Ameryka Południowa

Ameryka Południowa

Zdjęcie satelitarne Ameryki Południowej
Państwo	Państwa Ameryki Południowej
Powierzchnia	17 840 000 km²
Miejscowości	największe aglomeracje[1]: São Paulo, Buenos Aires, Rio de Janeiro, Lima, Bogota, Santiago
Wysokość	max: 6962 m n.p.m., Aconcagua; śr.: 655 m n.p.m.; min: 105 m p.p.m., Laguna del Carbon
Rodzaj obiektu	kontynent
Położenie na mapie świata Ameryka Południowa
10°S 60°W/-10,000000 -60,000000
Mapa hipsometryczna Ameryki Południowej

Ameryka Południowa – kontynent o powierzchni 17,8 miliona km² leżący na półkuli zachodniej oraz w większej części na półkuli południowej, a w mniejszej – na półkuli północnej. Niekiedy uważana jest również za subkontynent Ameryki^[2].

Amerykę Południową oblewa od wschodu Ocean Atlantycki, a od zachodu Ocean Spokojny. Od północy, przez Przesmyk Panamski oraz Morze Karaibskie, kontynent graniczy z Ameryką Północną. Jego powierzchnię zajmuje 13 państw: Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Ekwador, Gujana, Kolumbia, Paragwaj, Peru, Surinam, Urugwaj, Wenezuela, Trynidad i Tobago oraz dwa terytoria zależne: Gujana Francuska należąca do Francji i brytyjskie Falklandy.

Powierzchnia Ameryki Południowej zajmuje 17 840 000 km² i w 2010 roku zamieszkiwało ją ponad 396 mln osób co stanowiło 5,79% ludności świata^[3]. Powierzchniowo, wśród kontynentów, Ameryka Południowa zajmuje czwarte miejsce (za Azją, Afryką oraz Ameryką Północną). Największym miastem jest mające prawie 20 mln mieszkańców São Paulo.

Geografia

Patagonia (Argentyna)

Andy są najdłuższym kontynentalnym łańcuchem górskim

Dżungla Ameryki Południowej

Mapa polityczna Ameryki Południowej

Ameryka Południowa obejmuje południową część półkuli zachodniej. Kontynent na północnym zachodzie jest ograniczony przez Przesmyk Darién wzdłuż granicy kolumbijsko-panamskiej lub, jak twierdzą niektóre źródła, przez Kanał Panamski, który przecina w poprzek Przesmyk Panamski. Geopolitycznie i geograficznie^[4] cała Panama – wraz ze wschodnią częścią Kanału Panamskiego – jest zazwyczaj wymieniana wśród krajów Ameryki Północnej^[5][6][7] i Ameryki Środkowej^[8][9]. Niemal cały kontynent znajduje się na płycie południowoamerykańskiej. Trójkątny kształt Ameryki Południowej sprawia, że ma ona najkrótszą linię brzegową spośród wszystkich kontynentów.

Zwyczajowo do Ameryki Południowej zalicza się również pobliskie wyspy. Aruba, Bonaire, Curaçao, Trynidad, Tobago oraz dependencje federalne Wenezueli znajdują się w północnej części szelfu kontynentalnego Ameryki Południowej i są uważane za część kontynentu. Geopolitycznie kraje wyspowe oraz terytoria zamorskie Karaibów są zaliczane do części subregionu Ameryki Północnej, ponieważ znajdują się w większej odległości od płyty karaibskiej, pomimo tego że San Andrés i Providencia politycznie stanowią część Kolumbii, a Wyspa Ptasia jest kontrolowana przez Wenezuelę^[5][10][11]. Inne wyspy, które są zaliczane do Ameryki Południowej, to Wyspy Galapagos, które należą do Ekwadoru, Wyspa Wielkanocna (znajdująca się w Oceanii), wyspa Robinson Crusoe oraz archipelag Chiloé, które należą do Chile, natomiast Ziemia Ognista jest podzielona pomiędzy Chile oraz Argentynę. Na Atlantyku Brazylia posiada Fernando de Noronha, Trindade i Martim Vaz oraz Wyspy Świętego Piotra i Pawła.

