Amfora

Dekoracyjna amfora szyjowa z pocz. V wieku p.n.e.
Typowe amfory handlowe do transportu płynów (II w. p.n.e.)

Amfora (łac. amphora, gr. ἀμφορεύς amphoreús) – naczynie z wypalanej gliny o wydłużonym jajowatym brzuścu na niskiej podstawie (stopce), przewężonej szyi z rozchylonym brzegiem (wylewem) i z dwoma bocznymi, umieszczonymi symetrycznie, pionowymi uchwytami (imadłami). Różnej wielkości, często dekorowane, jedno z naczyń najbardziej charakterystycznych dla starożytności.

Amfory bardzo popularne w czasach antycznych, w Grecji i kulturze rzymskiej, miały wielostronne zastosowanie, służąc do przechowywania, podawania oraz przenoszenia (transportu) płynów (głównie wina i oliwy, także miodu)[1]. Ta forma naczynia, stosowana również w ceramice chińskiej i w hiszpańsko-mauretańskich fajansach, ponowną popularność zyskała w okresie europejskiego klasycyzmu[2].

W rozwoju ceramiki greckiej amfora występuje od X w. p.n.e. do końca IV wieku p.n.e., będąc też popularna w ceramice południowoitalskiej[3]. W malarstwie wazowym wyróżnia się dwie podstawowe odmiany tych naczyń:

  • amfory szyjowe – z szyją wyraźnie odcinającą się od brzuśca;
  • amfory brzuchate (wybrzuszone) – z szyją łagodnie połączoną z brzuścem[1].

Oprócz nich, w zależności od zmian kształtu i wzajemnych proporcji, wyodrębniono szczególne formy pochodne (amfora nolańska, tyrreńska, nikostenejska, południowoitalska itp.)[3].

Specjalną odmianą dużych wybrzuszonych amfor, napełnianych oliwą pochodzącą z oliwek ze świętego gaju Ateny, były amfory panatenajskie. Zdobione tradycyjnymi okolicznościowymi malowidłami, stanowiły nagrodę dla zwycięzców w sportowych igrzyskach ku czci bogini, urządzanych w Atenach od 566 roku p.n.e. [1][4]

Dekoracyjne amfory do użytku domowego zakończone były krągłą podstawą i zdobione malowidłami z wykorzystaniem motywów geometrycznych i figuralnych. Wykonywanych masowo naczyń do użytku gospodarczego nie zdobiono, dolnym spiczastym końcem często osadzano je w ziemi[4] bądź w drewnianych kratowych uchwytach. Służyły one do transportu (przeważnie morskiego) wina, oliwy i ziarna zbożowego i wytwarzano je od IV w. p.n.e. do II w. n.e. Znakowane były stemplami umieszczanymi na imadle lub na szyi[3], które obok charakterystycznego kształtu oraz surowca (rodzaju gliny) pozwalają na ustalenie miejsca pochodzenia (ośrodków produkcyjnych) tych amfor[5]. Na rzymskich amforach do przechowywania wina nierzadkie są inskrypcje z podaniem ich zawartości, jak np. na odnalezionych w Pompejach[6].

Amfory w handlu

Amfora, czyli quadrantal, to także używana w starożytności standardowa jednostka pojemności, równa 1 stopie sześciennej i licząca 26,20 litra, która zawierała 8 congiusów i 48 sekstariów[7].

Ładunki amfor przewożonych na ówczesnych statkach handlowych były ilościowo znaczne[8], a w zakresie danych archeologicznych ujawnia to ocalały fracht znanych wraków odkrytych w basenie śródziemnomorskim, np. spod Mahdii, koło wysepki Grand-Congloué czy koło Cala Minnola. Wrak spod włoskiej Albengi zawierał ponad 1000 zachowanych amfor, wrak odnaleziony u brzegów Spargi – około 3000 tych naczyń. Niekiedy sama obecność rozproszonych na morskim dnie licznych amfor wskazuje badaczom umiejscowienie niewykrytego antycznego wraku[9].

Przypisy

  1. ↑ a b c Słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym (red. L. Winniczuk). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988, s. 31, ISBN 83-214-0406-5.
  2. ↑ Sztuka świata. T. 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.
  3. ↑ a b c Maria Ludwika Bernhard: Greckie malarstwo wazowe. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 1966, s. 15-16.
  4. ↑ a b Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 19, ISBN 83-214-0590-8.
  5. ↑ Por. Zofia Sztetyłło: Stemple greckich amfor i ceramicznych materiałów budowlanych. Warszawa: PWN, 1962.
  6. ↑ Max Le Roy: Mówią wykopaliska. Życie starożytnego Rzymu. Warszawa: PWN, 1968, s. 93.
  7. ↑ Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. T. 1 (red. E. Wipszycka). Warszawa: PWN, 1982, s. 341.
  8. ↑ L. Casson szacuje nośność tych transportowców wina, zboża i oliwy na 130-250 ton (Starożytni żeglarze. Warszawa: Iskry, 1965, s. 137).
  9. ↑ Zdzisław Skrok: Archeologia podwodna. Warszawa: WAiF, 1991, s. 86-104.
Ceramika starożytnej Grecji
Naczynia na wino
Naczynia na wodę
Naczynia do mieszania
Do gotowania
Zastawa stołowa
Na perfumy i olejki, weselne
Ceramika rytualna
Przechowywanie i inne
Inne
Techniki
Malarstwo wazowe
Attycka amfora szyjowa

Media użyte na tej stronie

Attic Black-Figure Neck Amphora Diosphos Painter National Museum in Warsaw 142328 MNW.png
Autor: National Museum in Warsaw, Licencja: CC0
Attycka amfora szyjowa czarnofigurowa (142328 MNW), malarz Diosfosa, 500- 475 p. Chr., Strona A: Peleus oddający Achillesa na wychowanie Chironowi, obok pies; strona B: Hermes z kaduceuszem, Maia i baran; postaciom towarzyszą inskrypcje. Warszawa
Peleus Atalante Staatliche Antikensammlungen 1541.jpg
Autor: Painter of Munich Atalante (name vase), Licencja: CC BY 2.5
Peleus and Atalanta wrestling. Side A of an Attic black-figure neck-amphora, 500–490 BC.