Amu-daria

Amu-daria
Ilustracja
Delta Amu-darii w 1994 roku
KontynentAzja
Państwo Afganistan
 Tadżykistan
 Turkmenistan
 Uzbekistan
Rzeka
Długość1425 km
Powierzchnia zlewni465 500 km²
Źródło
MiejscePamir, połączenie rzek Pandż i Wachsz
Współrzędne37°06′21,6″N 68°18′22,7″E/37,106000 68,306300
Ujście
Recypientpołudniowe Jezioro Aralskie, Jezioro Sarykamyskie (poprzez kanały nawadniające)
Współrzędne44°06′29,9″N 59°40′52,0″E/44,108300 59,681100
Mapa
Mapa rzeki
Mapa dorzecza Amu-darii
Położenie na mapie Azji
Mapa konturowa Azji, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast po lewej znajduje się punkt z opisem „ujście”
Kraje leżące w zlewisku Amu-darii; kontury Jeziora Aralskiego z lat 60. XX wieku.

Amu-daria (w starożytności Oksus, Oxus, Transoxana, Transoksjana, arab. Dżajahun) – rzeka w Uzbekistanie, Turkmenistanie i Afganistanie, jej odcinek stanowi także granicę Tadżykistanu (na całej swej długości stanowi odcinki granicy afgańsko-tadżyckiej, afgańsko-uzbeckiej, afgańsko-turkmeńskiej oraz turkmeńsko-uzbeckiej). Długość 1425 km[a], powierzchnia dorzecza 465,5 tys. km².

Przebieg

Powstaje z połączenia rzek Pandż i Wachsz. Płynie między pustyniami Kara-kum i Kyzył-kum, w dolnym i środkowym biegu brak dopływów. W górnym biegu dopływy: Kofarnihon, Surchan-daria, Sherobod (prawe) i Kunduz (lewy). Do lat 60. XX wieku uchodziła do Jeziora Aralskiego tworząc deltę, w pobliżu której znajdowało się miasto (dziś – w większości opuszczone i wciąż wyludniające się) Moʻynoq. Obecnie większość wody jest tracona, odprowadzana poprzez nieszczelne kanały na uzbeckie pola bawełny i rzeka wysycha, zanim dotrze do jeziora. Część wód trafia także do depresyjnej kotliny Sarykamyskiej, w której w XX wieku utworzył się duży zbiornik – Jezioro Sarykamyskie. Wykorzystywanie Amu-darii do nawadniania okolicznych terenów po II wojnie światowej przyczyniło się, poprzez budowę kanałów, nie tylko do szybkiego wysychania rzeki, ale również silnego zanieczyszczenia jej nawozami, ściekami i pestycydami, a także doprowadziło do wtórnego zasolenia gleb.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Biorąc po uwagę najodleglejsze źródło i najdalszy odpływ, okresowo 2540 km.

Bibliografia

  • Encyklopedia Audiowizualna Britannica – Geografia I, Rafał Jasiulewicz (red.), Leszek Baraniecki, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2006, ISBN 83-60563-07-1, ISBN 978-83-60563-07-6, ISBN 83-60563-04-7, ISBN 978-83-60563-04-5, ISBN 1-59339-330-X, ISBN 978-1-59339-330-4, OCLC 838992809.


Media użyte na tej stronie

Amudaryamap.jpg
Autor: Background layer attributed to DEMIS Mapserver, map created by Shannon1, Licencja: CC BY-SA 4.0
Map of the Amu Darya's watershed in Central Asia, that drains parts of Afghanistan, Uzbekistan, Turkmenistan, and Tajikistan into the Aral Sea
Asia laea relief location map.jpg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief Location map of Asia.
  • Projection: Lambert azimuthal equal-area projection.
  • Area of interest:
  • N: 90.0° N
  • S: -10.0° N
  • W: 45.0° E
  • E: 145.0° E
  • Projection center:
  • NS: 40.0° N
  • WE: 95.0° E
  • GMT projection: -JA95/50/20.0c
  • GMT region: -R45.70461034279053/-25.193892806246794/-158.9850042825966/36.990936559512505r
  • GMT region for grdcut: -R-20.0/-26.0/205.0/90.0r
  • Relief: SRTM30plus.
  • Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.
Aral map.png
Autor: Kmusser, Licencja: CC BY-SA 2.5
This is a map of area around the Aral Sea including the Amu Darya and Syr Darya rivers. The Aral Sea boundaries are circa 1960 but the political boundaries are the present-day ones. Countries that are at least partially in the Aral Sea watershed are in yellow.
Amu darya delta.jpg
Image courtesy of Earth Sciences and Image Analysis Laboratory, NASA Johnson Space Center.