W Ameryce Południowej znajduje się najwyższy wodospad świata – Salto del Angel w Wenezueli, rzeka o największym średnim przepływie (długość jest sprawą kontrowersyjną) – Amazonka (7,2 mln km²), najdłuższy łańcuch górski – Andy (najwyższy szczyt to Aconcagua – 6962 m n.p.m.), najsuchsze miejsce na Ziemi – Pustynia Atacama^[12][13][14], największy las deszczowy – Amazonia, najwyżej położone jezioro wykorzystywane w celach handlowych – jezioro Titicaca, najwyższy wulkan – Ojos del Salado (6885 m n.p.m.) oraz najwyższy czynny wulkan – Llullaillaco, najwyżej położona stolica świata – La Paz (3600–4100 m n.p.m.), a także, nie biorąc pod uwagę stacji badawczej na Antarktyce, wysunięty najdalej na południe zamieszkały obszar – Puerto Toro w Chile.

Ukształtowanie terenu

Ameryka Południowa ma trójkątny kształt oraz mało zróżnicowaną linię brzegową. Do największych półwyspów zalicza się: Brunswick i Taitao, natomiast największe wyspy to: Ziemia Ognista, Riesco oraz Santa Inés.

W Ameryce Południowej przeważają tereny nizinne, średnia wysokość kontynentu wynosi 655 m n.p.m. Wzdłuż zachodniego wybrzeża rozciągają się Andy, będące przedłużeniem Kordylierów z Ameryki Północnej. Najwyższym szczytem jest Aconcagua w Argentynie (6962 m n.p.m.), a najniżej położonym obszarem – Laguna del Carbon (105 m p.p.m.), również znajdująca się na terenie Argentyny.

Najrozleglejsze obszary wyżynne Ameryki Południowej to: Wyżyna Gujańska, Wyżyna Brazylijska, Wyżyna Patagońska, natomiast nizinne: Nizina Orinoko, Nizina Amazonki, Nizina La Platy.

Brazylia jest największym krajem kontynentu i zajmuje około połowy jego powierzchni i obejmuje połowę populacji. Pozostałe kraje i terytoria są podzielone pomiędzy trzy regiony: kraje andyjskie, guajańskie i stożek południowy.

Najdalej wysunięte punkty kontynentu na stałym lądzie:

• na północy – Przylądek Gallinas (12°25′N)
• na południu – Przylądek Froward (53°54′S)
• na zachodzie – Przylądek Pariñas (81°22′W)
• na wschodzie – Przylądek Branco (34°47′W)

Flora i fauna

Ameryka Południowa, dzięki swojej niedostępności dla człowieka oraz dużej rozciągłości południkowej, jest jednym z najbardziej biologicznie zróżnicowanych kontynentów na Ziemi. Kontynent jest zamieszkiwany przez wiele interesujących i rzadkich zwierząt, takich jak lama, anakonda, pirania, jaguar, wigoń czy tapir. Również lasy Amazonii są niezwykle zróżnicowane biologicznie – można tam spotkać znaczną część gatunków występujących na Ziemi. Najczęściej spotykane rośliny użytkowe to: ziemniaki, tytoń, kakaowce oraz ananasy.

Klimat

W Ameryce Południowej występują wszystkie strefy klimatyczne, począwszy od klimatu równikowego na północy kontynentu, poprzez zwrotnikowy, podzwrotnikowy, umiarkowany do subpolarnego na południu kontynentu. Pod względem opadów w Ameryce Południowej są tereny o obfitych opadach (Nizina Amazonki), ale również pustynne (w Andach). Na pustyni Atacama występuje najdłuższy okres bez opadów (300 lat) od 1670 do 1972. Również minimalne średnie opady są tam najmniejsze i wynoszą 0,8 mm. Maksymalne średnie opady notuje się w Lloro-Choco (Kolumbia) 12 717 mm^[15].

Na zachodnich stokach Andów Patagońskich w Chile oraz na nizinie pacyficznej w Kolumbii i w środkowym biegu rzeki Magdaleny opady przekraczają nawet 7000 mm rocznie. Najbardziej suchymi obszarami są zachodnie stoki w środkowej części Andów (pustynia Atacama poniżej 20 mm). Na pustyni Atacama są miejsca, gdzie ostatni deszcz spadł 400 lat temu. W północnej części Chile, w mieście Arica roczne sumy opadów nie dochodzą do 1 mm, a w Iquique bywają okresy kilkunastoletnie, w których nie spada ani jedna kropla deszczu.

Najwyższą temperaturę powietrza na kontynencie odnotowano 11 grudnia 1905 r. w argentyńskim mieście Rivadavia i osiągnęła ona 48,9 °C, a najniższą 1 czerwca 1907 r. w Sarmiento, wynoszącą –32,8 °C^[16].

System wodny

Około 85% powierzchni Ameryki Południowej należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego. Największymi rzekami są: Amazonka, Parana, São Francisco, Orinoko. Wśród niewielkiej liczby jezior wymienić należy: Maracaibo, Patos, Titicaca.

