Andrzej Bulc

Andrzej Bulc

(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl Andrzej Bulc (2007)
Data i miejsce urodzenia	11 listopada 1951 Przasnysz
Zawód, zajęcie	elektryk, działacz społeczny
Odznaczenia

Andrzej Bulc (ur. 11 listopada 1951 w Przasnyszu) – polski działacz opozycji demokratycznej w okresie PRL, jeden z czołowych działaczy i członek Komitetu Założycielskiego Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża (1978-1980), członek redakcji pierwszego podziemnego pisma w północnej Polsce – "Robotnik Wybrzeża" (1978-1980), współpracownik Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, więzień polityczny w Sierpniu 1980, internowany 1981-1982.

Życiorys

Jest synem Władysława^[1]. W 1969 zdał maturę w Liceum Ogólnokształcącym w Przasnyszu, a w 1973 ukończył Policealne Studium Budownictwa Okrętowego w Gdańsku, na wydziale elektrycznym. Od 1971 do 1973 odbywał, jako elektryk, praktykę w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, głównie na wydziale elektrycznym W-4, gdzie następnie pracował przez trzy lata^[2][3][4][5]. W 1976 przeniósł się do pracy w Zakładach Okrętowych Urządzeń Elektrycznych i Automatyki "Elmor" w Gdańsku, gdzie pracował jako technik-elektryk, a następnie, do maja 1979 jako kontroler jakości^[5]. Przez pewien czas studiował na Wydziale Elektroniki Politechniki Gdańskiej, ale naukę musiał przerwać ze względu na założenie rodziny^[4]. Później, po przeniesieniu się w marcu 1980 z rodziną do Warszawy, od maja 1980 do lipca 1981 pracował jako laborant w Biurze Badawczym ds Jakości Stowarzyszenia Elektryków Polskich^[4][5].

Działalność opozycyjna

Był świadkiem tragicznych wydarzeń Grudnia 1970 w Gdańsku, ale nie brał w nich udziału^[3][4]. W działalność opozycyjną zaangażował się w 1977 i niedługo potem stał się jednym z najbardziej aktywnych działaczy Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, które ukonstytuowały się 29 kwietnia 1978^[6]. Kilka tygodni później (w lipcu 1978) wszedł w skład Komitetu Założycielskiego WZZW w miejsce Krzysztofa Wyszkowskiego, który wyjechał z Gdańska^[3][7]. Przez następny rok WZZ „Wybrzeża”, które były jedyną w Polsce organizacją opozycyjną mającą oparcie wśród robotników, działały w składzie: Andrzej Bulc, Andrzej Gwiazda, Joanna Duda-Gwiazda i Edwin Myszk (który potem okazał się współpracownikiem SB)^[3][4][8][9]. W maju 1980 po wyprowadzce Andrzeja Bulca z Gdańska, na jego miejsce w skład Komitetu Założycielskiego WZZ "W" wszedł Jan Karandziej^[1][10]. Wśród grona zaufanych osób tworzono grupy pięcioosobowe i każdy z członków komitetu (w tym Andrzej Bulc) prowadził do kilku takich grup, które odbywały w prywatnych mieszkaniach tajne spotkania szkoleniowe dla robotników (np. z Lechem Kaczyńskim, który wykładał prawo pracy). Jednej z takich grup przewodniczył Lech Wałęsa^{[3][4][11][12]}.

W czasach opozycji przedsierpniowej organizował też lub współorganizował akcje ulotkowe jak i demonstracje rocznicowe, m.in. 11 listopada 1979 dla uczczenia wówczas zakazanego Święta Niepodległości "przyniósł do „Elmoru” taśmę z nagraniem głosu Piłsudskiego. Fabryka stanęła. Przez dwa dni 2,2 tys. robotników, urzędników i inżynierów słuchało głosu Marszałka"^[13]. W 1979 współorganizował obchody rocznicy Grudnia ’70 pod Bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej, na które udało mu się dostarczyć tekst przemówienia napisanego przez Joannę Gwiazdę, a które na demonstracji odczytała Maryla Płońska, gdyż przed spodziewanymi aresztowaniami schronił się na terenie stoczni i całą noc poprzedzającą rocznicę przesiedział ukryty pod plandeką okrywającą jakąś konstrukcję^[14][15][16].

