Andrzej Deptuch

Andrzej Deptuch

Tadeusz Deptuch

o. Andrzej Deptuch podczas uroczystości 3 Maja 2013 w Sanoku
Kraj działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	15 grudnia 1919 Łazy
Data i miejsce śmierci	1 listopada 2015 Sanok
Miejsce pochówku	Cmentarz Centralny w Sanoku
gwardian klasztoru w Radomsku
Okres sprawowania	1960–1965
ekonom prowincji św. Antoniego z Padwy i bł. Jakuba Strzemię Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych w Krakowie
Okres sprawowania	1965–1968
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	franciszkanie
Prezbiterat	30 sierpnia 1942
Odznaczenia

o. Andrzej Deptuch (w środku). Z lewej ks. dr Andrzej Skiba, z prawej o. Piotr Marszałkiewicz (2011)

Andrzej Tadeusz Deptuch^[a], OFMConv. (ur. 15 grudnia 1919 w Łazach, zm. 1 listopada 2015 w Sanoku) – polski franciszkanin konwentualny, prezbiter. Podczas II wojny światowej zaangażowany w Armii Krajowej, później w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”. Aresztowany, torturowany, więziony i prześladowany przez władze komunistyczne PRL. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 2008 awansowany na stopień podporucznika Wojska Polskiego.

Życiorys

Pochodzenie i nauka

Urodził się w 1919 w Łazach w gminie Rymanów. Na chrzcie św. otrzymał imię Tadeusz. Jego ojciec Jan uprawiał ziemię i był majstrem murarskim, a matka Julia (z domu Kilarecka) była gospodynią domową. W 1926 jego matka zmarła, a ojciec ożenił się po raz drugi z Kazimierą. Przyszły franciszkanin miał czworo rodzeństwa: siostry Annę^[1] i Genowefę oraz braci Michała (1911-1950^[2]) i Stanisława (jeden z braci był technikiem budowlanym, drogomistrzem^[3]). Uczęszczał do 7-klasowej szkoły powszechnej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Rymanowie.

Jako dziecko czytał często Rycerza Niepokalanej, który stanowił dla niego inspirację. W 1933 wstąpił do małego seminarium Misyjnego Braci mniejszych Konwentualnych w Niepokalanowie^[4]. Wówczas po raz pierwszy zetknął się z o. Maksymilianem Marią Kolbem (wyjeżdżającym we wrześniu tego roku do Japonii), a później przebywał z nim w Niepokalanowie od 1936 do 1938^[4]. W czerwcu 1937, po ukończeniu 7. klasy gimnazjum starego typu, zdecydował o wstąpieniu do zakonu franciszkańskiego, po czym w sierpniu tego roku rozpoczął nowicjat i otrzymał imię zakonne Andrzej (mistrzem nowicjatu był wówczas o. Jerzy Wierdak). 9 sierpnia 1938 złożył pierwszą profesję czasową i po ukończeniu nowicjatu został przeniesiony do Lwowa, gdzie rozpoczął studia w seminarium duchownym^[4][b].

Lata wojenne i uwięzienie

Do 1939 odbywał planowo formację zakonną w Seminarium Duchownym we Lwowie-Brzuchowicach. Od sierpnia 1939 zakonnik przebywał wraz z klerykami na pielgrzymce pieszej do kościoła św. Stanisława i tamtejszego klasztoru franciszkanów w Haliczu, zaś w chwili wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 był w majątku w Hanaczowie^[4][6]. Następnie wraz z czterema towarzyszami z zakonu dotarł do Halicza, gdzie dotarły już siły sowieckie po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939^[7]. Następnie zostali zatrzymani przez sowietów i wraz z innymi aresztowanymi Polakami zgromadzeni na placu w Rohatynie, skąd zostali poprowadzeni w kolumnie, prawdopodobnie w stronę Podwołoczysk^[7]. Podczas marszu przez las zakonnicy odłączyli się od prowadzonej grupy i zbiegli^[7]. W Szumlanach zakonnicy przebrali się z dotychczas noszonych habitów w ubiór cywilny, po czym podążali nadal^[6]. W tym czasie byli zatrzymywani przez uzbrojoną ludność ukraińską i okradzeni z kosztownych przedmiotów, a także przybywając ponownie do Hanaczowa byli tam świadkami ograbienia majątku franciszkańskiego^[6]. Po odczekaniu tamże pewnego czasu, udali się do Lwowa, skąd po dwóch dniach trafili do Przemyśla, a stamtąd dotarli do Kalwarii Pacławskiej i tamtejszego klasztora Franciszkanów^[6]

Ukończył Liceum im. Karola Szajnochy we Lwowie, zdając egzamin dojrzałości. 30 sierpnia 1942 przyjął święcenia kapłańskie z rąk abp. Eugeniusza Baziaka (w tym czasie prowadzące działania zmierzające do zapewnienia ciągłości prac Seminarium Duchownego na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie), w toku przyśpieszonym z dyspensą od 18 miesięcy – z uwagi na ówczesne zapotrzebowanie na kapłanów^[8].