Zasoby naturalne

Do głównych zasobów Ameryki Południowej należą: złoto, srebro, miedź, rudy żelaza, cyna oraz ropa naftowa. Złoża tych zasobów przyczyniły się do wzrostu przychodów amerykańskich krajów zwłaszcza w czasach wojny lub podczas szybkiego wzrostu ekonomicznego innych państw industrialnych. Jednakże koncentracja gospodarki na eksporcie jednego zasobu często utrudniała rozwój zdywersyfikowanej gospodarki. Zmiany w cenie danego dobra na rynkach międzynarodowych warunkowały rozwój lub spowolnienie gospodarcze krajów amerykańskich, często powodując ich destabilizację polityczną. Inne zasoby mineralne to: cynk, ołów, cyna, mangan, wolfram, antymon, boksyty, uran, siarka oraz diament.

Państwa Ameryki Południowej

Lp.	Flaga	Nazwa państwa	Stolica	Pełna nazwa państwa	Język urzędowy	Powierzchnia (w km²)	Liczba ludności	Gęstość zaludnienia (os./km²)	Waluta
1		Argentyna	Buenos Aires	Republika Argentyńska	hiszpański	2 780 400	40 913 584	15	peso argentyńskie
2		Boliwia	La Paz[17] Sucre[18]	Wielonarodowe Państwo Boliwia	hiszpański, keczua, ajmara	1 098 580	9 775 246	8,4	boliviano
3		Brazylia	Brasilia	Federacyjna Republika Brazylii	portugalski	8 511 965	211 755 962	23,8	real brazylijski
4		Chile	Santiago	Republika Chile	hiszpański	756 950	16 601 707	22	peso chilijskie
5		Ekwador	Quito	Republika Ekwadoru	hiszpański	283 560	14 573 101	49	dolar amerykański
6		Gujana	Georgetown	Kooperacyjna Republika Gujany	angielski	214 970	752 940	3,6	dolar gujański
7		Gujana Francuska	Kajenna	departament zamorski	francuski	86 504	232 223	2,9	euro
8		Kolumbia	Bogota	Republika Kolumbii	hiszpański	1 138 910	43 677 372	39	peso kolumbijskie
9		Paragwaj	Asuncion	Republika Paragwaju	hiszpański, guarani	406 750	6 995 655	16,4	guarani
10		Peru	Lima	Republika Peru	hiszpański, keczua	1 285 220	29 546 963	23	sol
11		Surinam	Paramaribo	Republika Surinamu	niderlandzki	163 270	481 276	2,9	dolar surinamski
12		Trynidad i Tobago	Port-of-Spain	Trynidad i Tobago	angielski	5 128	1 229 000	238	dolar Trynidadu i Tobago
13		Urugwaj	Montevideo	Wschodnia Republika Urugwaju	hiszpański	176 220	3 494 382	20	peso urugwajskie
14		Wenezuela	Caracas	Boliwariańska Republika Wenezueli	hiszpański	912 050	26 814 843	31	boliwar

Ludność

Amerykę Południową zamieszkuje ponad 418 mln mieszkańców (2015). Ludność Ameryki Południowej jest zróżnicowana rasowo; Brazylia, Peru i Kolumbia to państwa o dużych mieszankach ras. Ludność tubylcza należy do rasy żółtej (mongoloidalnej) i zamieszkuje obecnie głównie Andy Środkowe, Peru i Boliwię, gdzie stanowi około 40% ludności. Główne języki tubylcze to keczua (język Inków) – około 10 mln osób, ajmara – około 1,5 mln osób i guarani – około 1 mln osób.

Kontynent jest bardzo nierównomiernie zaludniony. Najgęstszy wskaźnik zaludnienia posiada Trynidad i Tobago (238 os./km²), a najmniejszy Surinam (3 os./km²). Największe skupiska ludności w Ameryce Południowej znajdują się na terenach aglomeracji: São Paulo (ok. 21 mln), Rio de Janeiro (12 mln), Lima (ok. 8 mln) i Bogota (ok. 7 mln).

Na kontynencie jest 12 niepodległych państw i jedno terytorium zależne – Gujana Francuska. W sąsiedztwie kontynentu leżą grupy wysp: (Falklandy, Galapagos, Antyle razem z Trynidadem i Tobago, Ziemia Ognista), z których tylko niektóre są niepodległe, a pozostałe stanowią terytoria zamorskie innych państw.

