Andrzej Bart

Andrzej Bart
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

3 września 1951
Wrocław

Dziedzina sztuki

powieść, scenariusze, film

Ważne dzieła
  • Rien ne va plus
  • Don Juan raz jeszcze
  • Fabryka Muchołapek
  • Rewers
  • Dybuk mniemany

Andrzej Bart (ur. 3 września 1951[1] we Wrocławiu[2]) – polski powieściopisarz, scenarzysta i reżyser.

Jest twórcą unikającym rozgłosu. Mawiano o nim, że to polski Thomas Pynchon[3], bo chce, aby mówiono o jego książkach i filmach, a jego samego pozostawiono w spokoju. Jego powieści były tłumaczone na francuski, niemiecki, hebrajski, czeski, węgierski, rosyjski i słoweński[4].

Powieści

Rien ne va plus

Młodość poświęcił na pisanie powieści Rien ne va plus. Ta opowieść o Polsce i Polakach widzianych oczyma cudzoziemca długo nie mogła się ukazać ze względów politycznych. Wydana w 1991 roku, natychmiast otrzymała Nagrodę Kościelskich[5] i miała już w Polsce trzy wydania[6][7][8].

Pociąg do podróży

W Pociągu do podróży (1999)[9] pisarz rusza śladami dwóch nieudaczników, Żyda i Niemca, którzy zostają cofnięci do roku 1900, aby zabić młodego Adolfa Hitlera. Ekscentryczna podróż to pretekst do przyjrzenia się niewinności Europy zanim doświadczyła dwóch wojen światowych[10].

Piąty jeździec Apokalipsy

Pod pseudonimem Paul Scarron Jr. napisał kryminał metafizyczny Piąty jeździec Apokalipsy (1999)[9].

Don Juan raz jeszcze

W powieści Don Juan raz jeszcze (2006)[11][12][13], stary Don Juan, pokutuje w klasztorze za grzechy młodości. Przymuszony, rusza po swoją ostatnią przygodę. Ma uwieść królową Kastylii Joannę, która przemierza Hiszpanię z trupem swojego męża. Książka została nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2007[14] oraz do Nagrody Literackiej Gdynia 2007[15].

Fabryka Muchołapek

Najczęściej tłumaczoną powieścią Andrzeja Barta jest Fabryka Muchołapek (2008)[16][10], zakwalifikowana do finału Nagrody Literackiej Nike 2009[17] oraz nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia 2009[18]. To opowieść o najbardziej kontrowersyjnej postaci współczesnej historii, Chaimie Rumkowskim, przywódcy łódzkiego getta.

Rewers

W Rewersie (2009)[19] Andrzej Bart przywraca do życia jedną ze swoich postaci, która w powieści Rien ne va plus popełnia samobójstwo. Młoda dziewczyna postawiona w stalinowskiej Polsce w sytuacji bez wyjścia, tym razem stawia czoła złu i wygrywa[20].

Bezdech

Słynny polski reżyser od dwudziestu lat pracujący w Stanach Zjednoczonych ulega wypadkowi samochodowemu. Zawieszony między życiem a śmiercią wraca w malignie do kraju, aby zrobić to, na co jak sądzimy, zawsze będzie czas. Chce przeprosić, podziękować, ale też zemścić się[21].

Dybuk mniemany

Andrzeja Barta odwiedza niespodziewany gość. Oznajmia, że właśnie jego wybrał na powiernika historii swojego zycia. Pisarz, niechętny temu pomysłowi, szybko orientuje się, że tym razem to nie on będzie rozdawał karty. Prywatne zapiski autora przeplatają się z fascynującą opowieścią o przedwojennej Warszawie, niemieckiej okupacji i życiu w getcie[22].

Śmierć głośna, śmierć cicha

Za kilka miesięcy ulicą Piotrkowską przejedzie Adolf Hitler. Tymczasem inny niedoszły artysta morduje młode kobiety. Dla lepszego efektu w starannie wybranych miejscach podrzuca elegancko opakowane części ciała. W mieście działa już także niemiecka V kolumna. To ostatnie chwile Łodzi, w której, jak mawiał Izrael Joszua Singer, przeglądał się cały świat[23].

Filmy

Rewers

W roku 2009 film Rewers do którego Andrzej Bart napisał scenariusz zdobył główną nagrodę Złote Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, a następnie został polskim kandydatem do Nagrody Akademii Filmowej[24]. Od tej pory Rewers otrzymał wiele nagród, m.in. nagrodę dla Nowego Reżysera na 36. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Seattle (2010)[25] oraz Nagrodę za Najlepszy Debiut na 32. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie[25].

