Amfipolis

Krajobraz okolic Ampfipolis

Plan miasta

(c) Berthold Werner, CC BY-SA 3.0

Lew z Amfipolis, postać wysokości 5,30 m^[1], ponad 8 m, wraz z częściowo niewidocznym na zdjęciu cokołem

gipsowy model w skali 1:1, 1937 r., pomocny przy rekonstrukcji oryginału

Amfipolis (gr. Ἀμφίπολις, „wokół miasta”, „dwoiste miasto”) – starożytne miasto greckie, obecnie miejscowość i nazwa dimosu, centrum turystyczne i gmina^[a] rolniczo-letniskowa, z atutem długiego, przystępnie położonego i niezatłoczonego brzegu morskiego, położona we współczesnej Macedonii Centralnej, a w okresie Grecji klasycznej także na pograniczu z Tracją. Miasto w zakolu rzeki Strymon, w przeszłości związane z obiema tymi prowincjami, niegdyś zwane Ennea Odoi („Dziewięć Dróg”). Żyzna i nawodniona, bogata także w kruszce okolica; w starożytności przedmiot rywalizacji kilku lokalnych potęg i także Persji, następnie kolonia ateńska, najpierw o 10 tysiącach kolonistów; odbudowana, jako Amfipolis, około roku 436 p.n.e. przez Hagnona, syna Nikiasza, nieco w bok od zrujnowanej, wcześniejszej zabudowy kolonii, o nazwie Myrkinos, skąd geneza nowej nazwy. W czasach Aleksandra Wielkiego główna baza morska, przed wyprawą do Persji. Następnie jeden z głównych ośrodków gospodarczych i mennica Królestwa Macedonii. Aktualnie stanowi teren dawniejszych i nowych, znaczących znalezisk archeologicznych. W szczególności, naukowcy przebadali już setki pochówków, najciekawsze łączone są z okresem Królestwa Macedonii, jednak najważniejsze grobowce tego okresu zapewne nie zostały jeszcze odkryte.

Historia

W czasach starożytnych Amfipolis było ważnym punktem strategicznym. Miasto kontrolowało most na rzece, tym samym ważny szlak handlowy z północnej Grecji do Hellespontu. Przez Amfipolis przechodziły transporty złota i srebra z okolicznych kopalń, a także drzewa używanego do budowy okrętów. Z tego powodu było bardzo ważnym ośrodkiem dla Aten podczas wojny peloponeskiej. Ateny finansowały swą kampanię wojenną dzięki kruszcom z tego okręgu^[2].

W roku 424 p.n.e. zajęte przez spartańskiego wodza Brazydasa. Z odsieczą bezskutecznie pospieszył miastu Tukidydes – dowódca ateński z Tasos, późniejszy historyk. W roku 422 p.n.e. Kleon stanął na czele ateńskiej ekspedycji mającej odzyskać miasto dla Aten. Wyprawa zakończyła się klęską, a w bitwie pod Amfipolis zginęli Kleon i Brazydas^[3]. Nie udawały się też następne próby odbicia miasta, ostatnia z nich w 358 p.n.e. W rok później, Amfipolis i jego okolice włączył do swego królestwa Filip II Macedoński. Od razu przysłano osadników tak licznych, by proporcje ludności faworyzowały odtąd popleczników króla Macedonii (przykład osadnictwa Cypryjczyków – głównych budowniczych i załóg floty macedońskiej).

W okresie potęgi Królestwa Macedonii twierdza, mennica i jeden z najważniejszych ośrodków gospodarczych państwa. W okresie Aleksandra Wielkiego, jego główny port handlowy i morska baza wojenna w ojczyźnie, następnie dalej funkcjonujące, mimo szybkiego rozwoju powstających od 315 p.n.e. i konkurencyjnych, hellenistycznych Salonik. Amfipolis było już w tym okresie miastem o dużej zamożności, kosmopolitycznym charakterze i także z własną, bogatą produkcją przedmiotów o wysokim poziomie artystycznym. Znaleziska z tego okresu dowodzą też wciąż silnego wpływu artystycznego Attyki^[4].

W roku 168 p.n.e. Amfipolis przeszło pod panowanie Rzymu i było stolicą prowincji Macedonia Wschodnia. W okresie cesarstwa rzymskiego miasto rozwijało się pomyślnie aż do VI wieku n.e.

Upadek miasta, choć nie od razu całkowity, wiązany jest z silnym tsunami w VI w. n.e.^[5] i najazdami Słowian, od VI w. n.e. W VIII w. n.e., po kolejnych najazdach, największa część pozostających tu jeszcze mieszkańców, przeniosła się do nieodległego Ἠϊών, czyli obecnego Chrisupoli.

Dzisiejsze, greckie Amfipoli, to miejscowość powstająca od okresu bezpośrednio po I wojnie światowej i wojnie grecko-tureckiej.

Zabytki

• Lew z Amfipolis – pomnik, wcześniej zapewne nagrobny, ustawiony ok. 300 p.n.e. Pierwotna wysokość i forma cokołu nie są znane.
• wzgórze o obwodzie okręgu, opasanego marmurowym murem 3-metrowej wysokości i 498 m długości, kryjące badany aktualnie, wiadomo już, że największy znany na Bałkanach grobowiec, lub więcej takich^[6]. Przypuszczalnie to na nim stał niegdyś pomnik lwa, następnie przeniesiony w pobliże drogi.
• tzw. Długie Mury (7,5 km długości) z wieżami i bramami miejskimi z wieżyczkami strzelniczymi
• ruiny gimnazjonu z III-II w. p.n.e. – główne wejście stanowiły schody szerokości ponad 15 m, wychodzące na wschód
• pozostałości kilku bazylik wczesnochrześcijańskich z V i VI w. n.e.
• ruiny dużej willi z okresu późnego cesarstwa, z mozaikowymi posadzkami przedstawiającymi sceny mitologiczne
• hellenistyczne domostwo z zachowanymi fragmentami fresków (co jest rzadkością), obecnie znajduje się tu małe muzeum archeologiczne
• z mennicy Amfipolis pochodzą najbardziej znane z monet Królestwa Macedonii.

Do chwili obecnej, najbardziej znaczącym znaleziskiem jest eksponowana w Muzeum Amfipolis macedońska korona królewska, dawniej uważana za przedmiot kradzieży z nierozpoznanych jeszcze grobów, na terenie Amfipolis, mogła też zostać wypłukana w trakcie tsunami, repatriowana do Grecji w roku 2007, z J.P. Getty Muzeum w USA, staraniem Ministerstwa Kultury^[7]. Wielkie oczekiwania rodzą prace archeologiczne, aktualnie prowadzone wewnątrz grobowego wzgórza, datowanego na okres pierwszych kilkunastu lat po śmierci Aleksandra Wielkiego^[8]. Geofizycy prognozują tu znaczną liczbę odkryć^[9]. Analizowane są znaleziska pierwszego z grobowców. Dalsze wykopaliska i dalszą część analiz laboratoryjnych przerwano zimą 2015/2016, ze względów ekonomicznych. Ustalenia wskazują, że może chodzić o grobowiec Hefajstiona^[10].

Uwagi

Bibliografia

• Furio Durando: Grecja. Przewodnik po zabytkach starożytności. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2006.
• N.G.L. Hammond: Dzieje Grecji. tłum. Anna Świderkówna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• artykuł i film (gr.), z narracją według Dimitrisa Lazaridisa, wieloletniego archeologa Amfipolis.
• Strona o Muzeum Archeologicznym w Amfipoli (gr.)
• Strona o znalezisku we wzgórzu Kasta, redagowana z udziałem ekipy archeologów.