Andrzej Kapostas

Andrzej Kapostas inne formy nazwiska: Kaposztas, Kapostasz, Káposztás, Kaposztasz, Kapustas, Kapustaś; pseud.: Autor pisma Raczej piórem niż orężem, (ur. 1757 prawdopodobnie w Galgoczu (Hlohovcu) na Węgrzech (dzisiejsza Słowacja), zm. po 3 grudnia 1796) – warszawski bankier, pisarz ekonomiczny, publicysta, członek Rady Najwyższej Narodowej (RNN), członek Tymczasowej Dyrekcji Biletów Skarbowych i dyrektor płatny Dyrekcji Biletów Skarbowych, Inspektor Generalny Inspekcji Biletów Skarbowych w czasie powstania kościuszkowskiego w 1794 roku[1], autor ustawy o pieniądzach papierowych z 8 czerwca 1794.

Życiorys

Z pochodzenia był prawdopodobnie Węgrem[2]. Był człowiekiem dobrze wykształconym, znał niemiecki i hebrajski i znał problematykę ekonomiczną. Około roku 1780 osiedlił się w Polsce i zamieszkał w Warszawie. W roku 1786 wpisany w album civile Starej Warszawy. Wraz z Franciszkiem Morino prowadził kantor bankierski. Był członkiem Zakonu Iluminatów. W grudniu 1790 został nobilitowany; nadano mu herb Odrowąż. 15 kwietnia 1792 został wybrany radnym Warszawy. Pracował w departamencie regestratury warszawskiego magistratu. 23 lipca 1790 przedłożył sejmowi projekt utworzenia banku narodowego; proponował bank jako instytucję półpaństwową i półprywatną. Był członkiem sprzysiężenia, przygotowującego wybuch powstania kościuszkowskiego[3], 28 maja 1794 został powołany przez Tadeusza Kościuszkę do Rady Najwyższej Narodowej (RNN) jako zastępca radcy. Członek Wydziału Porządku RNN i zastępca prezesa tego Wydziału. Zaprojektował ustawę o pieniądzach papierowych wydaną przez rząd powstańczy 8 czerwca 1794. 21 grudnia 1794 został aresztowany wraz z m.in. Ignacym Potockim i Janem Kilińskim i osadzony w twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu. 3 grudnia 1796 uwolniony, wkrótce zmarł.

Twórczość

Autor kilku prac politycznych i ekonomicznych, m.in. O banku narodowym w Polszcze ustanowić się mającym (1789).

Ważniejsze dzieła

  • Najjaśniejszy Królu, Panie Nasz Miłościwy! Naj. Rzptej Skonfederowane Stany!, brak miejsca i roku wydania, (prośba za K. Wieprzowskim, podpisani: J. Kaposztas i A. Móratowicz)
  • O banku narodowym w Polszcze ustanowić się mającym, brak miejsca wydania 1789, (druk anonimowy, autorstwo według ustaleń R. Pilata i W. Smoleńskiego)
  • Planta ułożenia projektu banku narodowego, do Prześwietnej Deputacji projektu ekonomiki krajowej podana przez..., Warszawa 1790, (poprzednio – 23 lipca 1790 – przedstawiona Sejmowi za pośrednictwem posła S. Kublickiego)
  • Odpowiedź z uwagami na plantę bankową pana Karola Glawe, przez... uczyniona, Warszawa 1790
  • Zasady do projektu urządzenia Żydów, Warszawa 23 listopada 1791, z rękopisu Wojewódzkiego Archiwum Państwowego Krakowa (Archiwum Miasta Krakowa, sygn. 1323), wyd.: J. Woliński, J. Michalski, E. Rostworowski, Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, t. 5, Wrocław 1964, (współautor: A. Móratowicz)
  • Scena ostatnia Pythona, czyli odpowiednie pismo na dzieło pod tytułem Python lipsko-warszawski diabeł, kontrtragedia na tragedię Saul, wyjętą z Pisma Świętego..., brak miejsca wydania 1792, (druk anonimowy, autorstwo ustalił W. Smoleński; odpowiedź K. Surowieckiemu, który z kolei replikował broszurą Góra rodząca)
  • Raczej piórem niż orężem, czyli droga do traktowania z Imperatorową Imcią Rosyjską, brak miejsca wydania, maj 1792, dwa wydania, (druk anonimowy, autorstwo ustalił W. Smoleński)
  • Pogoda, zabytek prawdy z greckiego wyjęty. Przez autora pisma "Raczej piórem niż orężem" na dokończenie bajki "Wiatry", brak miejsca wydania 1792, (druk anonimowy, autorstwo ustalił W. Smoleński; odpowiedź na pismo anonimowe: Dla autora "Raczej piórem niż orężem" bajka wschodnia "Wiatry", tłumaczona z języka rabskiego, brak miejsca wydania 1792).

Materiały

  • Zeznania składane w śledztwie w Petersburgu, Cztienija w Moskowskom obszczestwie istorii i driewnostiej, 1867, t. 1-3.

Przypisy

  1. Wojciech Morawski, Słownik historyczny bankowości polskiej do 1939 roku, Warszawa 1998, s. 25.
  2. "Słownik historii Polski", Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, str.157, hasło "Kapostas Andrzej"
  3. Bartłomiej Szyndler, Powstanie kościuszkowskie 1794, Warszawa 1994, s. 33.

Bibliografia

  • Polski Słownik Biograficzny t. XII, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1966-1967
  • T. 5: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 67–69.
Literatura uzupełniająca (wybrana)
  • "Pamiętnik Polityczno-Historyczny": XI 1790, s. 1300
  • "Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego": oprac. J. Woliński, J. Michalski, E. Rostworowski, t. 3-5, Wrocław 1960-1964
  • Akty powstania Kościuszki: t. 1-3, wyd. S. Askenazy, W. Dzwonkowski, E. Kipa, R. Morcinek, Kraków 1917 – Wrocław 1955
  • J. Kiliński: Pamiętnik, oprac. S. Herbst, Warszawa 1958 "Biblioteka Pamiętnikarzy Polskich i Obcych"
  • J. Pawlikowski: Pamiętnik o przygotowaniach do insurekcji kościuszkowskiej, wyd. L. Siemieński, "Przegląd Polski" 1876 t. 3, zeszyt 7, s. 63-66, 81, 96
  • A. Zajączek: Pamiętnik albo historia rewolucji, czyli powstanie r. 1794, przekładu H. Kołłątaja, Poznań 1862 "Pamiętniki z XVIII w." nr 2, s. 75
  • H. Błędowska: Pamiątka przeszłości. Wspomnienia z l. 1794-1832, wyd. K. Kostenicz, Z. Makowiecka, Warszawa 1960 "Biblioteka Pamiętnikarzy Polskich i Obcych
  • J. U. Niemcewicz: Pamiętniki czasów moich t. 1-2 (powst. w latach 1823–1838), wyd. J. Dihm, Warszawa 1957 "Biblioteka Pamiętnikarzy Polskich i Obcych
  • A. Magier: Estetyka miasta stołecznego Warszawa (ukończona około roku 1833), wyd. H. Szwankowska, komentarz historyczny-literacki oprac. J. W. Gomulicki, Wrocław 1963
  • R. Pilat: O literaturze politycznej Sejmu Czteroletniego (1788-1792), Kraków 1872, s. 100-101.