Anastazy Kowalczyk

Anastazy Kowalczyk

Data i miejsce urodzenia	16 kwietnia 1908 Sosnowiec
Data i miejsce śmierci	1 grudnia 1943 Kraków
Pierwszy sekretarz Komitetu Warszawskiego PPR
Okres	od stycznia 1943 do czerwca 1943
Przynależność polityczna	Polska Partia Robotnicza
Poprzednik	Władysław Gomułka
Następca	Aleksander Kowalski
Odznaczenia

Anastazy Kowalczyk, ps. „Kostek”, „Nastek”, „Zdzisław”, „Andrzej” (ur. 16 kwietnia 1908 w Sosnowcu, zm. 1 grudnia 1943 w Krakowie) – działacz komunistyczny, członek KZMP i Grupy Inicjatywnej PPR, zastępca członka KC PPR.

Życiorys

Po ukończeniu czterech klas szkoły powszechnej podjął pracę zarobkową; pracował m.in. w ciastkarni w Sosnowcu jako posłaniec, w warsztacie ślusarskim, w hucie szkła w Będzinie, a od 1924 w fabryce włókienniczej w Sosnowcu. Wstąpił do Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Włókienniczego i koła młodzieżowego TUR. W 1925 był jednym z organizatorów strajku robotniczego w fabryce, za co został aresztowany. Po kilkumiesięcznym pobycie w więzieniu ze względu na niepełnoletniość został zwolniony na mocy wyroku sądowego. W marcu 1927 wstąpił do Związku Młodzieży Komunistycznej (ZMK, od 1930 KZMP). Po 2 miesiącach został aresztowany i skazany na rok więzienia. Wyrok odbył w więzieniu w Będzinie. Po zwolnieniu nie mógł otrzymać pracy. Działał dalej w ZMK, najpierw jako sekretarz komórki, a następnie sekretarz Komitetu Dzielnicowego (KD).

Aresztowany 12 września 1929, po paromiesięcznym pobycie w więzieniu skazany został przez Sąd Okręgowy w Sosnowcu 28 kwietnia 1930 na 3 lata więzienia. Wyrok odsiedział w więzieniach w Będzinie, Mysłowicach i Tarnowie, gdzie był starostą komuny więziennej. Zwolniony 12 września 1932 rozpoczął pracę partyjną, wchodząc w skład egzekutywy Komitetu Okręgowego (KO) KZMP w Zagłębiu Dąbrowskim; krótko był sekretarzem tego okręgu. Od grudnia 1932 do końca kwietnia 1933 był sekretarzem KO KZMP na Górnym Śląsku. Przyczynił się do poważnego ożywienia śląskiej organizacji KZMP, uaktywnił komitety dzielnicowe i zorganizował działalność wśród wojska. W pierwszych dniach maja 1933 przeniesiony został do Warszawy, gdzie miał być II sekretarzem Komitetu Warszawskiego KZMP. Aresztowany 24 kwietnia na zebraniu, osadzony w więzieniu centralnym. W październiku 1934 skazany na 8 lat więzienia, karę odsiadywał na Mokotowie i we Wronkach, gdzie był współorganizatorem głodówki. Po amnestii w 1936 przewieziono go do więzienia w Rawiczu i zmniejszono karę o jedną trzecią. W lutym 1939 wyszedł na wolność i wrócił do Sosnowca. Przy pomocy brata Stanisława otrzymał pracę w hucie „Będzin”, gdzie produkowano broń. Zorganizował brygadę robotniczą.

Po wybuchu wojny zgłosił się do wojska, jednak nie został przyjęty. Udał się do Lwowa, gdzie był dyrektorem fabryki wyrobów z metali kolorowych i współpracował z redakcją „Czerwonego Sztandaru”, publikując kilka artykułów, działał w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR), wchodził w skład Rady Delegatów Ludu Pracującego Miasta Lwowa. Wiosną 1941 wyjechał do Moskwy, gdzie jesienią 1941 wszedł w skład pierwszej „Grupy Inicjatywnej” powstałej w szkole Międzynarodówki Komunistycznej pod Moskwą. Zrzucony został na spadochronie w nocy z 5 na 6 stycznia 1942 w okolicy wsi Sokołów w powiecie koneckim. W czasie lądowania złamał nogę i przez miesiąc leczył się w szpitalu w Piotrkowie Trybunalskim.

Po nawiązaniu kontaktu z Komitetem Centralnym (KC) otrzymał zadanie organizowania PPR w Okręgu Częstochowa-Piotrków. W Piotrkowie brał udział w zebraniu, na którym powołano Komitet Dzielnicowy PPR. Następnie przybył do Zagłębia Dąbrowskiego i zorganizował wspólnie z Romanem Śliwą PPR w Zagłębiu i na Śląsku. W maju 1942 r. w Zagłębiu Dąbrowskim zawarł porozumienie o współpracy wojskowej z PPS (WRN) reprezentowaną przez Cezarego Uthke^[1]. Uczestniczył w posiedzeniach KO i komitetów dzielnicowych, m.in. w Tomaszowie Mazowieckim Przeniesiony do Warszawy, był I sekretarzem PPR Komitetu Warszawskiego PPR^[2], wykazując bardzo dużą aktywność. W czerwcu 1943 objął kierownictwo Obwodu Krakowskiego i odbudował rozbitą organizację partyjną. Był zastępcą członka KC PPR. Aresztowany 1 grudnia 1943 w czasie śledztwa połknął cyjanek potasu. W 1948 pośmiertnie odznaczony Krzyżem Grunwaldu II klasy^[3].

Upamiętnienie

Od 1961 do 2017 nazwę Anastazego Kowalczyka nosiła ulica na warszawskiej Białołęce. Nowym patronem został astronom Jan Kowalczyk^[4].

Przypisy

Bibliografia

• Polski Słownik Biograficzny t. XIV, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968-1969.
• Edward Gronczewski, Walczyli o Polskę Ludową, Warszawa 1982.
• Piotr Gontarczyk, Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941-1944, Warszawa 2003.