Amtorg

Wejście do b. siedziby przedsiębiorstwa Amtorg przy Fifth Avenue w Nowym Jorku (1929-1941)

Hellman Building w którym mieściło się przedstawicielstwo Amtorg’a w Los Angeles

Amtorg utrzymywał również biuro w nowojorskim WTC

b. siedziba przedstawicielstwa przedsiębiorstwa Amtorg w Moskwie w b. Domu Towarowym A.S. Homjakowa przy ul. Pietrowka

Whitehall Building, b. siedziba przedsiębiorstwa Centrosojuz-America Inc. w Nowym Jorku

90 West Street, b. siedziba przedsiębiorstwa Selskosojuz Inc. w Nowym Jorku

Amtorg Trading Corporation (Амторг) – działająca na rynku amerykańskim od 1924 radziecka spółka handlowa z siedzibą w Nowym Jorku.

Historia

Została powołana w wyniku zawartego porozumienia Lenina z Armandem Hammerem^[2] 27 maja 1924 w stanie Nowy Jork przez połączenie dwóch przedsiębiorstw – utworzonego w 1919 Products Exchange Corporation oraz utworzonego w 1923 Arcos-America Inc. Formalnie właścicielem spółki ze strony radzieckiej był Ludowy Komisariat Handlu Zagranicznego (Народный комиссариат внешней торговли СССР)^[3]. Alternatywnie rozważano też nadanie innych nazw podmiotowi – Towarzystwa Handlowego Związku Republik Radzieckich TOSSOR (Торговое общество Союза Советских Республик) lub Radziecko-Amerykańskiego Towarzystwa Handlu SATOR (Советско-Американское торговое общество). Amtorg pełnił funkcję pośrednika, brokera w operacjach eksportowo-importowych radzieckich central handlu zagranicznego i bezpośrednio wielu innych podmiotów gospodarczych z partnerami amerykańskimi. Nigdy nie zawierał umów we własnym imieniu.

Przedsiębiorstwo było założone jako spółka akcyjna zgodnie z prawem handlowym stanu Nowy Jork z udziałem kapitału radzieckiego w kwocie 1 mln dolarów, podniesionego później do wysokości 3 mln. Głównymi posiadaczami akcji były – Bank Handlu Zagranicznego ZSRR Wniesztorgbank (Внешторгбанк) i Centralny Związek Spółdzielni Konsumenckich Centrosojuz (Центросоюз). Poza organizowaniem handlu zagranicznego, Amtorg służył za przykrycie dla agentów Razwiedupru/GRU, OGPU i Kominternu. Działalność Amtorgu była szczególnie ważna w latach poprzedzających uznanie ZSRR przez USA, gdy w 1933 w trakcie prezydentury Franklina Roosevelta otwarto w Waszyngtonie radzieckie poselstwo. De facto Amtorg do tego czasu pełnił funkcję półoficjalnego przedstawicielstwa ZSRR.

Amtorg w 1924 składał się z 6 oddziałów: administracyjnego, eksportu, importu, rolnego, finansowego i ekonomicznego. Organizacja zatrudniała do 500 pracowników, w większości Żydów, z których część nie znała języka rosyjskiego^[4].

W latach 30., w latach Wielkiego Kryzysu, Amtorg prowadził usługi pośrednictwa w zatrudnieniu pracowników amerykańskich na terenie ZSRR. „Tylko w ciągu ośmiu miesięcy 1931 r. Amtorg przyjął 100 tys. podań od zdesperowanych Amerykanów.”^[5].

Choć w okresie II wojny światowej Amtorg był aktywny w realizacji programu lend-lease, w latach 1942–1945 głównym organem koordynacji i nadzoru w tym zakresie ze strony radzieckiej była Radziecka Komisja Zamówień Rządowych w Stanach Zjednoczonych (Советская Правительственная Закупочная Комиссия, Soviet Government Purchasing Commission) z siedzibą w Waszyngtonie. Członkami Komisji byli też prezesi Amtorgu. Nowojorski oddział Komisji mieścił się w siedzibie Amtorgu.