Następnie, jako duchowny, podjął posługę pasterską i równolegle został absolwentem studiów teologicznych. W roku akademickim 1943/1944 był słuchaczem tajnego Studium Pedagogicznego na UJK w ramach tajnych fakultetów (wykłady odbywały się we lwowskim klasztorze oo. Franciszkanów^[9][c]). Oprócz pracy duszpasterskiej i zakonnej oraz obowiązków na studiach, działał także w konspiracji jako członek Armii Krajowej (w związku z rolą klasztoru lwowskiego w tej działalności). Po zakończeniu wojny, 8 grudnia 1945, wraz z innymi zakonnikami w toku wysiedleń został objęty przymusową repatriacją i był zmuszony opuścić lwowski klasztor.

16 grudnia 1945 został przeniesiony do Krakowa^[8], gdzie zamieszkał w tamtejszym klasztorze franciszkańskim. Wkrótce potem został zobowiązany do podjęcia studiów^[8], które od 15 stycznia 1946 prowadził na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego celem kontynuacji kształcenia przerwanego we Lwowie. Studia na UJ kontynuował przez dwa lata i nie ukończył wskutek aresztowania przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu w dniu 8 czerwca 1948 w związku z przechowywaniem dokumentów (skrzynki kontaktowej) organizacji antykomunistycznej „Wolność i Niezawisłość” (WiN)^[8][10]. Aresztowanie zostało spowodowane wcześniejszym zatrzymaniem Zofii Orliczowej, współpracującej z o. Deptuchem i zajmującą się ww. skrzynką kontaktową, która została rozpracowana przez UB (jej osobę wydała nieświadomie siostra zakonna, którą o Orliczową zapytali dwaj funkcjonariusze przebrani za księży)^[8].

Po trwającym śledztwie i procesie 30 listopada 1948 Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu skazał go na sześciu lat pozbawienia wolności za pomoc członkom Okręgowi Lwów AK-WiN^[10][11]. Więziony był od 9 czerwca 1948 w zakładzie karnym wrocławskiego UB^[10]. Wobec tego, że był duchownym, został poddany poniżającemu traktowaniu: był bity, torturowany, głodzony, pozbawiany snu, rażony ostrym światłem prosto w oczy, stosowano wobec niego wyszukane metody znęcania się, w konsekwencji doprowadzony do fizycznego wycieńczenia^[12][13]. Następnie 27 maja 1949 został przewieziony do Zakładu Karnego w Rawiczu^[10] (paradoksalnie więzienie utworzono w XIX wieku decyzją władz ówczesnego zaboru pruskiego w miejsce poddanego likwidacji klasztoru Franciszkanów Braci Mniejszych). Tam został brutalnie pobity, po czym 2 sierpnia 1950 został przeniesiony do Wrocławia, tu trafił na oddział szpitalny, gdzie zastosowano wobec niego torturę w postaci użycia 18 razy elektrowstrząsów^[10][11]. 9 lipca 1953 trafił jeszcze do więzienia karno-śledczego w Kłodzku, z którego 21 lub 22 lipca 1953 został zwolniony^[10]. Łącznie spędził w więzieniu pięć lat i 1,5 miesiąca. Podczas lat uwięzienia był pozbawiony informacji o uroczystościach kościelnych i o życiu religijnym, a także przedmiotów przynależnych kapłanowi^[14]. Mimo tortur zaparł się, nie zdradził prześladowcom informacji o członkach konspiracji oraz nie podpisał deklaracji współpracy ze służbami^[10]. W wyniku sadystycznych metod przesłuchań i stosowania wobec niego bicia ucierpiało trwale jego zdrowie, m.in. w wyniku uszkodzenia błony bębenkowej doznał częściowej utraty słuchu^[15], miał lewą rozbitą komorę serca^[10].

