Andrzej Nowicki (filozof)

Andrzej Rusław Fryderyk Nowicki

Portret Andrzeja Nowickiego, obraz Żanety Antosik, 2016 r.
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	27 maja 1919 Warszawa
Data i miejsce śmierci	1 grudnia 2011 Warszawa
profesor
Specjalność: filozofia, religioznawstwo
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1947 – filozofia Uniwersytet Warszawski
Habilitacja	1962 – filozofia Uniwersytet Warszawski
Profesura	1976
nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Warszawski
Okres zatrudn.	1952–1963
Uczelnia	Uniwersytet Wrocławski
Okres zatrudn.	1963–1973
Uczelnia	Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Okres zatrudn.	1973–1991
Odznaczenia

Andrzej Rusław Fryderyk Nowicki (ur. 27 maja 1919 w Warszawie, zm. 1 grudnia 2011 tamże)^[1] – polski filozof kultury, historyk filozofii i ateizmu, religioznawca, wykładowca akademicki (UW, UWr i UMCS), specjalista z zakresu filozofii włoskiego Oświecenia, koneser sztuki, dyplomata. Twórca systemu filozoficznego, który nazwał „ergantropijno-inkontrologicznym systemem filozofii spotkań w rzeczach”. Działacz ateistyczny, założyciel i prezes wielu organizacji laickich, wolnomyślicielskich i religioznawczych. Wolnomularz, w latach 1997–2001 wielki mistrz Wielkiego Wschodu Polski^[2][3].

Życiorys

Urodził się 27 maja 1919 w Warszawie w rodzinie Zbigniewa Nowickiego herbu Rogala (1892–1942) i Zofii Słubickiej herbu Prus I (1896–1977)^[4]. W latach 1930–37 uczył się w Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Warszawie^[1][5].

W latach 1934–1937 należał do socjalistycznej organizacji młodzieży szkół średnich „Spartakus”^[6], działającej pod patronatem PPS, następnie w latach 1937–1939 do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej^[6]. Jeszcze przed studiami (w latach 1935–39) zaczął brać udział w wykładach i seminariach Kazimierza Czapińskiego z historii filozofii, teorii marksizmu i historii doktryn politycznych^[1].

W latach 1937–39 Studiował filozofię, psychologię i italianistykę na Uniwersytecie Warszawskim^[7]. Od 1938 był członkiem Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Po wybuchu II wojny światowej kontynuował studia na uniwersytecie podziemnym. Do jego nauczycieli należeli Władysław Witwicki^[8], Władysław Tatarkiewicz, Tadeusz Kotarbiński czy Antoni Bolesław Dobrowolski^[7]. Promotorem jego pracy magisterskiej dotyczącej filozofii Heraklita (złożonej w 1943) i doktorskiej pt. O czynie bohaterskim (złożonej w 1947) był Tatarkiewicz^[6].

W czasie II wojny światowej wojny był członkiem socjalistycznej grupy „Płomienie”. Od 1942 roku w Związku Walki Zbrojnej^[6]. Od 1942 należał do PPS^[2]. W latach 1942–1944 był członkiem władz Wydziału Młodzieży PPS i oficerem politycznym III kompanii im. Komuny Paryskiej w batalionie OW PPS im. Jarosława Dąbrowskiego, redaktorem naczelnym miesięcznika „Światło”^[2] i członkiem komitetu redakcyjnego miesięcznika „Młodzież Socjalistyczna”^[2]. Brał czynny udział w powstaniu warszawskim^[6], zarządzając pracą kulturalno-oświatową Ekspozytury Starostwa Powstańczego Warszawa Północ^[2].

W pierwszych latach po wojnie, jeszcze za czasów swojego członkostwa w PPS-ie, był osobistym sekretarzem premiera Edwarda Osóbki-Morawskiego^[2]. Uczestniczył w delegacji polskiej na konferencji w Poczdamie^[2], w latach 1945–47 pełnił funkcję attaché kulturalnego przy polskiej placówce dyplomatycznej w Rzymie^[2]. W latach 1947–48 pracował w Wydziale Zagranicznym Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS^[2]. W latach 1947–50 należał do redakcji tygodnika „Świat i Polska“.