Od początku istnienia "Robotnika Wybrzeża", pierwszego pisma ukazującego się poza cenzurą w północnej Polsce, które wydawał w latach 1978-1980 Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża był członkiem jego redakcji i w stopce redakcyjnej były podane jego dane adresowe^[7][17]. Redakcja „Robotnika Wybrzeża” pełniła wówczas wszystkie obowiązki organizacyjne Komitetu Założycielskiego WZZ i tworzyła faktyczne kierownictwo ruchu, a jej członkowie byli "jawnymi przedstawicielami Wolnych Związków Zawodowych na Wybrzeżu"^[17][18] i ich domowe adresy służące jako punkty kontaktowe podawane też były m.in. w czasie manifestacji patriotycznych (np. 19 grudnia 1979 r.^[1]). jak i w audycjach Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa^[4].

Był nie tylko sygnatariuszem oświadczeń redakcyjnych, ale również uczestniczył w zdobywaniu sprzętu potrzebnego do druku tego biuletynu i wydawanych przez WZZW okolicznościowych ulotek, a także był autorem nielicznych w tym piśmie artykułów, które podpisywał swoim nazwiskiem^[3][19]. Opublikował tam m.in. artykuł "Śniadanie" (w numerze 1 z sierpnia 1978 r.) przedstawiający warunki sanitarne w jakich spożywa się tam posiłki, problemy z zaopatrzeniem oraz gastronomią w Stoczni Gdańskiej im. Lenina^[20][21], a także "Podnieśmy głowę znad roboty" (nr 4 z czerwca 1979), będący oceną systemu politycznego w PRL, w którym poddał krytyce ograniczanie wolności słowa w Polsce oraz zwrócił również uwagę na jednostronny ton propagandy w środowiskach masowego przekazu, jego zdaniem "społeczeństwo polskie powinno wyzwolić się ze stagnacji i zapobiec nadchodzącemu ostremu kryzysowi, nawet za cenę pozbawienia władzy PZPR. Była to najbardziej radykalna opinia wśród poglądów pojawiających się na łamach „Robotnika Wybrzeża”^[1].

Zajmował się również kolportażem nie tylko "Robotnika Wybrzeża", ale i innych wydawnictw drugiego obiegu, dostarczał je wówczas też m.in. do rodzinnego Przasnysza.

Po przeniesieniu się do Warszawy, jeszcze przed Sierpniem 80 nadal współpracował z Komitetem Samoobrony Społecznej „KOR”, m.in. z Jackiem Kuroniem i Henrykiem Wujcem^[4].

Od września 1980 był członkiem NSZZ „Solidarność”, został wybrany na przewodniczącego Komisji Zakładowej w Biurze Badawczym ds Jakości Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Był też działaczem oświatowym NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze, gdzie od lutego 1981 pracował społecznie, a od września 1981 r. etatowo, na stanowisku organizatora we Wszechnicy Robotniczej „Solidarności” tego Regionu^[5], którą kierował Henryk Wujec^[4]. W listopadzie 1981 r. był współorganizatorem Klubów Rzeczpospolitej Samorządnej „Wolność – Sprawiedliwość – Niepodległość”^[4].

