Analgetyki

Opakowania leków przeciwbólowych

Analgetyki, leki przeciwbólowe, środki przeciwbólowe – substancje chemiczne powodujące analgezję, czyli zniesienie czucia bólu. Należą do nich związki o różnej budowie oraz sile i mechanizmie działania. Zgodnie z drabiną analgetyczną dzielą się na leki opioidowe oraz nieopioidowe^[1].

Opioidy

Zasady działania

Leki opioidowe doprowadzają do zamknięcia kanału wapniowego i otwarcia kanału potasowego w receptorach opioidowych, co prowadzi do zmniejszenia przewodnictwa komórkach nerwowych w rogach tylnych rdzenia kręgowego^[1]. Większość receptorów opioidowych występuje w rdzeniu kręgowym oraz układzie nerwowym, ale można spotkać je też w mięśniach gładkich i komórkach układu odpornościowego^[2].

Podział

Leki opioidowe dzielimy na słabe i silne^[1].

Słabe opioidy: tramadol, kodeina.

Silne opioidy: morfina, heroina^[3], fentanyl, oksykodon, metadon, buprenorfina.

Morfina

Ampułka morfiny

Związek chemiczny o silnym działaniu agonistycznym dla receptorów μ^[1], działający przeciwbólowo, przeciwkaszlowo i przeciwbiegunkowo^[4]. Oprócz oddziaływania na receptory opioidowe doprowadza do skurczu mięśni gładkich w naczyniach krwionośnych, jelitach i drogach moczowych oraz uwolnienia histaminy^[4].

Historia

Morfinę uzyskał po raz pierwszy Friedrich Sertürner w 1803 roku^[5]. Wyodrębnił ją z opium^[6].

Działania niepożądane

Działania niepożądane morfiny to^[4][7][8]:

• działanie neurotoksyczne
• działanie hepatotoksyczne
• suchość w ustach
• świąd skóry
• nasilenie objawów alergicznych (efekt działania histaminy)
• pocenie się
• drżenie
• senność
• sinica
• oddech Cheyne’a-Stokesa lub porażenie ośrodka oddechowego
• objawy podrażnienia układu pokarmowego:
  • nudności i wymioty
  • zaparcia (efekt działania przeciwbiegunkowego^[1])
• przy inhalacji dużej ilości morfiny:
  • zawroty głowy
  • trudności w oddychaniu
  • obrzęk płuc

Heroina

Buteleczka heroiny wyprodukowana w latach 20. XX wieku przez firmę Bayer

Heroina (diacetylomorfina) to pochodna morfiny niedziałająca bezpośrednio na receptory opioidowe, ale po wprowadzeniu do organizmu zmieniająca się w morfinę^[3], co doprowadza do pobudzenia receptorów opioidowych.

Historia

Heroina została otrzymana przez Aldera Wrighta w 1874 w wyniku gotowania bezwodnego alkaloidu morfiny z bezwodnikiem octowym. Zdobyła ona popularność jako lek dopiero w 1897, kiedy to ponownie uzyskał ją chemik Felix Hoffmann. Nazwę nadano jej z powodu relacji robotników, na których ją testowano, mówiących, że czuli się „heroicznie”. W 1899 Bayer produkował około tony heroiny rocznie. Wkrótce odkryto, iż w organizmie człowieka rozkłada się ona na morfinę, co doprowadziło do zakazu jej sprzedaży bez recepty w 1914^[5].

Działania niepożądane

Działania niepożądane heroiny to^[3][8]:

• uzależnienie
• euforia
• skurcz oskrzeli
• obrzęk płuc
• nudności i wymioty
• zaparcie
• sinica
• zwężenie źrenic
• podwójne widzenie
• zawroty głowy
• senność
• śpiączka
• oddech Cheyne’a-Stokesa lub zatrzymanie oddechu
• śmierć

Leki nieopioidowe

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

Działanie NLPZ opiera się na hamowaniu produkcji prostaglandyn. Dochodzi do tego na skutek działania na cyklooksygenazy. Istnieją trzy formy cyklooksygenaz: COX-1 (cyklooksygenaza konstytutywna) i COX-2 (cyklooksygenaza indukowana), a także COX-3, odkryta u psów cyklooksygenaza powstająca z tego samego genu co COX-1, ale z zachowanym intronem 1^[9]. Działanie przeciwzapalne NLPZ jest spowodowane głównie inhibicją działania dwóch pierwszych.