Filmy dokumentalne, filmy telewizyjne, słuchowiska, sztuki

Bart nakręcił wiele filmów dokumentalnych, między innymi Eva R.[26] o córce pianisty Artura Rubinsteina, Hiob[26], o malarzu Marku Rudnickim, Marian Brandys, o pisarzu Marianie Brandysie. Jest autorem scenariusza i producentem filmu dokumentalnego Radegast. Napisał także scenariusz, a następnie reżyserował słuchowisko radiowe i film telewizyjny Boulevard Voltaire[27] nagrodzony na Festiwalu Dwa Teatry w Sopocie (2011) nagrodami za najlepszy tekst i reżyserię[28]. Jest autorem scenariusza i reżyserem słuchowiska radiowego Pan i Sługa, wystawionego przez Teatr Polskiego Radia 20 listopada 2011[29].

W roku 2012 napisał scenariusz i wyreżyserował słuchowisko radiowe Bezdech, wystawione przez Teatr Polskiego Radia 6 maja, 2012[30], a rok później napisał i wyreżyserował Bezdech jako sztukę telewizyjną, nagrodzoną na Festiwalu Dwa Teatry w Sopocie (2013) czterema nagrodami za najlepszy tekst, najlepszą rolę męską, montaż i muzykę, a także dwoma wyróżnieniami aktorskimi[31]. Bezdech otrzymał także nagrodę „Brązowego Rycerza” na XXIV Festiwalu Filmowym w Sewastopolu oraz nagrodę za najlepszy scenariusz i za najlepszą reżyserię[32]. Odtwórca głównej roli Bogusław Linda otrzymał nagrodę za najlepszą pierwszoplanową rolę męską na II Brazil International Film Festival[33].

W roku 2015 napisał scenariusz i wyreżyserował słuchowisko radiowe Owacja na stojąco wystawione w Scenie Teatralnej Trójki[34], a także Miejsce obok wyemitowane 28 lutego 2015[35]. Wydany został także zbiór pięciu sztuk Andrzeja Barta, Sztuki i sztuczki (Narodowe Centrum Kultury, 2015)[36].

W roku 2016 Andrzej Bart wyreżyserował czytanie performatywne Fabryki Muchołapek wystawione w Jewish Community Center w Warszawie[37].

Lista powieści

  • 1983: Człowiek, na którego nie szczekały psy, Wydawnictwo Łódzkie
  • 1991: Rien ne va plus, Poprzeczna Oficyna (ISBN 83-00-03337-8)
  • 1999: Pociąg do podróży, Noir sur Blanc
  • 1999: Piąty jeździec Apokalipsy (pod pseudonimem Paul Scarron Junior), Noir sur Blanc
  • 2006: Don Juan raz jeszcze, Wydawnictwo Literackie
  • 2008: Fabryka muchołapek, Wydawnictwo W.A.B.
  • 2009: Rewers, Wydawnictwo W.A.B. (ISBN 978-83-7414-676-0)
  • 2013: Bezdech, Wydawnictwo W.A.B.
  • 2021: Dybuk mniemany, Wydawnictwo Literackie

Tłumaczenia

  • Rien ne va plus, Les Editions Noir Sur Blanc, 1993, Francja. Tłumaczenie: Élisabeth Destrée-Van Wilder.
  • Rien ne va plus, Europa, 2005, Węgry. Tłumaczenie: Lajos Pálfalvi.
  • Le goût du voyage, Les Editions Noir Sur Blanc, 1999, Francja. Tłumaczenie: Éric Morin-Aguilar.
  • Le cinquième cavalier de l’Apocalypse, Les Editions Noir Sur Blanc, 1999, Francja. Tłumaczenie: Grażyna Erhard.
  • Don Juan, une fois encore, Les Editions Noir Sur Blanc, 2009, Francja. Tłumaczenie: Robert Bourgeois.
  • Die Fliegenfängerfabrik, Schöffling & Co. 2011, Niemcy. Tłumaczenie: Albrecht Lempp.
  • Фабрика мухобоек, Gesharim, 2010, Rosja. Tłumaczenie: Ksenia Starosielska.
  • Tovarna Muholovk, Babilon Maribor, 2010, Słowenia. Tłumaczenie: Jasmina Šuler Galos.
  • Továrna na mucholapky, Fra, Praha 2011, Czechy. Tłumaczenie: Jiří Červenka.
  • The Flytrap Factory, Kinneret Zmora-Bitan, Izrael, 2011. Tłumaczenie: Anat Zajdman.
  • Knochenpalast, Schöffling & Co. 2014, Niemcy. Tłumaczenie: Albrecht Lempp.