Represje

W latach 1978-1982 za prowadzenie działalności opozycyjnej był w rozmaity sposób represjonowany. Wielokrotnie był zatrzymywany przez SB^[22] (np. 17 grudnia 1978 na 24 godz.)^[23], przesłuchiwany, a w mieszkaniu jego dokonywano uciążliwe rewizje^[24]. Był też szykanowany ekonomicznie przez zakład pracy, np. w sierpniu 1978 r. został pozbawiony należnych dopłat na kwaterunek, a następnie wykwaterowany z zajmowanego lokalu zakładowego^[25]. 11 maja 1979 został zwolniony dyscyplinarnie z "Elmoru" pod pozorem przestępstwa pospolitego^[26], ale w Terenowej Komisji Odwoławczej sprawę wygrał. Pomimo tego Sąd Pracy 28 lutego 1980 r. odrzucił jego wniosek o przywrócenie do pracy w "Elmorze"^[27]. Od 30 czerwca 1978 do 22 kwietnia 1980 był rozpracowywany przez SB w Gdańsku w ramach Sprawy Operacyjnego Rozpracowania pod Kryptonim "Żak", a po tej dacie akta zostały przekazane SB w Warszawie, dokąd się wówczas przeprowadził^[1][5][28].

W kilka dni po rozpoczęciu strajków sierpniowych 1980 r. został aresztowany przez SB w Warszawie. Początkowo, by zachować pozory praworządności zwalniano go po 48 godzinach z aresztu, ale niemal natychmiast, niekiedy jeszcze w budynku komendy MO, ponownie go zatrzymywano, stąd informacje o jego kolejnych zatrzymaniach pojawiły się kilkakrotnie w wewnętrznych komunikatach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych m.in. 22 sierpnia, 23 sierpnia, 27 sierpnia 1980^[1][4]. Według oświadczenia KSS KOR z 23 sierpnia 1980 był wówczas jednym z 13 aresztowanych działaczy opozycji demokratycznej. Poza nim, przedstawianym tam jako "redaktor "Robotnika Wybrzeża"" byli to Mirosław Chojecki (członek KSS KOR i kierownik "NOWEJ"), Jan Cywiński (działacz Studenckiego Komitetu Solidarności w Warszawie), Ludwik Dorn (redaktor "Głosu"), Urszula Doroszewska (redaktorka "Głosu"), Wiesław Kęcik (członek KSS KOR i redaktor "Placówki"), Sergiusz Kowalski (współpracownik KSS KOR), Dariusz Kupiecki (redaktor "Robotnika"), Jacek Kuroń (członek KSS KOR i redaktor "Krytyki"), Jan Lityński (członek KSS KOR i redaktor "Robotnika"), Witold Łuczywo (redaktor "Robotnika") Adam Michnik (członek KOR, redaktor "Krytyki" i członek kierownictwa Niezależnej Oficyny Wydawniczej "NOWA") oraz Zbigniew Romaszewski (członek KSS KOR i kierownik biura interwencyjnego KSS KOR)^[29], Ostatni raz zatrzymany został 27 sierpnia 1980, a następnie został aresztowany na 3 miesiące, pod zarzutem z art. 276 § 1 ówczesnego kodeksu karnego, i uwięziony w więzieniu na Rakowieckiej. Uzyskanie ze strony wicepremiera Mieczysława Jagielskiego pisemnej gwarancji zwolnienia więźniów politycznych (w tym Andrzeja Bulca), co negocjował Andrzej Gwiazda, było ostatnim warunkiem podpisania porozumienia sierpniowego w Gdańsku 31 sierpnia 1980 r.^[1] W jego wyniku Andrzej Bulc zwolniony został 1 września 1980 r.^[4]

Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 został internowany i osadzony w Ośrodku Odosobnienia w Warszawie-Białołęce, skąd go zwolniono 21 lipca 1982^[5]

Po wyjściu na wolność, mimo wielu propozycji nie zaangażował się w żadną działalność podziemną, uważając że "to podziemie jest tak zinfiltrowane, że to naprawdę nie ma sensu"^[4].

Sprawa taśmy z relacją Lecha Wałęsy nagraną w 1979 r.