Struktura religijna w 2015 roku, według The Association of Religion Data Archives^[19]:

• katolicy – 66,2%,
• protestanci – 17,5%:
  • zielonoświątkowcy – 10,5%,
  • baptyści^[20],
  • adwentyści dnia siódmego^[21],
• pozostali i nieokreśleni chrześcijanie – 6,6%:
  • mormoni – 1%^[22],
  • świadkowie Jehowy – <1%,
• brak religii – 6,4%,
• nowe religie – 1,3%,
• tradycyjne religie etniczne – 0,5%,
• muzułmanie – 0,3%,
• prawosławni – 0,2%,
• bahaici – 0,2%,
• buddyści – 0,1%,
• pozostali – 0,5%.

Języki

Dominujące języki Ameryki Południowej

Hiszpański (193 243 411 osób posługujących się tym językiem^[23]) oraz portugalski (193 197 164 osób^[24]) są najbardziej rozpowszechnionymi językami w Ameryce Południowej. Hiszpański, wraz z innymi ojczystymi językami, jest językiem urzędowym w większości krajów. Portugalski natomiast jest językiem urzędowym w Brazylii, niderlandzki w Surinamie, angielski w Gujanie (w kraju tym jest używanych co najmniej 12 języków, m.in. hindi oraz arabski). Angielski obowiązuje na Falklandach, francuski jest językiem urzędowym Gujany Francuskiej i drugim językiem w Amapá, jednym z regionów Brazylii.

Do języków autochtonicznych Ameryki Południowej zalicza się język keczua w Ekwadorze, Peru, Chile, Argentynie i Boliwii, guarani w Paragwaju i, w znacznie mniejszym zakresie, Boliwii, ajmara w Boliwii, Peru oraz rzadziej Chile, a także mapudungun, którym posługują się osoby w niektórych strefach południowego Chile i Argentyny. Trzy języki autochtoniczne (keczua, ajmara i guarani) są uznawane, obok hiszpańskiego, jako języki urzędowe.

W Ameryce Południowej można się także spotkać z: językiem hindi i jawajskim w Surinamie, włoskim w Argentynie, Brazylii, Kolumbii, Chile, Wenezueli, Peru i Paragwaju. Niemiecki jest używany w wielu regionach południowych stanów Brazylii, zazwyczaj w formie dialektu Riograndenser Hunsrückisch. Język walijski pozostaje w użyciu w historycznych miastach, w Trelewie oraz w Rawson w Argentynie (Patagonia). Występują także niewielkie grupy używające języka japońskiego w Brazylii, Kolumbii, Wenezueli, Peru, Chile, Argentynie i Paragwaju. Językiem polskim posługuje się ok. 90 tys. mieszkańców polskiego pochodzenia z brazylijskich stanów Paraná, Santa Catarina i Rio Grande do Sul.

Gospodarka

Rolnictwo

Plantacja trzciny cukrowej w San Paulo. W 2018 roku Brazylia była największym producentem na świecie, z 746 milionami ton. Ameryka Południowa produkuje połowę światowej produkcji trzciny cukrowej.

Plantacja soi w Mato Grosso. W 2020 roku Brazylia była największym producentem na świecie, ze 130 milionami ton. Ameryka Południowa produkuje połowę światowej produkcji soi.

Kawa w Minas Gerais. W 2018 roku Brazylia była największym producentem na świecie, z 3,5 mln ton. Ameryka Południowa produkuje połowę światowej kawy.

Pomarańcze w San Paulo. W 2018 roku Brazylia była największym producentem na świecie, z 17 milionami ton. Ameryka Południowa produkuje 25% światowej pomarańczy.

Cztery kraje o najsilniejszym rolnictwie to Brazylia, Argentyna, Chile i Kolumbia.

