Analiza słowotwórcza wyrazu

Analiza słowotwórcza wyrazu – jedno z zagadnień słowotwórstwa (dziedziny językoznawstwa).

Prawidłowo przeprowadzona analiza słowotwórcza powinna obejmować podanie następujących elementów:

  • badana formacja słowotwórcza,
  • parafraza słowotwórcza (taka definicja słowotwórcza, w której znajdzie się wyraz motywujący i definiowany wyraz motywowany i która odda znaczenie wyrazu motywowanego),
  • podstawa słowotwórcza,
  • tematy słowotwórcze badanej formacji i podstawy słowotwórczej,
  • użyte formanty i zachodzące oboczności,
  • rodzaj derywacji,
  • typ derywatu,
  • zjawiska towarzyszące.

Przykłady analizy słowotwórczej w języku polskim

Formacja słowotwórczaParafraza słowotwórczaPodstawa słowotwórczaTematy słowotwórczeFormanty, alternacjeDerywacjaDerywatZjawiska towarzyszące
brąz‘związane z brązowym’brązowybrąz-Ø (zero morfologiczne, formant zerowy)paradygmatycznatranspozycyjnydezintegracja ow
dywano-
czyszczenie		‘czyszczenie dywanów’czyszczenie
dywan		czyszczenie
dywan		interfiks -o-interfiksalnazłożeniebrak
dziewczę‘związane z dziewczyną’dziewczynadziewcz--ęparadygmatyczna
modyfikacyjna		modyfikacyjnydezintegracja
kłapouchy‘ten, kto ma klapnięte uszy’klapnięty
uszy		klap-
usz-		l:ł
sz:ch
-o-		interfiksalno-
paradygmatyczna		złożeniebrak
łamigłówka‘coś, co łamie głowę’

(przenośnie)

łamać
głowa		łam-
głow-		-i-
-k-
m:m'
o:ó		interfiksalno-
sufiksalna		złożenieleksykalizacja
międzyrzecze‘obszar między rzekami’rzeka
między		rzek-
między		k:čparadygmatycznaderywat od wyrażenia przyimkowegobrak
nieład‘brak ładu’ładładprefiks nie-prefiksalnamutacyjnybrak
swawola‘swa wola’akcentprozodycznazrostbrak
śmiałek‘ktoś, kto jest śmiały’śmiałyśmiał-sufiks -eksufiksalnamutacyjnybrak
wóda‘augmentativum od: wódka’wódkawódalternacyjna ilościowamodyfikacyjnydezintegracja -k-

Bibliografia

  • Renata Grzegorczykowa, Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, wyd. 3 poprawione, Warszawa 1979.