W listopadzie 1979 w mieszkaniu Joanny i Andrzeja Gwiazdów odbyło się spotkanie WZZW w którym uczestniczyło kilkanaście osób^[1]. Zorganizowane zostało po to, by Lech Wałęsa opowiedział o swoim udziale w wydarzeniach Grudnia 1970, gdyż wcześniej "nigdy nie chciał mówić o grudniu 70. i o swojej roli w tym strajku"^[30]. Relacja ta, podobnie jak zbierane wówczas opowieści innych świadków Grudnia 70, była nagrywana na magnetofonie przez Andrzeja Bulca, ponieważ chciano mieć zapis tych wspomnień do wykorzystania w planowanej publikacji poświęconej tym wydarzeniom^{[31][32][33][34][35]}. Na zakończenie tego spotkania – jak mówi Andrzej Bulc – Wałęsa "powiedział, że pokazywali mu zdjęcia i filmy z tych wydarzeń grudniowych (...) i mówili, żeby on rozpoznawał ludzi, którzy tam w tych wydarzeniach uczestniczyli. Joanna Gwiazda zarzuciła Wałęsie, że „podpieprzał swoich”, na co on odpowiedział: „No tak, byłem młody, nie zdawałem sobie sprawy, co robiłem”^[30][33]. Potwierdzają to też inni uczestnicy spotkania m.in. Andrzej Gwiazda, który powiedział, że "Wałęsa się przyznał, że bezpośrednio po strajku rozpoznawał ludzi z filmów i nagrań. Potem się tłumaczył, że teraz wie, że to bardzo źle, ale on wtedy nie wiedział, bo uważał, że władza, żeby rządzić, to musi wiedzieć. Więc on władzy pomagał rządzić", jak i Krzysztof Wyszkowski, który wspomina, że "podczas tej rozmowy Wałęsa się zaplątał i powiedział, że z władzą trzeba było współpracować"^[33], a także Lech Zborowski, który stwierdza że Wałęsa wtedy "się po prostu zagalopował. [...] W pewnym momencie mówiąc o tym, że był jednego dnia przesłuchiwany, wyznał w pośpiechu, że pokazywano mu zdjęcia i filmy z ulicznych zajść i on rozpoznawał na nich swoich stoczniowych kolegów"^[32]. Również według Antoniego Mężydło, który niedługo po spotkaniu w towarzystwie Bogdana Borusewicza odsłuchiwał taśmę z nagraniem relacji Wałęsy z roku 1970, Wałęsa opowiadał jak "wzięła go milicja i wypytywała o te zdjęcia. I on rzeczywiście rozpoznawał je. Ale nie oceniał tego negatywnie. Jeszcze w 1979 nie wiedział, że źle robił. On się tym chwalił. Joanna Gwiazdowa palnęła na tej taśmie: „Lechu, ale ty milicji donosiłeś na ludzi?”. Wałęsa odpowiedział: „Ale milicja to też ludzie”^[33]. Taki przebieg spotkania potwierdził Lech Wałęsa 18 czerwca 2008, z tym że jak wyjaśniał, owo wyznanie było tylko wynikiem jego niecierpliwości: "Była cała grupa ludzi. I tłumaczyłem, jak to wyglądało. Oni pytali, jakby to było przesłuchanie. Już miałem dość tego i powiedziałem: do jasnej cholery, chcecie mieć, że współpracowałem, to współpracowałem. I oni tylko to zapamiętali, bo było im tak wygodnie. Wzięli to na serio. Ale to nieprawda"^[31].

W marcu 1980 Andrzej Bulc, w związku z przeprowadzką do Warszawy, taśmę z tym nagraniem przekazał osobiście Bogdanowi Borusewiczowi^[30][31].

Później, jak stwierdził Andrzej Bulc, zapis tej relacji Wałęsy na spotkaniu u Gwiazdów, bardzo dokładnie spisany z taśmy którą on nagrał, znalazł się w książce o życiu Wałęsy pt. "Droga nadziei", z tym że bez końcowego fragmentu o rozpoznawaniu uczestników strajków. Pod koniec 2006 Lech Wałęsa miał mu w czasie spotkania powiedzieć, że pominął ten fragment uznając, że akurat "to nie było ważne"^[30][31][34].

