Amicus curiae

Amicus curiae lub amicus curiæ (łac. l. mn. amici curiae) – prawniczy termin rzymski, dosłownie „przyjaciel sądu”, określający – najczęściej w anglosaskiej praktyce prawnej – osobę lub organizację, niebędącą stroną w postępowaniu sądowym i dobrowolnie, z własnej inicjatywy, oferującą sądowi opinię prawną lub inną dotyczącą przedmiotu postępowania.

Opinia, przekazywana w postaci listu, ma wesprzeć sąd w rozstrzygnięciu rozpatrywanej przezeń sprawy. Sąd nie jest zobowiązany do uwzględnienia takiej opinii, jak też ma swobodę dopuszczenia lub odrzucenia oferty przedstawienia opinii.

Opis

Instytucja przyjaciela sądu była znana w prawie rzymskim. Począwszy od wieku IX istnieje w prawie brytyjskim, skąd rozpowszechniła się na inne kraje stosujące prawo zwyczajowo-precedensowe (common law). Istnieje też w prawie międzynarodowym, w szczególności w zakresie praw człowieka. Pojawia się też w systemie prawa kontynentalnego, np. w Argentynie, ponadto jest stosowana przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, Międzyamerykańską Komisję Praw Człowieka (Inter-American Commission on Human Rights) i Międzyamerykański Sąd Praw Człowieka (Inter-American Court of Human Rights).

W amerykańskiej praktyce sądowej przyjaciółmi sądów bywają organizacje dysponujące znaczącymi budżetami prawnymi, jak American Civil Liberties Union, Electronic Frontier Foundation lub American Center for Law and Justice, a głośne i kontrowersyjne sprawy mogą powodować pojawienie się wielu przyjaciół sądu.

W polskim systemie prawnym formalnie taka konstrukcja nie istnieje. W III RP zaczęły ją jednak stosować organa państwowe na użytek zewnętrzny w interesujących państwo polskie postępowaniach przed sądami w USA – na przykład w 1999 r. w sprawie dotyczącej odszkodowań dla robotników przymusowych III Rzeszy, toczącej się przed sądem w Newark pod Nowym Jorkiem przeciwko koncernowi Degussa[1]. Jednocześnie pojawiły się opinie przyjaciół sądu, nazywane opiniami typu opinii prawnych, kierowane do sądów polskich, między innymi przez Helsińską Fundację Praw Człowieka[2] czy Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris[3]. Ponadto opinie amicus curiae formułuje też prof. Andrzej Rzepliński[4]. Występująca w Polsce praktyka przyjaciela sądu stanowi przedmiot publikacji badawczych[5].

Przypisy

  1. ↑ Agnieszka Kublik Amicus Buzek, Gazeta Wyborcza, 4 sierpnia 1999 r.
  2. ↑ Opinia prawna z 20 marca 2006 r. w sprawie Zbigniewa T. Kurłowicza skazanego wyrokiem Sądu Rejonowego w Białymstoku rozpatrywanej przez Sąd Okręgowy w Białymstoku Wydział VIII Karny Odwoławczy (sygn. akt III K 1658/05) dostępna w Internecie, dostęp 2009-03-05
  3. ↑ Opinia amici curiae Fundacji Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris w sprawie połączonych skarg konstytucyjnych kwestionujących zgodność art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy z Konstytucją RP dostępna w Internecie
  4. ↑ Na przykład: Opinia prawna typu amicus curiae dla Sądu Najwyższego na temat zasadności uniewinnienia p. Bogusława Stanisława A. przez Sąd Okręgowy w Łodzi, Wydział V Karny Odwoławczy (V Ka 566/03), 12 czerwca 2003 roku, październik 2003, s. 5; Opinia prawna typu amicus curiae dla Sądu Apelacyjnego w Gdańsku na temat wątpliwości prawnych w przedmiocie zapewnienia oskarżonemu Przemysławowi Sz. prawa do rzetelnego procesu sądowego w sprawie karnej w Sądzie Okręgowym w Gdańsku (sygn. akt IVK 150/01), marzec 2003, s. 23
  5. ↑ Maciej Bernatt, Opinia przyjaciela sądu (amicus curiae) jako pomocnicza instytucja prawna w orzecznictwie sądów polskich, w: Sprawny sąd: zbiór dobrych praktyk. Cz. 2 oprac. Łukasz Bojarski; Stowarzyszenie Sędziów Polskich "Iustitia". Zespół do spraw Poprawy Funkcjonowania Sądownictwa we współpracy z Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Warszawa, Wydawnictwo C. H. Beck, 2008