Podział^[10]

• NLPZ I generacji (klasyczne) – hamujące COX-1, stosowane głównie w zakażeniach górnych dróg oddechowych^[11]
  • kwas acetylosalicolowy
  • ibuprofen
• NLPZ II generacji – działają inhibitująco w większości na COX-2 (w mniejszym stopniu na COX-1)
  • meloksykam
• NLPZ III generacji – działają jedynie na COX-2, zarejestrowane do leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów^[11]. Wywierają one mniej drażniący wpływ na błonę śluzową układu pokarmowego niż inne NLPZ^[12].
  • celekoksyb.

Działania niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych

Działania niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych to^[13][11]:

Ze strony układu krążenia i powikłania hematologiczne (z wyjątkiem kwasu acetylosalicylowego):

• powikłania zakrzepowo-zatorowe
• zastoinowa niewydolność serca u chorych z nadciśnieniem tętniczym.
• hemoliza u chorych z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej^[14]
• niedokrwistość aplastyczna

Ze strony układu pokarmowego:

• krwawienia
• nudności
• biegunki
• niestrawność

Ze strony nerek:

• działanie nefrotoksyczne
• rzadko kłębuszkowe zapalenie nerek
• ostra niewydolność nerek

Ze strony wątroby:

• działanie hepatotoksyczne (zwiększone prawdopodobieństwo przy stosowaniu więcej niż jednego typu NLPZ)

Inne: oszołomienie, duszność, palpitacja, bóle i zawroty głowy, obrzęki, senność lub bezsenność, ból lub osłabienie mięśni, rzadziej hiperkaliemia.

Ostre zatrucie

Objawy ostrego zatrucia to^[15]:

• ból brzucha, nudności i wymioty
• senność
• drżenie
• drgawki
• zawroty głowy
• hipotensja
• tachykardia
• zaburzenia widzenia
• rzadko śpiączka

Paracetamol

Wzór strukturalny paracetamolu

Stosowany głównie w leczeniu bólu o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu, a także migrenowych bólów głowy i gorączki^[16][17].

Działanie

Paracetamol jest słabym inhibitorem produkcji prostaglandyn^[17][18], lecz mechanizm takiego działania nie jest jasny.

Paracetamol jako NLPZ III generacji

Jedna z teorii o mechanizmie działania paracetamolu zakłada, że jest on selektywnym inhibitorem COX-2. Dokonuje tego w sytuacji, kiedy stężenie kwasu arachidowego jest niskie. Świadczy o tym podobne działanie jak NLPZ III generacji (zmniejszanie obrzęku po operacjach jamy ustnej i zapalenia u myszy i szczurów), ale w przeciwieństwie do nich nie leczy procesu zapalnego w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Działanie przeciwbólowe wynika natomiast z aktywacji zstępujących dróg serotoninergicznych^[19].

Cyklooksygenaza 3

W 2002 roku została odkryta cyklooksygenaza 3 (COX-3), uważana za odmianę cyklooksygenazy 1 (COX-1). Znajduje się ona głównie w OUN^[1] i w sercu^[9]. Porównanie aktywności psiej COX-3 z mysią COX-1 i COX-2 dowodzi, iż niektóre leki przeciwzapalne (w tym paracetamol) doprowadzają do jej inhibicji, co może być podstawą działania przeciwbólowego i przeciwgorączkowego^[9]. Jej odkrycie przyczyniło się do powstania hipotezy kontinuum cyklooksygenaz, według której możliwe jest powstawanie COX o różnym mechanizmie regulowania ekspresji^[13]. Teoria ta jest jednak podważana przez niektórych autorów, którzy uważają, że inhibicja COX-3 nie ma żadnego wpływu na organizm^[19].

Historia

Paracetamol został odkryty w 1948 przez chemików Juliusa Axelroda i Bernarda Brodiego. Uzyskali go oni jako produkt rozkładu acetanilidu^[5].

Ostre zatrucie paracetamolem

Objawy ostrego zatrucia paracetamolem to^[15]:

• ból brzucha
• nudności i wymioty
• uszkodzenie wątroby:
  • hepatomegalia
  • żółtaczka
  • martwica wątroby
• niewydolność nerek.

Zobacz też

• analgezja wrodzona
• anestetyki

Przypisy