Anatolij Żelezniakow

Anatolij Żelezniakow

Анатолий Григорьевич Железняков

Pełne imię i nazwisko	Anatolij Grigorjewicz Żelezniakow
Data i miejsce urodzenia	2 maja 1895 Fiedoskino
Data i miejsce śmierci	26 lipca 1919 Werchiwcewo
Przebieg służby
Lata służby	1915–1916, 1917–1919
Siły zbrojne	MW Imperium Rosyjskiego Armia Czerwona
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna domowa w Rosji

Anatolij Grigorjewicz Żelezniakow (ros. Анатолий Григорьевич Железняков, ur. 20 kwietnia^?/ 2 maja 1895 w Fiedoskinie, zm. 26 lipca 1919 w Werchiwcewie) – rosyjski marynarz, dowódca w rosyjskiej wojnie domowej^[1], znany też jako „marynarz Żelezniak” (Матро́с Железня́к, matros Żelezniak), stał się jednym z bohaterów rewolucji w Rosji^[2].

Życiorys

Młodość

Anatolij Żelezniakow urodził się 20 kwietnia^?/ 2 maja 1895 w podmoskiewskim Fiedoskinie, obecnie części miasta Dołgoprudnyj. Był trzecim dzieckiem Grigorija Jegorowicza (ur. 1850, zm. 1902) i Marii Iwanowny z domu Jelisjejewej^[1].

Wkrótce po urodzeniu się Anatolija rodzina przeniosła się do Moskwy, gdzie jego ojciec znalazł pracę jako inspektor budowlany. Ojciec niespodziewanie zmarł w 1902 roku na zawał serca, odtąd rodzina żyła w trudnych warunkach finansowych^[1].

Żelezniakow szybko dorósł, samodzielnie zdobywał wiedzę, uczył się języków obcych i poznawał różne teorie polityczne, w tym socjalizm, anarchizm, liberalizm, marksizm. Pod wpływem brata wykształcił poglądy antymonarchiczne, podobnie jak on chciał też zostać marynarzem. W 1911 roku starszy brat znalazł zatrudnienie jako marynarz, a sam Żelezniakow został przyjęty do szkoły sanitariuszy wojskowych. Na trzecim roku w szkole popadł w konflikt z władzami odmawiając świętowania urodzin cesarzowej Marii Fiodorowny. Wydalony w maju 1912 ze szkoły, znalazł zatrudnienie w aptece przy fabryce tekstyliów, lecz został zwolniony za naruszenie zakazu palenia w fabryce^[3]. Jednocześnie dwukrotnie starał się o przyjęcie do szkół marynarki wojennej, ale próby były nieudane^[3]. Następnie od maja 1914 do kwietnia 1915 pracował jako palacz we flocie cywilnej na statku "Tajfun" na Morzu Czarnym, po czym zatrudnił się jako ślusarz w moskiewskiej fabryce amunicji^[3]. Był także aktywny w ruchu związkowym^[1].

I wojna światowa

Podczas I wojny światowej, w październiku 1915, został wcielony do marynarki wojennej − Floty Bałtyckiej – i wysłany do Kronsztadu^[3]. Służył na okręcie szkolnym „Okiean” ^[3]. Na okręcie popadał w częste konflikty z oficerami, a ostatecznie 12 czerwca 1916 roku dezerterował. Początkowo ukrywał się, a następnie dotarł nad Morze Czarne i zatrudnił się we flocie handlowej jako palacz^[1].

Po rewolucji lutowej i amnestii dla dezerterów, wrócił w marcu 1917 roku do Kronsztadu i służby we Flocie Bałtyckiej^[3]. Miał już w tym okresie przekonania anarchistyczne i działał w grupach anarchistów w Piotrogrodzie, biorąc udział w demonstracjach oraz uwolnieniu z więzienia więźniów politycznych 18 czerwca 1917^[3]. 19 czerwca 1917 walczył podczas szturmu wojsk rządowych na siedzibę anarchistów: willę ministra Durnowo^[3]. Został raniony i aresztowany, po czym skazany na 14 lat katorgi, ale we wrześniu z grupą innych więźniów zbiegł z więzienia^[3]. We wrześniu został przez marynarzy Floty Bałtyckiej wybrany jednym z delegatów na zjazd rad. Jednocześnie brał udział w szkoleniu marynarzy w ramach przygotowań do rewolucji październikowej. Po przewrocie znalazł się w grupie marynarzy wysłanych do Moskwy celem umocnienia w niej władzy radzieckiej, następnie powrócił do Piotrogrodu^[1].

Udział w wojnie domowej

Po wyborach do Konstytuanty Żelezniakow znalazł się wśród żołnierzy wyznaczonych do pełnienia warty w miejscu obrad – Pałacu Taurydzkim – a następnie został mianowany dowódcą tej warty. Po klęsce bolszewików w wyborach Lenin postanowił zakończyć okres demokracji i wprowadzić dyktaturę. 6(19) stycznia 1918 roku Żelezniakow otrzymał od jednego z przełożonych dyspozycję Lenina o przerwaniu obrad Konstytuanty. O godzinie 4.20 w nocy wszedł na salę obrad i obwieścił delegatom, żeby „wszyscy obecni opuścili salę posiedzeń, bo warta się zmęczyła”^[4]. Słowa „warta się zmęczyła” (ros. karauł ustał) stały się następnie symboliczne^[4].

Wkrótce potem został wysłany na południe kraju, by umacniać władzę radziecką. Został powołany do dowództwa flotylli dunajskiej i komisji do spraw bessarabskich. W marcu 1918 dowodził natomiast oddziałem marynarzy, który walczył na froncie przeciwko wojskom austro-węgierskim. Po zakończeniu walk na południu kraju powrócił do Piotrogrodu, gdzie powierzono mu dowództwo pułku w 14 Armii Woroszyłowa, która toczyła walki przeciw siłom gen. Piotra Krasnowa^[1].

Późną jesienią 1918 roku został odwołany do Moskwy, gdzie powierzono mu zadanie rozwinięcia konspiracyjnej działalności propagandowej wśród robotników na okupowanych przez Niemcy terenach rosyjskich. Po ciężkiej podróży dotarł do Odessy i rozpoczął poleconą mu działalność. W kwietniu 1919 roku Armia Czerwona zdobyła Odessę. Żelezniakow został wkrótce potem mianowany dowódcą pociągu pancernego nr 2 „im. Chudiakowa”, zbudowanego w Odessie na podstawie typu Chunchuz^[5]. Pociąg wszedł na krótko do akcji w maju 1919, po czym został zmodernizowany^[6]. Ponownie wszedł do akcji w czerwcu, oddany pod komendę 14 Armii, walcząc z białymi w okolicach Jekaterynosławia^[7].

Żelezniakow zginął 26 lipca 1919 w Werchiwcewie, gdzie dowodzony przez niego pociąg pancerny próbował przedrzeć się przez stację kolejową. Zmarł od rany odniesionej po postrzale otrzymanym w ostatnich minutach walki, według relacji, gdy strzelał z dwóch rewolwerów wysunięty z wieżyczki dowódcy do kozackich artylerzystów^[8]. Ciało zostało przewiezione do Moskwy, gdzie 3 sierpnia 1919 odbył się uroczysty pogrzeb^[2].

Istnieje prawdopodobna wersja, że Żelezniakow został w istocie postrzelony w plecy przez jednego z członków załogi pociągu – bolszewika, jako popularny dowódca anarchistów, którzy mogli konkurować z partią bolszewicką o władzę^[9].

Upamiętnienie

Jego imieniem nazwano kilka okrętów^[1], a także ulice w Moskwie (bulwar Marynarza Żelezniaka) i Petersburgu (ulica Marynarza Żelezniaka).

Przypisy

Bibliografia

• S. Romadin. W «leżit pod kurganom, zarosszym burjanom...» ili k woprosu o sud'bie komandira broniepojezda. „Military Krym”. 7/2007, 2007. (ros.).