Dwukrotnie siedziba Amtorgu była celem ataków bombowych, w 1971 i ponownie w 1976, przez terrorystów określających się jako „Jewish Armed Resistance” (Żydowski Opór Zbrojny).

Przedsiębiorstwo jest nieaktywne przez ogłoszenie odwołania zarządu z 24 czerwca 1998.

W Europie podobne radzieckie spółki handlowe to m.in. Arcos Ltd. z siedzibą w Londynie, Russgertorg w Berlinie i Sowpoltorg w Moskwie i Warszawie.

Jużamtorg

Pod koniec 1927 spółka założyła swój południowoamerykański oddział, formalnie spółkę-córkę – Towarzystwo Handlu i Eksportu Jużamtorg S.A. (Compañía de Comercio y Exportación, Южaмторг) z siedzibą w Buenos Aires w Avenida de Mayo 650, o kapitale 1.500.000 peso argentyńskich wraz z przedstawicielstwami w Montevideo, Asunción, Rio Grande i w Valparaíso^[6]. W 1931 policja argentyńska dokonała przeszukania pomieszczeń oddziału, który w 1932 przeniósł swoją działalność do Montevideo^[7]. Prezesem spółki był Borys Krajewski (1888-1938)^[8].

Media

Arcos wraz z Amerykańsko-Rosyjską Izbą Handlową (American-Russian Chamber of Commerce, Американо-Российская Торгово-Промышленная Палатa) wydawało/wydało cały szereg publikacji:

• mieś. „Economic Review of the Soviet Union”, w jęz. ang.
• mieś. „American Engineering and Industry”, w jęz. ros.
• „Catalog of American Industry and Trade”
• „Economic Handbook of the Soviet Union”, 1931, przekształcony następnie w „The Handbook of the Soviet Union”, oficjalnie firmowany przez Amerykańsko-Rosyjską Izbę Handlową.

Przewodniczący/Prezesi

• 1924-1925 – Isaj Churgin (Исай Яковлевич Хургин, Isaiah J. Hoorgin)
• 1925 – Efraim Sklanski (Эфраим Маркович Скля́нский, Ephraim Sklyansky)
• 1925-1928 – Aleksiej Prigarin (Алексей Васильевич Пригарин)
• 1928-1930 – Saul Bron (Брон Саул Григорьевич)
• 1930-1934 – Piotr Bogdanow (Петр Алексеевич Богданов, Pyotr Bogdanov)
• 1934-1936 – Iwan Bojew (Иван Васильевич Боев, Ivan Vasilyevich Boev)
• 1936-1938 – Dawid Rozow (Давид Григорьевич Розов, David Rozov)
• 1939-1944 – prof. Konstantin Łukaszew (Константи́н Игна́тьевич Лукашёв, Konstantin Lukashev)
• 1944-1948 – Michaił Maksimowicz Gusew (Михаил Максимович Гусев, M. Gusev)
• 1948-1949 – Aleksiej Zacharow (Алексей Захаров)
• 1949-1952 – stanowisko nieobsadzone
• 1958-1959 – Nikołaj Smielakow (Николай Николаевич Смеляков, Nikolai Smielakov)
• 1967-1972 – Włas Niczkow (Влас Никифорович Ничков, Vlas N. Nichkov)
• 1973-1975 – Władimir Bessmertny (Владимир Бессмертный, Vladimir Bessmertny)^[9]
• 1979-1981 – Jurij A. Kislenko (Юрий A. Kисленко, Yuri Kislenko)^[10][11]
• 1983-1985 – Jurij Szczerbina (Юрий Щербина, Yuriy Shcherbina)
• 1985-1993 – Jurij Maszkin (Ю. М. Машкин)

Siedziba

Amtorg miał siedzibę w Nowym Jorku na Broadwayu 165 (do 1929), przy Fifth Ave 261 (1929-1941), Madison Ave 210 (1943), Lexington Ave 355 (1962-1976), zaś przed zawieszeniem działalności mieścił się w kompleksie biurowców z 1958 przy Third Ave. 750 (1980-1985). Amtorg utrzymywał też biura w nowojorskim Centrum Światowego Handlu (1975)^[12]. W 1940 spółka posiadała szereg przedstawicielstw, m.in. w Detroit, Los Angeles (w Hellman Bldg. na rogu ulic Czwartej i Spring), San Francisco (w Newhall Bldg. przy California St 261), Pittsburghu, Camden^[13]. Do 1932 również w Chicago. Inne źródła wymieniają też Seattle.