27 sierpnia 2005 podczas uroczystości 25-lecia Sierpnia '80, zorganizowanych w Sali Kolumnowej Sejmu RP przez Antoniego Macierewicza i Jana Olszewskiego Andrzej Bulc nazwał Lecha Wałęsę "zdrajcą tysiąclecia", powołując się m.in. na tę relację złożoną przez Wałęsę w 1979 r.^[34].

Istnienie taśmy z nagraniem spotkania z 1979 zostało publicznie przypomniane w czerwcu 2008 przez Krzysztofa Wyszkowskiego w programie "Magazyn 24 godziny" w TVN24, który poinformował, że nagraniem tym dysponuje marszałek Senatu Bogdan Borusewicz^[30]. Kilka dni później Bogdan Borusewicz przyznał że dostał tę taśmę od Andrzeja Bulca, ale jak poinformował "nagrania już nie ma, gdyż przekazał je jeszcze w latach 80. paryskiemu pismu „Kontakt”, w którym zapis z taśmy został opublikowany w 1983 " Z tym, że nie ma tam wspomnianego fragmentu relacji Wałęsy o kontaktach z SB po wydarzeniach Grudnia’70. Borusewicz wspomniał wówczas, że owszem po tym spotkaniu, na którym go nie było, "Gwiazdowa była podekscytowana, że Wałęsa przyznał się do współpracy", ale stwierdził że jak chodzi o taśmę, którą odsłuchał, nie ma "przyznania się Wałęsy do współpracy"^[33].

Po 1989

W 1989 wyemigrował z rodziną do Stanów Zjednoczonych, skąd sam powrócił do Polski w 2005. Mieszka w Warszawie^[3][4][5].

Jest żonaty od 1979. Ma dwójkę dzieci, m.in. córkę Julię, której narodziny w 1980 r. odnotował niezależny "Robotnik Wybrzeża"^[4][36].

Jest wraz z Krzysztofem Wyszkowskim bohaterem odcinka „Wolne Związki Zawodowe” serialu dokumentalnego Telewizji Polskiej „Encyklopedia Solidarności”, kreślącego "sylwetki i wydarzenia związane z narodzinami „Solidarności”^[37], a także jednym z bohaterów (obok m.in. Ewy Kubasiewicz, Adama Borowskiego, Zofii Romaszewskiej) filmu Jana Pospieszalskiego z 2010 „Wolność i Solidarność 30 lat później”, który przedstawia historię ruchu NSZZ „Solidarność” "widzianą oczyma jej zapomnianych liderów"^[38] oraz bohaterem jednego z filmów w cyklu "Ćwiczenie na wyobraźnię" autorstwa Ewy Stankiewicz i Jana Pospieszalskiego^[39].

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2017)^[40][41]
• Krzyż Wolności i Solidarności (2018)^[42]

Przypisy

Bibliografia

• Nota biograficzna w Encyklopedii Solidarności. [dostęp 2012-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-26)].
• MaryniaM. Bal MaryniaM., Wywiad z Andrzejem Bulcem przeprowadzony przez Marię Bal w Warszawie, dn. 12 grudnia 2007 roku, Ocalmy od zapomnienia – relacje represjonowanych w stanie wojennym, fundacjakos.pl, 12 grudnia 2007 [dostęp 2012-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2014-08-14] .
• Andrzej Kołodziej: Wolne Związki Zawodowe. Wyd. Wydawca Fundacja Pomorska Inicjatywa Historyczna przy wsparciu Miasta Gdynia www.fundacja-pih.pl Gdynia 2012. ISBN 978-83-62631-00-1.
• Remigiusz Okraska: Gwiazdozbiór w »Solidarności«. Joanna i Andrzej Gwiazdowie w rozmowie z Remigiuszem Okraską. Wyd. Obywatel Łódź 2009.
• Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, wstęp i opracowanie Andrzej Jastrzębski. Wyd. Warszawa ; Londyn : Wydawnictwo Naukowe PWN : "Aneks", 1994. ISBN 83-01-11201-8.