Amantadyna

Amantadyna

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) 1-aminotricyklo[3,3,1,13,7]dekan Inne nazwy i oznaczenia farm. Amantadini hydrochloridum inne 1-aminoadamantan, adamantano-1-amina
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C10H17N
Masa molowa	151,25 g/mol
Wygląd	biały lub prawie biały krystaliczny proszek
Identyfikacja
Numer CAS	768-94-5 665-66-7 (chlorowodorek)
PubChem	2130
DrugBank	DB00915
SMILES C1C2CC3CC1CC(C2)(C3)N
InChI InChI=1S/C10H17N/c11-10-4-7-1-8(5-10)3-9(2-7)6-10/h7-9H,1-6,11H2 InChIKey DKNWSYNQZKUICI-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie 6,29 g/l[1] w innych rozpuszczalnikach etanol: łatwo rozpuszczalna Temperatura topnienia 180–192[1] °C (sublimacja)[1]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2019-11-17] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki chlorowodorek amantadyny Uwaga Zwroty H H302 Zwroty P brak zwrotów P Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanej karty charakterystyki Szkodliwy (Xn) Zwroty R R22 Zwroty S brak zwrotów S NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[2] chlorowodorek amantadyny 1 2 0   Numer RTECS YD1925000 Dawka śmiertelna LD50 800 mg/kg (szczur, doustnie)
Podobne związki
Podobne związki	rymantadyna
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	N04 BB01
Stosowanie w ciąży	kategoria C
Farmakokinetyka Działanie przeciwwirusowe Okres półtrwania 10-14 h Wiązanie z białkami osocza i tkanek ~67% Wydalanie z moczem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie Objętość dystrybucji 3–8 l/kg

Amantadyna, 1-aminoadamantan – organiczny związek chemiczny z grupy amin, pochodna adamantanu.

Stosowana jest jako lek. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, wydalana jest w formie niezmienionej przez nerki z moczem^[3]. Należy zachować szczególną ostrożność przy podawaniu tego leku pacjentom z miażdżycą naczyń mózgowych i padaczką^[3]. Nie należy stosować w ciąży i niedługo planując zapłodnienie.

Synteza

Amantadynę syntezuje się wprowadzając grupę aminową do adamantanu:

Zastosowanie medyczne

Choroba Parkinsona

Amantadyna używana jest w leczeniu choroby Parkinsona^[3], ze względu na nasilanie przewodnictwa dopaminergicznego. Jej działanie jest słabsze od lewodopy. Zmniejsza hipokinezję, lecz słabiej wpływa na zwiększone napięcie mięśni i drżenie. Zastosowanie amantadyny pozwala zmniejszyć dawki lewodopy, co prowadzi do zmniejszenia działań niepożądanych.

Grypa A

Stosowana jako lek przeciwwirusowy w leczeniu i profilaktyce grypy typu A u dorosłych, zwłaszcza A2^[3] (nie zwalcza wirusów grypy typu B). Działa przez hamowanie uwalniania materiału genetycznego wirusa z nukleokapsydu do komórki i dalsze etapy jego replikacji^[3]. Wirusy szybko uzyskują oporność na ten lek^[4][3]. Amantadyna była w latach 1996–2009 szeroko używana w profilaktyce i leczeniu wirusowej grypy typu A^[5].

Amantadyna w małych stężeniach swoiście hamuje replikację wirusów grypy A. W oznaczeniu wrażliwości metodą zmniejszenia liczby łysinek, wirusy ludzkiej grypy, w tym podtypy H1N1, H2N2 i H3N2 są hamowane przez amantadynę w stężeniach ≤0,4μ g/ml. Hamuje wczesne stadium replikacji wirusa blokując pompę protonową wirusowego białka M2. Ma to dwa działania, zatrzymuje usuwanie otoczki wirusa i unieczynnia nowo syntetyzowaną wirusową hemaglutyninę. Wpływ na późne etapy replikacji stwierdzono dla reprezentatywnych wirusów ptasiej grypy. Dane z badań reprezentatywnych szczepów wirusa grypy A wskazują, że amantadyna przypuszczalnie działa na uprzednio nieznane szczepy i mogłaby być stosowana we wczesnych stadiach epidemii, przed ogólną dostępnością szczepionki przeciw szczepowi wywołującemu epidemię^[6].

COVID-19

W 2020 r. przeprowadzone zostały wstępne badania nad możliwością stosowania amantadyny w leczeniu COVID-19^[7].