W Moskwie funkcjonowało generalne przedstawicielstwo Amtorga – Sovamtorg (Совамторг), początkowo (1927) w Domu Towarowym A.S. Homjakowa (Торговый дом А. С. Хомякова) przy ul. Pietrowka (ул. Петровка) 3/6, później przy pl. Radzieckim 1 (Советская площадь, Sowietskaja Pł.), obecnie pl. Twerski (Тверская площадь), które też miało oddziały w Leningradzie, Charkowie i Tyflisie^[14].

Pozostałe spółki radzieckie w Stanach Zjednoczonych

W okresie międzywojennym działało w Stanach też szereg innych przedsiębiorstw:

• All-Russian Textile Syndicate (Всесоюзный Текстильный Синдикат – Текстильсиндикат), Nowy Jork, 39 Broadway, reprezentujący radziecki Wszechzwiązkowy Syndykat Tekstylny (Soviet All-Union Textile Syndicate), importujący amerykańską bawełnę (utw. 1923),
• Centrosojuz-America Inc. (Центросоюз), Nowy Jork, 136 Liberty St. (1925)^[15]), 17 Battery Place, Whitehall Building, reprezentujący radziecki Związek Spółdzielni Konsumenckich (Union of Consumers’ Cooperatives of the U.S.S.R.),
• Selskosojuz Inc. (Сельскосоюз), Nowy Jork, 90 West St., reprezentujący radziecki Związek Spółdzielni Rolniczych,
• Am-Derutra Transport Corporation (Ам-Дерутра), Nowy Jork, 261 Fifth Avenue (1932-)^[16], reprezentująca radzieckich armatorów,
• Intourist Inc. (Интурист), Nowy Jork, 545 Fifth Ave. (1930-),
• Amkino Corporation (Амкино), Nowy Jork, 723 Seventh Ave. (1926-1940),^[17]
• Soviet Photo Agency, Nowy Jork, 723 Seventh Ave. (1932-),
• Moscow Narodny Bank – Mosnarbank (Московский народный банк), Nowy Jork, 309 Broadway (1916–1920, 1926–1934/35),
• Torgsin (Торгсин), Nowy Jork, 261 Fifth Ave. (1932^[16]-1935), oddział wszechzwiązkowej firmy handlu z obcokrajowcami, odpowiednik polskiego Pewexu,
• Bookniga Inc. (Букнига), Nowy Jork, 255 Fifth Ave. (1938-1940)^[18],
• Soviet American Securities Corp., Nowy Jork, 30 Broad St. (1933^[19]-1935^[20]).

American-Russian Chamber of Commerce

W 1916 powstała Amerykańsko-Rosyjska Izba Handlowa (American-Russian Chamber of Commerce, Американо-Русская торговая палата) z siedzibą przy Broadway 60^[21], następnie działając pod adresem Amtorgu. Od 1927 utrzymywała też przedstawicielstwo w Moskwie.

Zobacz też

• Arcos
• Russgertorg
• Sowpoltorg
• Radziecka Komisja Zamówień Rządowych w Stanach Zjednoczonych
• Konsulat Generalny Rosji w Nowym Jorku

Przypisy

Bibliografia

• James Farol Metcalf: Electric History, [w:] [5]
• Амторг (аmtorg Тrading Сorporation), [w:] „Дипломатический словарь” (Słownik dyplomatyczny), Т.1. – М., Nauka Moskwa 1985, s. 7, [w:] [6]
• Antony C. Sutton: Western Technology and Soviet Economic Development 1917 to 1930, Hoover Institution on War, Revolution and Peace, Stanford University, Stanford 1968, 379 s., [w:] [7]