• Brazylia jest największym na świecie producentem trzciny cukrowej, soi, kawy, pomarańczy, guarany, açaí i orzecha brazylijskiego; jest jednym z 5 największych producentów kukurydzy, papaja, tytoniu, ananas, bananów, bawełny, fasoli, kokos, arbuz i cytryny; jest jednym z 10 największych światowych producentów kakao, nerkowca, avocado, mandarynek, persimmon, mango, gujawy, ryż, sorgo i pomidor; i jest jednym z 15 największych światowych producentów winogrono, jabłka, melona, orzech ziemny, figa, brzoskwinia, cebula, olej palmowy i kauczuk naturalny^[25].
• Argentyna jest jednym z 5 największych na świecie producentów soi, kukurydzy, nasion słonecznika, cytryny i gruszki, jednym z 10 największych producentów na świecie jęczmień, winogrono, karczoch, tytoniu i bawełny oraz jeden z 15 największych producentów na świecie pszenicy, trzciny cukrowej, sorgo i grejpfrut;
• Chile jest jednym z 5 największych światowych producentów czereśnie i żurawiny oraz jednym z 10 największych światowych producentów winogrono, jabłka, kiwi, brzoskwinia, śliwka i orzech laskowy, koncentrując się na eksporcie cennych owoców;
• Kolumbia jest jednym z 5 największych na świecie producentów kawy, awokado i olej palmowy oraz jednym z 10 największych na świecie producentów trzciny cukrowej, bananów, ananas i kakao;
• Peru jest jednym z 5 największych producentów awokado, borówka wysoka, karczoch i szparag, jednym z 10 największych na świecie producentów kawy i kakao, jeden z 15 największych na świecie producentów ziemniak i ananasa, a także znaczna produkcja winogrono, trzciny cukrowej, ryż, bananów, kukurydza i maniok; jego rolnictwo jest znacznie zróżnicowane;
• Rolnictwo Paragwaj obecnie się rozwija, będąc obecnie szóstym co do wielkości producentem soi na świecie i wpisując się na listę 20 największych producentów kukurydzy i trzciny cukrowej^[26].

Hodowla zwierząt

Ciężarówka firmy mięsnej w Brazylii. Ameryka Południowa wytwarza 20% światowej wołowiny i mięsa drobiowego.

Brazylia jest największym na świecie eksporterem mięsa kurczaka: 3,77 miliona ton w 2019 roku^[27][28]. Kraj ten jest posiadaczem drugiego co do wielkości stada bydła na świecie, 22,2% światowego stada. Kraj był drugim co do wielkości producentem wołowiny w 2019 r., Odpowiadając za 15,4% światowej produkcji^[29]. It was also the 3rd largest world producer of milk in 2018. This year, the country produced 35.1 billion liters^[30]. W 2019 roku Brazylia była czwartym co do wielkości producentem wieprzowiny na świecie, z prawie 4 milionami ton^[31].

W 2018 r. Argentyna była czwartym co do wielkości producentem wołowego na świecie, z produkcją 3 mln ton (za Stanami Zjednoczonymi, Brazylią i Chinami). Urugwaj jest również głównym producentem mięsa. W 2018 roku wyprodukował 589 tys. ton wołowiny^[32].

Pod względem produkcji mięsa kurczaka Argentyna plasuje się wśród 15 największych producentów na świecie, a Peru i Kolumbia wśród 20 największych producentów. W produkcji wołowego Kolumbia jest jednym z 20 największych producentów na świecie. Pod względem produkcji miodu Argentyna jest jednym z 5 największych producentów na świecie, a Brazylia – wśród 15 największych. Pod względem produkcji mleka krowiego Argentyna plasuje się wśród 20 największych producentów na świecie^[33].

Górnictwo

W sektorze wydobywczym Brazylia wyróżnia się wydobyciem rudy żelaza (gdzie jest eksporterem drugiego świata), miedzi, złota, boksytu (jednego z 5 największych producentów na świecie), manganu (jeden z 5 największych producentów na świecie), cyny (jeden z największych producentów na świecie), niobu (skupia 98% rezerw znane światu) i niklu. W odniesieniu do kamieni szlachetnych Brazylia jest największym na świecie producentem ametystu, topazu, agatu i jednym z głównych producentów turmaliny, szmaragdów, akwamaryny, granatu i opal^{[34][35][36][37][38][39]}.

Chile dostarcza około jednej trzeciej światowej produkcji miedzi. W 2018 roku Peru był drugim co do wielkości producentem srebro i miedzi na świecie i szóstym co do wielkości producentem złota, oprócz tego, że jest trzecim największym producentem na świecie cynk i cyny i 4. miejsce w ołów. Boliwia jest piątym co do wielkości producentem cyny, siódmym co do wielkości producentem srebro i ósmym co do wielkości producentem cynk na świecie.

Przemysł

(c) enioprado, CC BY-SA 3.0

EMS, największy brazylijski przemysł farmaceutyczny

Braskem, największy brazylijski przemysł chemiczny

Bank Światowy corocznie wymienia główne kraje produkujące według całkowitej wartości produkcji. Według listy z 2019 r. Brazylia zajmuje trzynastą pod względem wartości przemysł na świecie (173,6 mld USD), Wenezuela trzydziestą co do wielkości (58,2 mld USD zależy jednak od ropy naftowej, aby uzyskać tę wartość), Argentyna 31. miejsce pod względem wielkości (57,7 mld USD), Kolumbia 46. miejsce (35,4 mld USD), Peru 50. miejsce (28,7 mld USD) i Chile 51. największy (28,3 mld USD)^[40].