Praca duszpasterska

o. Andrzej Deptuch odprawiający mszę św. (2014)

Tuż po odzyskaniu wolności, decyzją nowego prowincjała o. Ireneusza Żołnierczyka otrzymał urlop w wymiarze trzech miesięcy, po czym przebywał u swojego brata w domu rodzinnym w Łazach^[10]. Wkrótce potem, postanowieniem ww. przełożonego w październiku 1953 został skierowany do placówki franciszkańskiej w Lubomierzu, gdzie przebywał do końca marca 1954 jako wikariusz substytut, nauczając w tym czasie religii^[10]. Następnie został przeniesiony do kościoła franciszkanów w Przemyślu, gdzie przebywał przez 2,5 roku od 1954 do 1956 jako podwładny i ekonom klasztoru^[17]. W tym czasie prowadził wykłady pedagogiki i katechetyki w Krakowie, następnie przez pół roku wykładał psychologię ogólną w Jaśle^[17]. Do tego miasta został przeniesiony na stałe w 1956 i posługiwał przez 2,5 roku do 1959^[17]. Tam był wykładowcą psychologii i logiki w Małym Seminarium oraz udzielał się jako rekolekcjonista i misjonarz. Podczas kapituły zakonnej w 1959 został wybrany gwardianem klasztoru w Przemyślu i pełnił tę funkcję przez rok^[17]. Stając w obronie o. Celestyna Gacka sprzeciwił się informacjom opublikowanym o nim, określając je z ambony jako kłamstwa, w związku z czym został wezwany przez władze państwowe na wyjaśnienia do Rzeszowa^[17][18]. Wobec zastosowania formy szantażu przez władze komunistyczne wobec zakonu (zagrożono, że nie zostanie wydana zgoda na budowę kościoła w Jaśle) został przeniesiony do Radomska^[17]. Tam (zamieniony z przełożonym skierowanym do klasztoru przemyskiego) pełnił funkcję gwardiana klasztoru przy kościele Podwyższenia Krzyża Świętego przez pięć lat od 1960 do 1965 oraz przełożonego przez sześć lat^[17]. Następnie sprawował stanowisko ekonoma prowincji św. Antoniego z Padwy i bł. Jakuba Strzemię Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych w Krakowie przez trzy lata od 1965 do 1968 (w trakcie budowy kościoła w Jaśle)^[17]. Od 1968 posługiwał jako ojciec zakonny^[17]. W kolejnych latach przebywał w Sanktuarium Matki Bożej Rychwałdzkiej w Rychwałdzie jako misjonarz w funkcji podwładnego (1968-1969), w kościele św. Jana Chrzciciela w Legnicy jako misjonarz rekolekcjonista i przełożony III Zakonu w funkcji podwładnego (1969-1972).

Od 26 lipca 1972 posługiwał w kościele i klasztorze Franciszkanów w Sanoku w tamtejszej parafii Podwyższenia Krzyża Świętego^[3]. Został tam przeniesiony jako rekolekcjonista^[3]. Później pełnił tam funkcję ekonoma klasztornego^[19][20] (w tym czasie przyczynił się do odzyskania domu przy klasztorze, gdzie mieszkają obecnie siostry służebniczki starowiejskie i pokrycia dachu klasztoru blachą), a w ostatnich latach sprawował funkcję spowiednika^[21].

W 2002 obchodził jubileusz 60. rocznicy swoich święceń kapłańskich, które miały główny punkt podczas uroczystej mszy św. 15 września 2002^[22][23]. W trakcie eucharystii z rąk rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. Franciszka Ziejki otrzymał Medal 600-lecia Odnowienia Akademii Krakowskiej i Honorowy Dyplom Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W lipcu 2002 Oddział IPN we Wrocławiu wystąpił do Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu z informacją o stosowaniu niedozwolonych metod śledczych wobec franciszkańskiego duchownego. Na tej podstawie zostało wszczęte śledztwo, jednak z braku dowodów postępowanie umorzono.

W 2006 we wrocławskim oddziale Instytutu Pamięci Narodowej powstał krótkometrażowy film dokumentalny pt. „Najwyższa niesprawiedliwość”, dotyczący jego osoby, w tym uwięzienia^[11][24].

26 sierpnia 2012 w kościele franciszkanów w Sanoku o godz. 12.00 o. Andrzej Deptuch odprawił mszę św. dziękczynną z okazji jubileuszu 70. rocznicy święceń kapłańskich^[25]. Podczas uroczystej eucharystii homilię przedstawiającą życiorys o. Andrzeja wygłosił ks. dr Andrzej Skiba, proboszcz sąsiedniej parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku^[26][27].

Grobowiec zakonników franciszkańskich w Sanoku

W czasie 70-letniej posługi kapłańskiej wygłosił ponad 200 serii rekolekcji i misji. Był szczególnie znany ze swojej działalności niepodległościowej i postawy patriotycznej, a w działalności duszpasterskiej z płomiennych przemówień, wygłaszanych zarówno podczas kazań kościelnych, jak również trakcie uroczystości cywilnych (państwowych, upamiętniających)^{[28][29][30][31]}. Jako członek Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej był sygnatariuszem aktu założycielskiego Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Sanoku 14 lutego 2010^[32][33].

