Anaksagoras

Anaksagoras
Ἀναξαγόρας
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

500 r. p.n.e.
Klazomenaj

Data i miejsce śmierci

428 r. p.n.e.
Lámpsakos, dziś Lâpseki

Zawód, zajęcie

Filozof

Anaksagoras z Kladzomen (stgr. Ἀναξαγόρας; ur. ok. 500 p.n.e., zm. ok. 428 p.n.e.) – grecki filozof[1].

Elementy biograficzne

Urodził się w Klazomenaj w Azji Mniejszej, ale jeszcze w młodości przeniósł się do Aten[2]. Dla studiów udał się do Miletu i Egiptu, później nauczał w Atenach, otaczany opieką Peryklesa. W swojej nauce starał się znaleźć kompromis między poglądami Heraklita i eleatów.

Anaksagoras zradykalizował myśl Empedoklesa wskazując na istnienie nieskończenie wielu pierwiastków, które nazwał homoimeriami. Te jednak nie mogły wytworzyć rzeczy z własnej mocy, początkowo znajdowały się w bezwładnej mieszaninie (sfairos). Katalizatorem powstania rzeczy stał się ruch, ruch natomiast został spowodowany przez znajdujący się poza światem umysł. Zatem to umysł czy też duch jest zasadą, z kolei homoimerie jedynie budulcem.

Jego dzieło O przyrodzie (Peri physeon) znane jest tylko we fragmentach. Według Diogenesa Laertiosa Anaksagoras jako pierwszy umieścił w książce diagram[2].

Jako pierwszy podał poprawne wyjaśnienie zaćmienia Słońca i Księżyca. Podał też pierwsze udokumentowane poprawne wyjaśnienie faz Księżyca[3]. Na podstawie obserwacji meteorytów spadających na Ziemię, które są bryłkami czerwonego rozgrzanego żelaza, wnioskował że Słońce i inne gwiazdy musiały być również właśnie takimi kulami[4]. Przyjmując założenie, że Ziemia nie ma kształtu kuli lecz jest płaska, obliczył, że Słońce o średnicy 35 mil położone jest powyżej niej, na wysokości około 4000 mil. Używając podobnej metody obliczeń (triangulacji) Eratostenes, zakładając że Ziemia jest okrągła, obliczył jej promień (około 4000 mil). Jednym z uczniów Anaksagorasa był Perykles. Według legendy miał być oskarżony o bezbożność i wygnany z Aten[4], jednak przekazy o tym wspominające budzą wiele wątpliwości[5].

Kosmogonia

Anaksagoras jest pierwszym, który określił Zasadę Absolutną jako rozsądek (myślenie - nous, a nie rozum, logos), wprowadzając element duchowy[2]. Jego zdaniem, zasada jest rzeczywistością nieskończoną, oddzieloną od reszty, sama w sobie, jest myśleniem i samookreślającą się działalnością. Anaksogoras nie skorzystał jednak w pełni z tej koncepcji i ostatecznie uznaje, iż duch to tylko pierwsze poruszenie w procesie mechanistycznym[6]. Duch ten, jak twierdzi Anaksagoras, ma charakter materialny (choć subtelniejszy), w przeciwnym wypadku nie mógłby oddziaływać z materią. Umysł istnieje więc w przyrodzie w sposób immanentny, jest istotą przyrody. Dlatego substancją jest to, co ogólne – nie bogowie, nie zasady zmysłowe, czy żywioły, ale myśl jako taka, myśl sama w sobie, myśl, która jest duszą.

Prócz tego istnieje zasada druga – zasada przyrody (homoiomerie ομοιομερη – zarodki wszystkich rzeczy, od όμοιος - podobny i μέρος - część)[7][8]. Nie ma ona jednak charakteru absolutnego.

Koncepcja Anaksagorasa jest analogiczna do idei Empedoklesa, ale opierająca się na własnościach ilościowych, a nie jakościowych. Żadna jakość nie może bowiem powstać z innej, a składniki świata są niezmienne. Wszystko jest więc jedynie ilościowym złożeniem zarodków (dlatego we wszystkim jest część wszystkiego).

Rzeczy różnią się proporcją zmieszania zarodków:

  • początkowo rzeczy były zmieszane w pierwotnej mieszaninie, skąd wyłoniły się dzięki ruchowi nadanemu światu przez boski umysł,
  • powstawanie to dzielenie się, tak powstają przeciwieństwa (zimne oddziela się od ciepłego itd.).

Materia jest z natury nieruchoma, siła poruszająca świat musi więc mieć charakter zewnętrzny. Pierwsze poruszenie spowodowało ruch wirowy całej materii. Tym sposobem:

  • ciała ciężkie znalazły się na dole (ziemia), lekkie – u góry (ogień), pośrodku – woda i powietrze,
  • Ziemia jest płaska, na niej układa się morze powstałe z wilgoci, która wyparowała pod wpływem ciepła słonecznego (Słońce to bowiem masa rozgrzana do czerwoności),
  • z wilgoci, ciepła i substancji podobnej do Ziemi powstały pierwsze zwierzęta (zarzewie teorii ewolucji).

Rozwinięciem atomistycznych idei Anaksagorasa jest teoria Demokryta.

Wpływ

Z dzieł Anaksagorasa korzystał Sokrates[9][10].

Przypisy

  1. Anaksagoras z Kladzomen, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-09-30].
  2. a b c Lemons 2018 ↓, s. 30.
  3. Lemons 2018 ↓, s. 29–30.
  4. a b Lemons 2018 ↓, s. 31.
  5. Jakub Filonik, Ateńskie procesy o bezbożność do 399 r. p.n.e. – próba analizy, „Meander”, 69, 2014, s. 75-83, ISSN 0025-6285.
  6. Matthias Vogt, 2004, Historia Filozofii dla wszystkich, s.49, przeł. Maria Skalska, Bauer-Weltbild Media (KDC), ISBN 83-7404-036-X.
  7. Diogenes Laertios, 1982 Żywoty i poglądy słynnych filozofów, ks. II, rozdz. 3, s. 84, przeł. Irena Krońska, Kazimierz Leśniak, Witold Olszewski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, ISBN 83-01-02092-X.
  8. Nazwa homoiomeria nie pochodzi od samego Anaksagorasa, ale od Arystotelesa, który oznaczał nim „rzeczy o podobnych częściach”. Problem rozumienia przyczyny u presokratyków. Przejście od αρχη do αιτια s. 475.
  9. Praca zbiorowa pod redakcja Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, str. 177, Oficyna Wydawnicza FOGRA, ISBN 83-85719-84-9.
  10. Lemons 2018 ↓, s. 30–31.

Bibliografia

  • Don S. Lemons: Fizyka w rysunkach. 2600 lat odkryć od Talesa do Higssa. Michał Tarnowski (tłum.). Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018. ISBN 978-83-01-20072-5.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Anaxagoras.png
Anaxagoras, presocratic philosopher.