Sektor wtórny jest oparty na gałęziach przemysłu. Brazylia jest liderem przemysłowym w Ameryka Południowa. W przemyśle spożywczym w 2019 r. Brazylia była drugim co do wielkości eksporterem przetworzonej żywności na świecie^[41][42][43]. W 2016 roku kraj był drugim co do wielkości producentem celulozy na świecie i ósmym producentem papieru^[44][45][46]. W przemyśle obuwniczym w 2019 r. Brazylia zajęła 4. miejsce wśród światowych producentów^{[47][48][49][50][51]}. W 2019 roku kraj był ósmym producentem pojazdów i dziewiątym producentem stali na świecie^[52][53][54]. W 2018 r. Przemysł chemiczny Brazylii zajmował 8. miejsce na świecie^[55][56][57]. W przemyśle tekstylnym Brazylia, chociaż należała do 5 największych światowych producentów w 2013 r., Jest bardzo słabo zintegrowana z handlem światowym^[58]. W branży lotniczej Brazylia ma Embraer, trzeciego największego producenta samolotów na świecie, ustępując jedynie Boeing i Airbus.

Argentyna jest jednym z 30 największych na świecie producentów stali i pojazdów.

Transport

Most Rio-Niterói, Brazylia

Ruta 9 / 14, w Zarate w Argentynie

Międzynarodowe lotnisko w Rio de Janeiro

Port Callao koło Limy

Transport w odbywa się w zasadzie w trybie droga, najbardziej rozwiniętym w regionie. Istnieje również znaczna infrastruktura porty i lotniska. Sektor kolejowy i rzeczny, chociaż ma potencjał, jest zwykle traktowany w drugorzędny sposób.

Brazylia ma ponad 1,7 miliona km dróg, z czego 215 000 km to drogi utwardzone, a około 14 000 km to dzielone autostrady. Dwie najważniejsze autostrady w kraju to BR-101 i BR-116^[59]. Argentyna ma ponad 600 000 km dróg, z czego około 70 000 km to drogi utwardzone, a około 2500 km to autostrady. Trzy najważniejsze autostrady w kraju to Trasa 9, Trasa 7 i Trasa 14. Kolumbia ma około 210 000 km dróg, a około 2300 km to autostrady podzielone. Chile ma około 82 000 km dróg, z których 20 000 jest utwardzonych, a około 2 000 km to autostrady. Najważniejszą autostradą w kraju jest Trasa 5 (Autostrada Panamerykańska). Te 4 kraje mają najlepszą infrastrukturę drogową i największą liczbę dwupasmowych autostrad^[60][61].

Ze względu na Andy, Amazonka i Amazonia, zawsze pojawiały się trudności we wdrażaniu transkontynentalnych lub bioceanicznych autostrad. Praktycznie jedyną istniejącą trasą była ta, która łączyła Brazylię z Buenos Aires w Argentynie, a później z Santiago w Chile. Jednak w ostatnich latach, dzięki połączonym wysiłkom krajów, zaczęły pojawiać się nowe trasy, takie jak Brazylia-Peru (Autostrada Interoceaniczna) i nowa autostrada między Brazylią, Paragwajem, północną Argentyną i północnym Chile (Korytarz Bioceaniczny).

W Brazylii jest ponad 2000 lotnisk. Kraj ma drugą co do wielkości liczbę lotnisk na świecie, po Stanach Zjednoczonych. Port lotniczy São Paulo-Guarulhos, położony w regionie metropolitalnym São Paulo, jest największym i najbardziej ruchliwym w kraju – lotnisko łączy São Paulo z praktycznie wszystkimi głównymi miastami na całym świecie. Brazylia ma 44 międzynarodowe lotniska, takie jak Rio de Janeiro, Brasília, Belo Horizonte, Porto Alegre, Florianópolis, Cuiabá, Salvador, Recife, Fortaleza, Belém i Manaus, między innymi. Argentyna ma ważne międzynarodowe lotniska, takie jak między innymi Buenos Aires, Cordoba, Bariloche, Mendoza, Salta, Puerto Iguazú, Neuquén i Usuhaia. Chile ma ważne międzynarodowe lotniska, takie jak między innymi Santiago, Antofagasta, Puerto Montt, Punta Arenas i Iquique. Kolumbia ma ważne międzynarodowe lotniska, takie jak między innymi Bogota, Medellín, Cartagena, Cali i Barranquilla. Peru ma ważne międzynarodowe lotniska, takie jak Lima, Cuzco i Arequipa. Inne ważne lotniska to stolice Urugwaju (Montevideo), Paragwaju (Asunción), Boliwii (La Paz) i Ekwadoru (Quito). 10 najbardziej ruchliwych lotnisk w Ameryce Południowej w 2017 roku to: São Paulo-Guarulhos (Brazylia), Bogota (Kolumbia), São Paulo-Congonhas (Brazylia), Santiago (Chile), Lima (Peru), Brasília (Brazylia), Rio de Janeiro (Brazylia), Buenos Aires-Aeroparque (Argentyna), Buenos Aires-Ezeiza (Argentyna) i Minas Gerais (Brazylia)^[62].