Ojciec Andrzej Deptuch zmarł w uroczystość Wszystkich Świętych 1 listopada 2015 w szpitalu w Sanoku^[34]. 4 listopada 2015, po uroczystej mszy św. pogrzebowej w sanockim kościele franciszkanów, został pochowany w grobowcu zakonników franciszkańskich na Cmentarzu Centralnym w Sanoku. Do chwili śmierci był najstarszym żyjącym kapłanem archidiecezji przemyskiej.

Odznaczenia, wyróżnienia i upamiętnienie

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (11 stycznia 1995, postanowieniem Prezydenta RP Lecha Wałęsy „za wybitne zasługi w działalności na rzecz suwerenności i niepodległości Polski oraz zasługi w pracy duszpasterskiej”^[35][36]; dekoracji dokonał wojewoda krośnieński Piotr Komornicki 27 marca 1995)^[5][37].
• Medal 600-lecia Odnowienia Akademii Krakowskiej i Honorowy Dyplom Uniwersytetu Jagiellońskiego (przyznany przez rektora prof. Franciszka Ziejkę, wręczony 15 września 2002 podczas uroczystości jubileuszu 60-lecia kapłaństwa o. Deptucha)^[36][38].
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 2006, postanowieniem Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego „za wybitne zasługi w działalności na rzecz niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, za pracę społeczną w środowiskach kombatanckich”)^[36][39][40].
• Srebrna moneta kolekcjonerska (przyznana 17 listopada 2008 przez Instytut Pamięci Narodowej i Narodowy Bank Polski za zaangażowanie w upamiętnianie historii Polski i walkę o jej niepodległość osobom z listy "Kustoszy pamięci" zaangażowanym w działalność narodową i patriotyczną).
• Awans na stopień oficerski podporucznika (nadany 11 listopada 2008 za zasługi w walce o wolność z postanowienia Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego)^[41].
• Wyróżnienie dwoma srebrnymi monetami kolekcjonerskimi monety kolekcjonerskie przyznanymi podczas uroczystości z okazji 90. rocznicy odzyskania niepodległości współorganizowanej przez Instytut Pamięci Narodowej oraz Narodowy Bank Polski (przyznane w Rzeszowie 17 listopada 2008 przez prezesa NPB, Sławomira Skrzypka^[41][42][43].
• Po 2006 otrzymane odznaczenia o. Andrzej Deptuch przekazał jako wota do umieszczenia obok obrazu Matki Bożej Pocieszenia w kościele franciszkanów w Sanoku.

Tabliczka upamiętniająca na krzyżu w Trepczy

• Poeta Jan Szelc napisał 10 września 2006 wiersz pt. Do sanockiej Pani (wydany w tomiku poezji pt. Łzą żywiczną zalakowane w 2008), opiewający obraz Matki Bożej Pocieszenia i sam kościół franciszkanów w Sanoku, w którym zawał następujące wersy:
  „A Ojca Andrzeja / którego słowo / poprzez ofiarę / nabrało wagi // słyszę w głosie / dzwonu”^[44].
• Życiorys ks. Andrzeja Deptucha za jego życia został zaproponowany przez Instytut Pamięci Narodowej jako element tematów lekcyjnych z historii najnowszej dla szkół w Polsce^[45][46].
• Życiorys i postawa o. Andrzeja Deptucha został wybrany do ogólnopolskiego projektu Instytutu Pamięci Narodowej pt. „Kamienie pamięci. Z modlitwą Ojczyźnie”^[47][48], w ramach którego uczniowie przygotowali sesję przedstawioną na uroczystości w Sanockim Domu Kultury 20 marca 2015^{[49][50][51][52]}.
• 23 listopada 2017 w Parku Kwitnąca Akacja w Trepczy pod Sanokiem został odsłonięty biały krzyż wraz z tablicą upamiętniającą o. Andrzeja Deptucha^[53] (został ustanowiony obok kamienia pamiątkowego żołnierzy wyklętych, odsłoniętego tam w listopadzie 2015)^[54].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• O. Andrzej Tadeusz Deptuch OFMConv. old.franciszkanie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. – biogram na stronie franciszkanie.pl (16.09.2004)
• O. Andrzej Tadeusz Deptuch OFMConv – biogram w dziale „Osoby rozpracowywane przez organy bezpieczeństwa PRL” na stronie ipn.gov.pl
• Joanna Kozimor. Kapłan i patriota. „Tygodnik Sanocki”. Nr 39 (568), s. 6, 27 września 2002. 
• Jolanta Ziobro. Niezłomny i niepokorny. „Tygodnik Sanocki”. Nr 34 (1083), s. 7, 31 sierpnia 2012. 
• Ks. dr Andrzej Skiba. 70 lat posługi kapłańskiej o. Andrzeja Deptucha, franciszkanina. „Góra Przemienienia”, s. 11-15, Nr 36 (475) z 2 września 2012. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku.