muchomor narcyzowy
  • Amanita grandis (Bougher) Justo 2010
  • Amanita inculta (Bougher) Justo 2010
  • Amanita muscaria (L.) Lam. 1783 – muchomor czerwony
  • Amanita nehuta G.S. Ridl. 1991
  • Amanita nigrescens G. Stev. 1962
  • Amanita oleosa (Bougher & T. Lebel) Justo 2010
  • Amanita pantherina (DC.) Krombh. 1846 – muchomor plamisty
  • Amanita pseudoinculta Justo 2010
  • Amanita regalis (Fr.) Michael 1904 – muchomor królewski
  • Amanita taiepa G.S. Ridl. 1991

Sekcja Caesareae

W gatunkach z sekcji Caesareae owocnik zaczyna się pojawiać pośrodku primordium. Trzon bez bulwy, z wyraźnym pierścieniem i dużą pochwą. Kapelusz posiada na brzegu wyraźne prążkowanie. Charakterystyczny jest sposób przyłączenia trzonu do dna pochwy. Gatunki w większości należą do smacznych grzybów jadalnych[8].

  • Amanita caesarea (Scop.) Pers. 1801 – muchomor cesarski
  • Amanita calyptroderma G.F. Atk. & V.G. Ballen 1909
  • Amanita hemibapha (Berk. & Broome) Sacc. 1887
  • Amanita torrendii Justo 2010
  • Amanita jacksonii Pomerlau 1984

Sekcja Vaginatae

Owocniki podobne w budowie do sekcji Caesareae,, lecz nie posiadają pierścienia ani przyłącza na dnie[9]. Gatunki w tej sekcji zawierają toksyny, które jednak po silnym podgrzaniu rozkładają się. Większość gatunków uważana za jadalne o niskiej wartości[10]. Jest bardzo liczną sekcją, wiele jej gatunków da się odróżnić jedynie przy bardzo dogłębnej analizie.

  • Amanita argentea Huijsman 1959
  • Amanita alseides Hanss 2020
  • Amanita battarrae (Boud.) Bon 1985 – muchomor oliwkowy
  • Amanita betulae Neville & Poumarat 2004
  • Amanita ceciliae (Berk. & Broome) Bas 1984 – muchomor złotawy
  • Amanita cistetorum Contu & Pacioni 1998
  • Amanita contui Bon & Courtec. 1989 – muchomor żółtopomarańczowy[11]
  • Amanita coryli Neville & Poumarat 2009
  • Amanita crocea (Quél.) Singer 1951 – muchomor żółtawy
  • Amanita dryophila Consiglio & Contu 1999
  • Amanita friabilis (P. Karst.) Bas 1974 – muchomor olszynowy
  • Amanita fulva Fr. 1815 – muchomor rdzawobrązowy
  • Amanita fulvoides Neville & Poumarat 2009
  • Amanita huijsmanii F. Massart & Rouzeau 1990
  • Amanita lactea Malençon, Romagn. & D.A. Reid 1968
  • Amanita lividopallescens (Secr. ex Boud.) Kühner & Romagn. – muchomor szaropłowy
  • Amanita mairei Foley 1949 – muchomor srebrzysty
  • Amanita nivalis Grev. 1821 – muchomor alpejski
  • Amanita olivaceogrisea Kalamees 1986 – muchomor oliwkowoszary[11]
  • Amanita pachyvolvata (Bon) Krieglst. 1984
  • Amanita pekeoides G.S. Ridl. 1991
  • Amanita praelongipes Kärcher & Contu 2000
  • Amanita punctata (Cleland & Cheel) D.A. Reid 1980
  • Amanita simulans Contu 1999
  • Amanita spadicea Pers. 1797
  • Amanita submembranacea (Bon) Gröger 1979 – muchomor brązowooliwkowy
  • Amanita umbrinolutea (Secr. ex Gillet) Bataille 1910
  • Amanita vaginata (Bull.) Lam. 1783 – muchomor szarawy

Podrodzaj Lepidella

Podrodzaj Lepidella obejmuje gatunki z zarodnikami amyloidalnymi (reagującymi na odczynnik Melzera).

Sekcja Validae

Gatunki z tej sekcji posiadają wygląd podobny do sekcji Amanita, jednak pochwa praktycznie zawsze jest szczątkowa. Koniec trzonu z bulwą, kapelusz zazwyczaj posiada cętki, a jego brzeg nigdy nie jest prążkowany Gatunki z tej sekcji zawierają toksyny hemolityczne, które w niektórych gatunkach rozkładają się przy gotowaniu[6].

  • Amanita australis G. Stev. 1962
  • Amanita brunnescens G.F. Atk. 1918
  • Amanita citrina (Schaeff.) Pers. – muchomor cytrynowy
  • Amanita excelsa (Fr.) P. Kumm.1871 – muchomor twardawy
  • Amanita flavoconia G.F. Atk. 1902
  • Amanita franchetii (Boud.) Fayod 1889 – muchomor szorstki
  • Amanita nothofagi G. Stev. 1962
  • Amanita porphyria Alb. & Schwein. 1805 – muchomor porfirowy
  • Amanita rubescens Pers. 1797 – muchomor czerwieniejący

Sekcja Phalloidae

W tej sekcji wszystkie gatunki posiadają pierścień oraz bulwę na końcu trzonu okrytą pochwą o różnym charakterze. Brzeg kapelusza nie jest prążkowany nawet u młodych owocników. Wszystkie gatunki są silnie trujące[6].

Sekcja Lepidella (Saproamanita)

Gatunki należące do sekcji Lepidella mają prążkowany brzeg kapelusza ze zwisającymi pozostałościami primordium. Owocnik podobnie jak w sekcji Amanita rozwija się ze szczytu bulwy, jednak tutaj jest ona zdecydowanie większa i nie zanika. Jest jedyną sekcją zawierającą gatunki saprotroficzne stąd czasami oddziela się ją jako osobny rodzaj. Zawiera zarówno gatunki jadalne i trujące[6].

  • Amanita boudieri Barla 1887
  • Amanita echinocephala (Vittad.) Quél. 1872 – muchomor jeżowaty
  • Amanita inopinata D.A. Reid & Bas 1987
  • Amanita karea G.S. Ridl. 1991
  • Amanita mumura G.S. Ridl. 1991
  • Amanita mutabilis Beardslee 1919
  • Amanita nauseosa (Wakef.) D.A. Reid 1966
  • Amanita ovoidea (Bull.) Link 1833
  • Amanita pareparina G.S. Ridl. 1991
  • Amanita procera Pers. 1818
  • Amanita pumatona G.S. Ridl. 1991
  • Amanita singeri Bas 1969
  • Amanita solitaria (Bull.) Fr. 1836
  • Amanita strobiliformis (Paulet ex Vittad.) Bertill. 1866 – muchomor szyszkowaty
  • Amanita vittadinii (Moretti) Sacc. 1887 – muchomor Vittadiniego

Sekcja Amidella

Ogólny wygląd podobny do sekcji Lepidella, z tą różnicą, że bulwa zawsze jest pokryta grubą wielowarstwową pochwą o różnym kształcie. Trzon u dorosłych owocników nie posiada pierścienia. Miąższ barwi się na pomarańczowo lub brązowo przy uszkodzeniu. Grzyby trujące[6].

  • Amanita curtipes E.-J. Gilbert 1941
  • Amanita grisea Massee & Rodway 1901
  • Amanita ponderosa Malençon & R. Heim, Bull 1944
  • Amanita proxima Dumée 1916
  • Amanita volvata (Peck) 1898

Wykaz gatunków (nazwy naukowe) na podstawie Index Fungorum. Obejmuje on wszystkie gatunki występujące w Polsce i niektóre inne. Uwzględniono tylko gatunki zweryfikowane o potwierdzonym statusie[12]. Nazwy polskie według Władysława Wojewody[2].

Znaczenie

Wiele muchomorów zawiera toksyny, nieraz bardzo silne, jak alfa-amanityna występująca w muchomorze zielonawym. Niektóre z alkaloidów muchomorów mają właściwości halucynogenne, jak muscymol w muchomorze czerwonym[4].

Większość gatunków niejadalnych i trujących, niektóre śmiertelnie (niebezpieczny muchomor sromotnikowy Amanita phalloides), są też gatunki jadalne. Dawniej muchomory stosowano do trucia much stąd nazwa mucho-mor. „Skórka” kapelusza muchomora, ze względu na odurzające działanie niewielkich dawek, wykorzystywana jest jako narkotyk. Z muchomorów czerwonych ludy syberyjskie przygotowywały odurzający napój, używany przez szamanów. W lecznictwie ludowym na polskiej wsi muchomory zalane spirytusem lub denaturatem były wykorzystywane do nacierania miejsc bolących z powodu reumatyzmu[13].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Index Fungorum [dostęp 2013-09-15].
  2. ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
  3. ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).
  4. ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  5. ↑ Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
  6. ↑ a b c d e Sections of the genus Amanita – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella, www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-17].
  7. ↑ Section Amanita – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella, www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-18].
  8. ↑ Section Caesareae – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella, www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-18].
  9. ↑ section Vaginatae – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella, www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-18] (ang.).
  10. ↑ Ewald Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Stefan Łukomski (tłum.), Warszawa: Klub dla Ciebie – Bauer-Weltbild Media, 2006, s. 426, ISBN 83-7404-513-2, OCLC 836313700.
  11. ↑ a b Rekomendacja nr 2/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [dostęp 2021-07-23].
  12. ↑ Index Fungorum (gatunki) [dostęp 2013-10-20].
  13. ↑ Adam Paluch, Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1988, s. 99, ISBN 83-229-0254-9.

Media użyte na tej stronie

Amanita franchetii 2186.jpg
Autor: This image was created by user Darvin DeShazer (darv) at Mushroom Observer, a source for mycological images.
You can contact this user here., Licencja: CC BY-SA 2.5
For more information about this, see the observation page at Mushroom Observer.
2006-08-09 Amanita citrina 46465 cropped.jpg
Autor: This image was created by user Andreas Gminder (mollisia) at Mushroom Observer, a source for mycological images.
You can contact this user here., Licencja: CC BY-SA 3.0
For more information about this, see the observation page at Mushroom Observer.
Amanite Oronge 01.jpg
Autor: Tifred25, Licencja: CC BY-SA 3.0
Amanite Oronge
Amanita pantherina G25.JPG
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Amanita pantherina
Amanita muscaria T15.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Amanita muscaria
Amanita virosa qtl1.jpg
Autor: Quartl, Licencja: CC BY-SA 3.0
Destroying Angel (Amanita virosa) near Biggesee, Sauerland, Germany.
Amanita rubescens DSCF1502.JPG
Autor: Grzegorz "Spike" Rendchen, Licencja: CC BY-SA 3.0
Amanita rubescens specimens.
Grüne Gift-Wulstling Amanita phalloides.jpg
Autor: Holger Krisp, Licencja: CC BY-SA 4.0
Death cap, Amanita phalloides, Location: Germany, Erbach, Ringingen