Brazylia posiada jedne z najbardziej ruchliwych portów w Ameryce Południowej, takie jak Port Santos, Port Rio de Janeiro, Port Paranaguá, Port Itajaí, Port Rio Grande i Port São Francisco do Sul. Argentyna ma porty, takie jak Port of Buenos Aires i Port of Rosario. Chile ma ważne porty w Valparaíso, Calderze, Mejillones, Antofagasta, Iquique, Arica i Puerto Montt. Kolumbia ma ważne porty, takie jak Buenaventura i Puerto Bolivar. Peru ma ważne porty w Callao, Ilo i Matarani. 15 najbardziej ruchliwych portów w Ameryce Południowej to: Port of Santos (Brazylia), Port of Bahia de Cartagena (Kolumbia), Callao (Peru), Guayaquil (Ekwador), Buenos Aires (Argentyna), San Antonio (Chile), Buenaventura (Kolumbia), Itajaí (Brazylia), Valparaíso (Chile), Montevideo (Urugwaj), Paranaguá (Brazylia), Rio Grande (Brazylia), São Francisco do Sul (Brazylia), Manaus (Brazylia) i Coronel (Chile)^[63].

Brazylijska sieć kolejowa rozciąga się na około 30 000 kilometrów. Jest używana do transportu rud.^[64] Argentyńska sieć kolejowa, z 47 000 km torów, była jedną z największych na świecie i nadal jest najbardziej rozbudowana w Ameryce Łacińskiej. Miał około 100 000 km szyn, ale podnoszenie torów i nacisk na transport samochodowy stopniowo go zmniejszały. Ma cztery różne szlaki i międzynarodowe połączenia z Paragwajem, Boliwią, Chile, Brazylią i Urugwajem. Chile ma prawie 7 000 km linii kolejowych z połączeniami z Argentyną, Boliwią i Peru. Kolumbia ma tylko około 3500 km linii kolejowych^[65].

Spośród głównych brazylijskich dróg wodnych wyróżniają się dwie: Droga wodna Tietê-Paraná (która ma długość 2400 km, 1600 na rzece Paraná i 800 km na rzece Tietê, odprowadzająca produkcję rolną ze stanów Mato Grosso, Mato Grosso do Sul, Goiás i część Rondônia, Tocantins i Minas Gerais) i Droga wodna Solimões-Amazonas (składa się z dwóch odcinków: Solimões, rozciągającego się od Tabatinga do Manaus, o długości około 1600 km, i Amazonas, która rozciąga się od Manaus do Belém o długości 1650 km. Prawie cały transport pasażerski z równiny Amazonki odbywa się tą drogą wodną, oprócz praktycznie całego transportu towarowego, który jest kierowany do głównych ośrodków regionalnych Belém i Manaus). Najważniejsze z ekonomicznego punktu widzenia odcinki dróg wodnych znajdują się na południowym wschodzie i południu kraju. Jego pełne wykorzystanie nadal zależy od budowy śluz, poważnych prac pogłębiarskich, a przede wszystkim portów, które umożliwiają intermodalną integrację^[66]. W Argentynie sieć dróg wodnych składa się z rzek La Plata, Paraná, Paragwaj i Urugwaj. Główne porty rzeczne to Zárate i Campana. Port w Buenos Aires jest historycznie pierwszym pod względem indywidualnego znaczenia, ale obszar znany jako Up-River, który rozciąga się wzdłuż 67 km części Santa Fe na rzece Paraná, obejmuje 17 portów, które koncentrują 50% całkowitego eksportu kraj.

Energia

Brazylia

Zapora wodna Itaipu

Energia wiatru w Parnaíba.

Kompleks solarny Pirapora, największy w Brazylii i Ameryce Łacińskiej o mocy 321 MW.