• Badanie Mancilla–Galindo 2020 stanowi próbę o najwyższym poziomie wiarygodności z dostępnych dowodów naukowych dla efektywności klinicznej amantadyny w COVID-19. Badanie miało charakter obserwacyjny i retrospektywny; dotyczyło 319 osób z potwierdzonym zakażeniem wirusem SARS-CoV-2. Autorzy wskazują na brak zasadności stosowania amantadyny w leczeniu COVID-19^[7][8]. Wiarygodność badania w skali A–G: E^[a][7].
• Autorzy badania Aranda–Abreu 2020 wnioskują, że amantadyna jest skuteczna w leczeniu COVID-19, prowadząc do wyleczenia pacjentów bez konieczności hospitalizacji i wentylacji mechanicznej. Należy zaznaczyć, że większość pacjentów prócz amantadyny otrzymywało azytromycynę, celekoksyb oraz kwas acetylosalicylowy. Badaniem objęto 15 osób^[7][9]. Wiarygodność badania w skali A–G: F^[a][7].
• Autorzy badania Rejdak 2020, stanowiącego badanie przekrojowe przeprowadzone na populacji polskiej (pacjenci ze schorzeniami neurologicznymi) wskazują, że amantadyna może wykazywać działanie protekcyjne oraz może być skuteczna w ograniczaniu rozprzestrzeniania się infekcji SARS-CoV-2, jak również występowania jej następstw neurologicznych. Badaniem objęto 22 osoby^[7][10]. Wiarygodność badania w skali A–G: F^[a][7].

Wszystkie wymienione powyżej badania mają niską wiarygodność i nie można na ich podstawie ocenić w sposób pewny skuteczności i profilu bezpieczeństwa amantadyny w leczeniu COVID-19^[7].

W 2020 roku Włodzimierz Bodnar, lekarz z Przemyśla, rozpoczął pozarejestracyjne leczenie amantadyną choroby COVID-19. Według lekarza jego terapia jest skuteczna^[11][12][13], jednak leczenie to wzbudza kontrowersje w środowisku medycznym ze względu na nieznane możliwe skutki uboczne takiego stosowania leku^[14][15][16].

Po rozgłosie medialnym, na polecenie Ministra Zdrowia Adama Niedzielskiego, Agencja Badań Medycznych w końcu 2020 r. wyraziła zgodę na rozpoczęcie badań klinicznych mających ocenić skuteczność i bezpieczeństwo leczenia tym związkiem. Projektem kieruje prof. Konrad Rejdak, Kierownik Katedry i Kliniki Neurologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, a uczestniczy w nim także 6 innych ośrodków medycznych^[5][17]. W marcu 2021 Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych otrzymał wniosek o wyrażenie zgody na przeprowadzenie badania^[18]. Rozpoczęło się ono 29 marca^[19][15].

Przesłanką do rozważania amantadyny jako leku na COVID-19 była obserwacja, że u żadnego z 15 obserwowanych pacjentów cierpiących na chorobę Parkinsona (5 osób) lub stwardnienie rozsiane (SM; 10 osób) nie wystąpiły poważne objawy choroby po stwierdzonym zakażeniu wirusem SARS-CoV-2. Wszyscy ci pacjenci przyjmowali amantadynę^[20]. Związek ten, po dostaniu się do komórki, oddziałuje z lizosomami, zakłócając syntezę kilku proteaz, wykorzystywanych przez SARS-CoV-2 do wnikania do komórek^[21]. Przypuszcza się, że w ten sposób może utrudniać proliferację wirusa^[20][21]. Inne hipotezy korzystnego działania amantadyny na zmniejszenie objawów COVID-19 to zmniejszenie uczucia zmęczenia (cierpi na nie >90% chorych na SM; jest także częstym objawem COVID-19) lub stymulacja prawidłowej odpowiedzi na hipoksję i hiperkapnię (której zakłócenie u niektórych chorych na COVID-19 stanowi ryzyko śmierci)^[20].

Według innych hipotez amantadyna może blokować tzw. kanał E, przez który RNA wirusa dostaje się do komórki^[22] lub wiązać się z wirusowym białkiem kolca, zaburzając jego związanie się z infekowaną komórką^[23]. Obie te możliwości zostały zweryfikowane obliczeniowo za pomocą modelowania molekularnego^[22][23].

Preparaty w Polsce

Dostępne preparaty proste:

• Viregyt-K (chlorowodorek amantadyny)^[24]
• Amantix (siarczan amantadyny)^[25]

Działania niepożądane

• pobudzenie psychomotoryczne
• bezsenność
• omamy i halucynacje
• drgawki
• obrzęki
• utrudnienia koncentracji

Zobacz też

• rymantadyna

Uwagi

Przypisy