Andrzej Kunachowicz

Andrzej Kunachowicz

pułkownik dyplomowany kawalerii
Data i miejsce urodzenia	16 listopada 1895 Radocza
Data i miejsce śmierci	8 listopada 1980 Kraków
Przebieg służby
Lata służby	1914–1945
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	2 Pułk Szwoleżerów Rokitniańskich 14 Pułk Ułanów Jazłowieckich 20 Pułk Ułanów
Stanowiska	dowódca dywizjonu, dowódca szwadronu, dowódca pułku
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-ukraińska, wojna polsko-bolszewicka, kampania wrześniowa
Odznaczenia

Podpułkownik Andrzej Kunachowicz

Andrzej Kunachowicz na swojej kasztance we Lwowie, 1934

Prezydent RP Ignacy Mościcki i ppłk Andrzej Kunachowicz. Wręczenie prezydentowi RP Ignacemu Mościckiemu odznaki pułkowej przez delegację 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich, Warszawa, 7 czerwca 1933

Andrzej Paweł Kunachowicz (ur. 16 listopada 1895 w Radoczy, zm. 8 listopada 1980 w Krakowie) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-ukraińskiej, wojny polsko-bolszewickiej oraz kampanii wrześniowej, dowódca 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich w latach 1931–1936 oraz 20 Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego w latach 1936–1939.

W 1914 roku, jako osiemnastolatni chłopak, wstąpił do formujących się Legionów Polskich, z którymi przeszedł szlak bojowy w Karpatach Wschodnich, na Bukowinie i na Wołyniu. Został internowany, a następnie wysłany na front włoski w szeregach armii Austro-Węgier. W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Jako żołnierz 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich brał udział w walkach o wschodnie granice Rzeczypospolitej z Ukraińcami i bolszewicką Rosją. Po zawarciu pokoju pozostał w wojsku, zdobywając z czasem kolejne awanse jako oficer. W 1931 roku ukończył studia w Wyższej Szkole Wojennej.

Po awansowaniu na podpułkownika objął w 1931 roku dowództwo 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich we Lwowie. W 1936 roku objął dowództwo 20 Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego w Rzeszowie. Wkrótce potem awansował na pułkownika. W czasie kampanii wrześniowej, stojąc na czele 20. Pułku Ułanów, brał udział w starciach z Niemcami w okolicach Łodzi. Raniony w klatkę piersiową, dostał się do niewoli i resztę wojny spędził w Oflagu Woldenberg. Po wyzwoleniu nie wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego. Podjął pracę w organizacjach cywilnych, działał na rzecz upamiętnienia i podtrzymania więzi z dawnymi towarzyszami broni.

Życiorys

Pochodzenie i wczesne lata

Urodził się 16 listopada 1895 roku w Radoczy^[1] jako syn Stanisława Kunachowicza i Heleny z domu Suskiej^[2]. Miał młodsze rodzeństwo: Wiktora, Marię, Zofię, Stanisławę, Kazimierę, Jerzego oraz Irenę.

Jego babka, Helena z Kadłubowskich Kunachowiczowa, była cioteczną wnuczką generała Jana Zygmunta Skrzyneckiego, przywódcy powstania listopadowego^[3]. Jego ciotką była Elżbieta z Kunachowiczów Vetulani, zaś jego braćmi ciotecznymi: Zygmunt, Tadeusz i Adam Vetulani.

Był wychowany „w duchu patriotycznym”^[4]. W wieku czternastu lat wstąpił do drużyn harcerskich związanych z „Sokołem”^[1].

I wojna światowa – służba w Legionach i wojsku austro-węgierskim

W sierpniu 1914 roku, jako osiemnastolatek, wyruszył wraz z młodszym bratem Wiktorem z dworu rodzinnego w Biskupicach Melsztyńskich do Krakowa, gdzie wstąpił do formujących się Legionów Polskich^[2]. W 2 szwadronie ułanów walczył w Karpatach Wschodnich i na Bukowinie^[2], w bitwach pod Rarańczą i pod Rokitną. Po przeniesieniu w październiku 1915 roku II Brygady na Wołyń walczył w 2 Pułku Ułanów Legionowych^[5]. W 1916 roku ukończył kurs szkoły podchorążych kawalerii i później awansował na chorążego^[5].

W lutym 1918 roku został wraz z innymi oficerami internowany przez armię austriacką w związku ze zbrojnym protestem legionistów po podpisaniu układu w Brześciu Litewskim, oraz w związku z przebiciem się II Brygady Karpackiej przez front do formacji polskich tworzonych w Rosji. Został zdegradowany, wcielony do armii austriackiej i wysłany do kadr przyfrontowych pułków kawalerii w północnych Włoszech. Znalazł się w okolicach Udine, w kadrach 6. Pułku Ułanów, skąd został skierowany do oficerskiej szkoły kawalerii w Stockerau pod Wiedniem. Zorganizował i przeprowadził wyprowadzenie w zwartym szyku 2 listopada 1918 polskich słuchaczy ze szkoły i ich powrót pociągiem do Krakowa^[4][6].

W walkach o wschodnie granice Rzeczypospolitej

Po powrocie do kraju uczestniczył w formowaniu na terenie Krakowa 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich^[6], wstępując do Wojska Polskiego. Został awansowany na podporucznika^[5] i jako dowódca półszwadronu został skierowany na front ukraiński do działań w obronie Lwowa i Galicji Wschodniej^[2], z zadaniem obrony Medyki i zabezpieczenia transportów kolejowych idących na wschód^[6]. Następnie został przeniesiony do dyspozycji 3 Dywizji Piechoty Legionów i prowadził walki z Ukraińcami oraz działania patrolowe. W tym czasie miał pod swoim dowództwem wieloletniego towarzysza broni i przyjaciela, podporucznika Klemensa Rudnickiego. Kampanię ukraińską zakończył nad Zbruczem w lipcu 1919^[6].

Po powrocie do 2 Pułku Szwoleżerów, stacjonującego na Górnym Śląsku, objął dowództwo szwadronu karabinów maszynowych^[6]. W styczniu 1920 roku wyruszył z pułkiem zajmować Pomorze. Z Kościerzyny został skierowany na kurs dowódców szadronów technicznych w Warszawie^[6]. W czasie trwania kursu został awansowany na porucznika^[6]. Następnie powórcił na front wschodni, do 2 Pułku Szwoleżerów. Wraz z tym pułkiem walczył w wojnie z bolszewikami przeciwko 1 armii konnej Budionnego, stając na czele 4. szwadronu^[6], m.in. w szarży pod Klekotowem^[7][8][9]. W sierpniu 1920 został awansowany na rotmistrza^[7]. W bitwie o Korosteń 9 października dowodził II dywizjonem szoleżerów rokitniańskich^[7].

W czasie pokoju – dowódca 14 i 20 pułku ułanów

Po zakończeniu działań wojennych kontynuował służbę w 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich. Został skierowany do Szkoły Kawalerii w Grudziądzu, na kurs dowódców szwadronów. Po jego ukończeniu objął dowództo części pułku stacjonującej w Bochni^[7], gdzie miał pod swoją komendą rotmistrzów Klemensa Rudnickiego i Henryka Dobrzańskiego^[4], i gdzie dowodził szkołą podoficerów zawodowych V Brygady Jazdy^[7].

W 1924 roku uczestniczył w kursie oficerów sztabowych w Rembertowie^[10]. Po jego ukończeniu został przeniesiony z Bochni do dowództwa pułku w Bielsku^[10]. Pełnił obowiązki dowódcy pułku, potem kwatermistrza i dowódcy szwadronu^[10]. Po dyslokacji Szwoleżerów z Bielska do Starogardu na Pomorzu w 1926 roku objął dowództwo szwadronu zapasowego w Toruniu i awansował na majora^[10][a]. W styczniu 1928 roku objął stanowisko zastępcy dowódcy 8 Pułku Strzelców Konnych w Chełmnie^[2][4][10].

W latach 1929–1931 odbył studia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie^[b], w czasie których został awansowany do stopnia podpułkownika^[13]. W 1931 roku, po ukończeniu studiów, został mianowany dowódcą 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich we Lwowie^[2]. Miał być „tym wyróżnieniem mocno zaskoczony”^[13]. W 1933 roku zorganizował uroczystości piętnastolecia istnienia 14 Pułku Ułanów^[11][c]. Organizował też karnawałowe bale kawaleryjskie – w 1934 roku w salach Hotelu Krakowskiego we Lwowie^[14].

W trakcie jego stacjonowania we Lwowie niezidentyfikowana osoba oddała do okna jego mieszkania strzał z broni małokalibrowej^[13]. Sprawców nie wykryto^[13]. Podejrzenia kierowano w stronę ukraińskich nacjonalistów^[13].

W styczniu 1936 roku objął dowództwo 20 Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego w Rzeszowie^[2][15][d]. Na stopień pułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1937 i 3. lokatą w korpusie oficerów kawalerii^[17].

II wojna światowa – klęska wrześniowa i pobyt w oflagu

Po odebraniu 27 sierpnia 1939 rozkazu mobilizacyjnego wyruszył na czele 20 Pułku Ułanów na wojnę z Niemcami. Przez Lwów, Równo, Siedlce, Warszawę i Łódź dotarł do Karsznicy, gdzie nad Wartą jego pułk rozpoczął działania bojowe, wchodząc w skład Kresowej Brygady Kawalerii^[16]. 7 września Andrzej Kunachowicz objął dowodzenie Kresową Brygadą Kawalerii^[16].

11 września 1939, w trakcie działań bojowych w rejonie poligonu Raducz, został ciężko raniony w klatkę piersiową^[2][18][e]. Pomocy udzielił mu natychmiast lekarz pułkowy, kapitan Kazimierz Gnatowski^[18][16], po czym pułkownik Kunachowicz został przewieziony taczanką do dworu Ciechomskich w miejscowości Lisna^[16]. Później dochodził do zdrowia w szpitalu w Łodzi, dokąd przenieśli go Niemcy^[4][16]. Na mocy rozkazu dowódcy Armii „Warszawa”, generała Juliusza Rómmla z 28 września 1939 Andrzej Kunachowicz otrzymał za udział w wojnie obronnej Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari^[20]. Ponadto zostało oddanych do jego dyspozycji dziesięć Krzyży Srebrnych tego orderu dla najbardziej zasłużonych żołnierzy 20 Pułku Ułanów^[20].

Andrzej Kunachowicz planował ucieczkę ze szpitala, ale był na nią zbyt słaby fizycznie^[16]. W grudniu 1939 został wywieziony jako jeniec do obozów kolejno w Norymberdze, Laufen, Braunschweig, a następnie do Oflagu Woldenberg^[2], gdzie zaangażował się w działalność konspiracyjnej organizacji oficerów^[4][21]. Tam doczekał wyzwolenia przez wojska sowieckie pod koniec stycznia 1945 roku^[22].

Lata powojenne

Po powrocie do ojczyzny zamieszkał w Krakowie. Nie wstąpił do formującego się Ludowego Wojska Polskiego^[23]. Podjął pracę w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym, a następnie w innych instytucjach cywilnych^[23]. Przez kilka lat prowadził gospodarstwo rolne swojej matki w Biskupicach Melsztyńskich^[23].

Utrzymywał kontakty z dawnymi towarzyszami broni. Spotykał się w Warszawie, Krakowie i Rzeszowie z byłymi żołnierzami 20 Pułku Ułanów^[20]. Utrzymywał kontakt korespondencyjny z zamieszkałym w USA adiutantem pułku, Stanisławem Błaszczakiem^[20]. Współorganizował coroczne, świąteczne spotkania byłych legionistów w Krakowie, z udziałem kardynała Karola Wojtyły^[24]. Odbył wizytę w Londynie, gdzie odwiedził m.in. tamtejsze Koło Ułanów Jazłowieckich^[23].

Ostatnie lata życia spędził wraz z rodziną w Krakowie. Wygłaszał dla młodzieży prelekcje o walkach młodych Polaków o niepodległość Polski, po latach zaborów^[24]. W 1979 roku w Kiełpinie wziął udział w odsłonięciu pomnika upamiętniającego Ułanów Jazłowieckich poległych we wrześniu 1939 roku, w zwycięskiej szarży pod Wólką Węglową, i innych bitwach kampanii wrześniowej^[25]. Podpisał też akt erekcyjny tego pomnika^[25].

Zmarł 8 listopada 1980 roku w Krakowie^[2]. Został pochowany 14 listopada 1980 w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Rakowickim^[4], w części wojskowej cmentarza. W czasie uroczystości przemawiał Józef Herzog^[4].

Awanse

• 1916–1917: chorąży;
• 1918: podporucznik;
• 1920: porucznik;
• 1920: rotmistrz;
• 1926: major;
• 1929–1931: podpułkownik;
• 1937: pułkownik.

Na podstawie materiału źródłowego^[26].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (za wojnę 1939 roku)^[2]
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 3824 (za wojnę 1920 roku)^[2]
• Krzyż Walecznych (trzykrotnie)^[2]
• Krzyż Niepodległości „za pracę w dziele odzyskania niepodległości” (16 września 1931)^[27][2]
• Złoty Krzyż Zasługi „za zasługi na polu pracy społecznej” (18 lutego 1939)^[28][2]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Srebrny Medal za Długoletnią Służbę (17 listopada 1938)^[f][29]
• Brązowy Medal za Waleczność (Austro-Węgry)^[30]

Rodzina

W 1922 roku w Drogini^[7] poślubił Helenę Janotę-Bzowską (1897–1970), córkę Kazimierza Janoty-Bzowskiego i Wandy z domu Romer^[31][32]. Przyszłą małżonkę poznał przez swojego dowódcę z czasów legionowych, ppłk. Jana Dunin-Brzezińskiego^[7], właściciela majątku Osieczany. Ojciec Heleny Janoty-Bzowskiej był właścicielem sąsiedniego majątku^[7][g].

Andrzej i Helena Kunachowiczowie mieli dzieci: Teresę (ur. 1925), po mężu Skarżyńską, oraz Krzysztofa (1927–2022)^[32], inżyniera, pracownika Instytutu Lotnictwa, zastępcę głównego konstruktora do spraw awioniki i systemów elektrycznych przy konstrukcji samolotu PZL I-22 Iryda^[33][34], który wspominał, że to ojciec zaszczepił u niego zainteresowanie lotnictwem w dzieciństwie^[11].

Synem Krzysztofa Kunachowicza, a wnukiem Andrzeja Kunachowicza, jest radca prawny i przewodnik wysokogórski, Paweł Kunachowicz^[35].

Spuścizna i pamięć

Fragmenty opisu polskiej szarży pod Klekotowem w czasie wojny polsko-bolszewickiej autorstwa Andrzeja Kunachowicza, zawarte w książce Ostatnia kampania konna. Działania Jazdy Polskiej przeciw Armii Konnej Budiennego w 1920 roku były odczytywane na antenie Radia Wolna Europa w okresie PRL, w rocznice walk z bolszewikami^[7], „ku uciesze rodziny i zainteresowaniu odpowiednich służb”^[7].

W 2011 roku, staraniem jego syna Krzysztofa Kunachowicza, została wydana książka Trzy wojny w siodle. Wspomnienia z lat 1914–1939 legionisty, rotmistrza Szwoleżerów, dowódcy 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich i 20. Pułku Ułanów Króla Jana III Sobieskiego, zawierająca wspomnienia Andrzeja Kunachowicza^[4].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Kunachowicz: Trzy wojny w siodle. Wspomnienia z lat 1914–1939 legionisty, rotmistrza Szwoleżerów, dowódcy 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich i 20. Pułku Ułanów Króla Jana III Sobieskiego. Warszawa: Wydawnictwo ZP, 2011.
• Dzieje Ułanów Jazłowieckich. Londyn: Koło Ułanów Jazłowieckich. Odnowa, 1988. ISBN 0-903705-63-X.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.

Linki zewnętrzne

• Fotografia z obchodów 60 rocznicy 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, 12 listopada 1978. Przemawia płk Andrzej Kunachowicz. Muzeum Fotografii w Krakowie. [dostęp 2021-07-05].