Wydane sztuki teatralne

  • 2015: Sztuki i sztuczki, Narodowe Centrum Kultury, 2015.

Lista filmów

  • Marian Brandys (1997, 19 min), z cyklu Złe miasto?[26] – scenariusz i reżyseria
  • Cafe Mocca (1998, 19 min), z cyklu Złe miasto? – scenariusz i reżyseria
  • Eva R. (1998, 19 min), z cyklu Złe miasto? – scenariusz i reżyseria
  • Pałac (1998, 19 min), z cyklu Złe miasto? – scenariusz i reżyseria
  • Andrzej Czeczot (1998, 20 min), z cyklu Złe miasto? – scenariusz i reżyseria
  • Andrzej Braun (2000, 19 min) – scenariusz i reżyseria
  • Hiob (2000, 20 min) – scenariusz i reżyseria
  • Powinność (2001, 26 min) – scenariusz i reżyseria
  • Maestro (2001, 26 min) – scenariusz i reżyseria
  • Radegast (2008, dok. 50 min) – scenariusz
  • Rewers (2009, fab.) – scenariusz
  • Boulevard Voltaire (2010, PR2) – scenariusz i reżyseria[38]
  • Bezdech (2013, 75 min) – scenariusz i reżyseria[39]

Nagrody

  • 1991: Nagroda Fundacji im. Kościelskich za powieść Rien ne va plus.
  • 2010: Złota Kaczka miesięcznika „Film” dla najlepszego scenarzysty w sezonie 2009/2010 za scenariusz Rewersu.
  • 2010: Polska Nagroda Filmowa, Orzeł w kategorii „najlepszy scenariusz” za Rewers.
  • 2010: Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
  • 2010: Nagroda Telewizji Polskiej TeleSplendor (w ramach Splendorów) za najbardziej telewizyjne słuchowisko radiowe[40].
  • 2011: Nagrody dla najlepszego reżysera i za najlepszy scenariusz na XI Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej Dwa Teatry w Sopocie[41]
  • 2012: Nagroda Miast Partnerskich Torunia i Getyngi im. Samuela Bogumiła Lindego[42].
  • 2013: Nagroda za oryginalny współczesny polski tekst dramatyczny lub adaptację teatralną na XIII Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej Dwa Teatry w Sopocie[43]
  • 2014: Nagroda dla najlepszego pierwszoplanowego aktora na festiwalu Brasil de Cinema Internacional dla Bogusława Lindy za rolę w "Bezdechu"[44]
  • 2015: XXIV Festiwal Filmowy w Sewastopolu; Nagroda „Brązowego Rycerza” oraz Nagroda za Najlepszy Scenariusz i za Najlepszą Reżyserię[32].

Przypisy

  1. ↑ Andrzej Bart / Instytut Książki, www.instytutksiazki.pl [dostęp 2015-11-22].
  2. ↑ Justyna Sobolewska. Przeszłość trzyma mocno. Rozmowa z Andrzejem Bartem. „Polityka”, 15 czerwca 2009. 
  3. ↑ Igor Stokfiszewski, Rien ne va plus, Instytut Książki, 2005 [dostęp 2011-10-03] [zarchiwizowane z adresu 2012-08-02].
  4. ↑ Polska literatura w Jerozolimie, Instytut Książki, 11 lutego 2011 [dostęp 2011-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-17].
  5. ↑ Laureaci Nagrody Kościelskich [dostęp 2011-10-04] [zarchiwizowane z adresu 2011-08-14].
  6. ↑ Łódź: Poprzeczna Oficyna, 1991.
  7. ↑ Rien ne va plus, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.
  8. ↑ Rien ne va plus, Warszawa: W.A.B. 2010.
  9. ↑ a b Warszawa: Noir sur Blanc, 1999.
  10. ↑ a b Joanna Szczęsna: Andrzej Bart. Kafka mógł tam być. 2009-09-269. [dostęp 2011-10-04].
  11. ↑ Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
  12. ↑ Justyna Sobolewska: Zemsta na inkwizytorze. 2009-10-27. [dostęp 2011-10-04].
  13. ↑ Artur Madaliński, Ostatnia szarża Don Juana, [w:] Tygodnik Powszechny [online], 27 marca 2007 [dostęp 2012-11-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-04-16].
  14. ↑ Nagroda Nike 2007. nike.org.pl. [dostęp 2015-07-21].
  15. ↑ Nominowani 2007, Nagroda Literacka Gdynia [dostęp 2015-12-01] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-08].
  16. ↑ Andrzej Bart, Fabryka muchołapek, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2008, ISBN 978-83-7414-513-8, OCLC 297824501.
  17. ↑ Nike 2009, nike.org.pl [dostęp 2005-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2009-10-12].
  18. ↑ Nominowani 2009, Nagroda Literacka Gdynia [dostęp 2015-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-08].
  19. ↑ Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2009.
  20. ↑ Tadeusz Sobolewski: Andrzej Bart. Uśmiech – inteligencka przywara. 2009-11-13. [dostęp 2011-10-04].
  21. ↑ Andrzej Bart: Bezdech.
  22. ↑ [1]
  23. ↑ https://www.km.com.pl/ksiazka-583-smierc_glosna_smierc_cicha.html
  24. ↑ Urszula Lipińska: Orły 2010, Damy światu do wiwatu. Bart w Stopklatce. 2010-02-11. [dostęp 2011-10-04].
  25. ↑ a b Rewers. [dostęp 2011-10-03].
  26. ↑ a b c Filmy Andrzeja Barta, Miastograf.pl, 10 stycznia 2009 [dostęp 2011-10-03] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-28].
  27. ↑ Joanna Derkaczew: Ostatnie szanse w Paryżu. 2011-05-09. [dostęp 2011-10-04].
  28. ↑ Festiwal „Dwa Teatry – Sopot 2011”. [w:] Polskie Radio [on-line]. 2011-03-15. [dostęp 2011-10-06].
  29. ↑ Pan i Sługa. [w:] Polskie Radio [on-line]. 2011-11-17. [dostęp 2011-12-25].
  30. ↑ Bezdech. [w:] Polskie Radio [on-line]. 2012-05-06. [dostęp 2012-05-13].
  31. ↑ Bezdech. 2013-06-03. [dostęp 2013-06-08].
  32. ↑ a b XXIV Международный Кинофорум «Золотой Витязь». 2015-06-02. [dostęp 2015-06-18]. (ros.).
  33. ↑ Lokalizacje: Bogusław Linda nagrodzony w Brazylii. 2014-11-05. [dostęp 2016-05-06].
  34. ↑ Premiera nowego słuchowiska Andrzeja Barta w Scenie teatralnej Trójki. 2015-08-01. [dostęp 2016-05-06].
  35. ↑ Słuchowisko Andrzeja Barta w radiowej Jedynce. 2015-25-02. [dostęp 2016-05-06].
  36. ↑ Sztuki i sztuczki, Narodowe Centrum Kultury [dostęp 2016-05-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-14].
  37. ↑ BIMA: Andrzej Bart, „Fabryka Muchołapek”. [dostęp 2016-05-06].
  38. ↑ jp: Stenka, Celińska, Kowalski – w premierowym słuchowisku Dwójki. polskieradio.pl, 2010-12-02. [dostęp 2010-12-04].
  39. ↑ Bezdech. [dostęp 2010-12-04].
  40. ↑ usc,mz: Pięcioro wspaniałych – znamy zwycięzców Splendorów!. [w:] Polskie Radio [on-line]. 2010-12-06. [dostęp 2010-12-06].
  41. ↑ Za nami Dwa Teatry. Sopot pełen telewidzów i radiosłuchaczy. 2011-06-21. [dostęp 2013-06-04].
  42. ↑ Znamy laureatów nagrody Lindego, Onet.pl, 7 maja 2012 [dostęp 2012-05-13] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-16].
  43. ↑ Ogłoszono laureatów festiwalu Dwa Teatry – Sopot 2013, 3 czerwca 2013 [dostęp 2013-06-03] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-11].
  44. ↑ [2]

Bibliografia

  • Andrzej Bart. [w:] Kultura polska [on-line]. Instytut Adama Mickiewicza. [dostęp 2010-12-04].
  • Andrzej Bart. [w:] Film Polski. Internetowa baza filmu polskiego [on-line]. Biblioteka PWSFTviT. [dostęp 2010-12-04].
  • Bart Andrzej. [w:] Instytut Książki [on-line]. [dostęp 2010-12-05].
  • Bart, Andrzej (1952-). [w:] Katalog Biblioteki Narodowej [on-line]. [dostęp 2010-12-05].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Andrzej Bart.jpg
Autor: Ponson13, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pisarz Andrzej Bart.