Przez dziesięciolecia rząd brazylijski podjął ambitny program zmniejszenia zależności od importowanej ropy. Wcześniej import stanowił ponad 70% zapotrzebowania kraju na ropę, ale Brazylia stała się samowystarczalna w zakresie ropy w latach 2006–2007. Brazylia była dziesiątym co do wielkości producentem ropy naftowej na świecie w 2019 roku, z 2,8 mln baryłek dziennie. Produkcja zaspokaja zapotrzebowanie kraju. Na początku 2020 roku przy wydobyciu ropy i gazu ziemnego kraj po raz pierwszy przekroczył 4 mln baryłek ekwiwalentu ropy dziennie. W styczniu tego roku wydobywano dziennie 3,168 mln baryłek ropy oraz 138 753 mln m³ gazu ziemnego. W 2019 r. Rio de Janeiro było największym producentem ropy naftowej i gazu ziemnego w Brazylii, wytwarzając 71% całkowitego wolumenu. São Paulo zajmuje drugie miejsce z udziałem 11,5% w całkowitej produkcji^[67][68][69].

Brazylia jest jednym z czołowych światowych producentów energii hydroelektrycznej. W 2019 roku Brazylia miała czynnych 217 hydroelektrowni o mocy zainstalowanej 98 581 MW, co stanowi 60,16% krajowej produkcji energii. W sumie produkcja energii elektrycznej w Brazylii osiągnęła w 2019 r. 170 000 megawatów mocy zainstalowanej, z czego ponad 75% pochodziło ze źródeł odnawialnych (w większości hydroelektrownia)^[70][71][72].

W 2013 r. Region Południowo-Wschodni wykorzystywał około 50% obciążenia Krajowego Systemu Zintegrowanego (SIN), będącego głównym regionem zużywającym energię w kraju. Zainstalowana moc wytwórcza energii elektrycznej w regionie wyniosła prawie 42 500 MW, co stanowi około jednej trzeciej mocy wytwórczej Brazylii. Produkcja hydroenergetyczna stanowiła 58% mocy zainstalowanej w regionie, a pozostałe 42% zasadniczo odpowiadało wytwarzaniu energii cieplnej. São Paulo reprezentowało 40% tej zdolności; Minas Gerais o około 25%; Rio de Janeiro – 13,3%; a Espírito Santo reprezentował resztę. Region Południowy jest właścicielem Itaipu-zapora wodna, która przez kilka lat była największą elektrownią wodną na świecie, aż do inauguracji Tama Trzech Przełomów-zapora wodna w Chinach. Pozostaje drugą co do wielkości działającą elektrownią wodną na świecie. Brazylia jest współwłaścicielem zakładu Itaipú wraz z Paragwaj: tama znajduje się na rzece Paraná, położonej na granicy między krajami. Posiada zainstalowaną moc wytwórczą 14 GW dla 20 jednostek wytwórczych o mocy 700 MW każdy. Region Północny posiada duże elektrownie wodne, takie jak Zapora Belo Monte i Zapora Tucuruí, które wytwarzają dużą część krajowej energii. Potencjał hydroenergetyczny Brazylii nie został jeszcze w pełni wykorzystany, więc kraj ten nadal ma możliwości budowy kilku elektrowni odnawialnych na swoim terytorium^[73][74][75].

Potencjał brutto zasobów wiatrowych Brazylii oszacowano w 2019 r. Na około 500 GW (tylko na lądzie), czyli tyle energii, aby zaspokoić trzykrotnie obecne zapotrzebowanie kraju. Według ONS, od września 2020 r. Całkowita moc zainstalowana wyniosła 16,3 GW, przy średnim współczynniku mocy 58%. Chociaż średni światowy współczynnik zdolności wytwarzania energii wiatrowej wynosi 24,7%, istnieją obszary na północy Brazylii, szczególnie w stanie Bahia, gdzie niektóre farmy wiatrowe rejestrują średni współczynnik mocy wyższy niż 60%; średni współczynnik przepustowości w regionie północno-wschodnim wynosi 45% na wybrzeżu i 49% we wnętrzu. W 2019 roku energia wiatrowa stanowiła 9% energii wytworzonej w kraju^[76][77][78].

Według ONS, od września 2020 r. Całkowita zainstalowana moc fotowoltaicznej energii słonecznej wynosiła 6,9 GW, przy średnim współczynniku mocy 23%. Niektóre z najbardziej napromieniowanych stanów brazylijskich to MG („Minas Gerais”), BA („Bahia”) i GO (Goiás), które w rzeczywistości mają światowe rekordy pod względem poziomu napromieniowania. W 2019 roku energia słoneczna stanowiła 1,27% energii wytworzonej w kraju^[78][79].

Przypisy