W latach 1948–1981 był członkiem PZPR. Przez wiele środowisk był krytykowany za udział w propagandzie antyreligijnej lat 40. i 50. (por. wydaną wówczas książkę Papieże przeciwko Polsce, Książka i Wiedza, 1949). Od 1950 był Agentem Informatorem Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego o ps. "Olimpia"^[9] i formalnie dopiero 24 maja 1955, w związku z wyeliminowaniem z sieci agencyjnej, decyzją Naczelnika Wydziału I Departamentu III KdsBP jego teczka personalna trafiła do archiwum Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego. Był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (1957–62)^[2], prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Świeckiej (1957–69)^[2], Zarządu Głównego Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej (od 1969)^[2], którego został członkiem honorowym w 1977.

Był jednym z założycieli Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli (w 1957), w którym był przewodniczącym Zarządu Głównego w pierwszych latach działalności (1957–62)^[2]. Był współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Religioznawczego (w 1956; od 1958 członek zarządu), w którym pełnił w latach 1973–88 funkcję prezesa (od 1988 prezes honorowy)^[2]. Założył również pismo religioznawcze „Euhemer” (1957), którego był w latach 1957–81 redaktorem naczelnym^[10].

W 1962 uzyskał tytuł docenta (obecnie doktorat) na podstawie obrony pracy Centralne kategorie filozofii Giordana Bruna na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego^[6]. Tytuł profesora nadzwyczajnego uzyskał w 1971, zaś zwyczajnego w 1976 roku^[6]. Wykładał filozofię na Uniwersytecie Warszawskim (1952–1963), Uniwersytecie Wrocławskim (1963–1973, pełnił tu funkcję kierownika Katedry Historii Filozofii oraz założył Wrocławski Ośrodek Studiów nad Filozofią Włoskiego Odrodzenia) i Uniwersytecie Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie (1973–1991, gdzie piastował stanowisko kierownika Zakładu Filozofii Kultury Międzyuczelnianego Instytutu Filozofii i Socjologii)^[11]. W czasie czterdziestu lat wypromował 112 magistrów i 35 doktorów^[6].

W ramach prac naukowych zajmował się przede wszystkim Lucilio Vaninim, któremu poświęcił kilka książek i liczne artykuły, a także osobie Giordano Bruno. W ramach tych badań utrzymywał żywe kontakty z włoskimi środowiskami naukowymi, publikował we włoskich pismach. Jego dorobek naukowy w tym zakresie został we Włoszech doceniony również symbolicznie, gdyż został uhonorowany za swój wkład w studia na renesansową myślą włoską medalami. W 1967 za zasługi dla kultury włoskiej dekretem Prezydenta Republiki Włoskiej został mianowany członkiem zwyczajnym zagranicznym Akademii Nauk Moralnych i Politycznych w Neapolu^[2]. Wyróżniony został również honorowym obywatelstwem miast Taurisano (1967) i Noli (1976)^[2].

Po transformacji związał się z wolnomularstwem. W 1994 został współzałożycielem czasopisma „Wolnomularz Polski“^[12]. W latach 1997–2001 — przez kolejne cztery kadencje — pełnił funkcję wielkiego mistrza Wielkiego Wschodu Polski^[12]. Pełnił funkcję wiceprezydenta Polskiej Grupy Narodowej Universala Framasona Ligo(esperanto) (Uniwersalnej Ligi Masońskiej)^[12].

W 2007 został członkiem Komitetu Honorowego Polskiego Stowarzyszenia Racjonalistów^[12].

Część biblioteki Nowickiego z oznaczeniami, które sam napisał po chińsku i z jego zdjęciem na jednej z niższych półek - fot. Ivonna Nowicka, 2002.

Jako ergantropista interesował się duchowymi osiągnięciami różnych kultur, w tym malarstwem, literaturą, był melomanem. Przebywając już na emeryturze, zainteresowany kulturą chińską, zaczął się samodzielnie uczyć języka chińskiego.

Jego prace obejmują ponad 1200 pozycji, w tym około 1000 w języku polskim, 142 po włosku, 58 w 10 innych językach^[12][7]. Jest autorem ok. 50 książek^[13].

Dorobek naukowy

Wybrane książki

• Papieże przeciw Polsce. Doświadczenia dziesięciu stuleci naszych dziejów (Książka i Wiedza, 1949)
• Kopernik – człowiek Odrodzenia (Wiedza Powszechna, 1953)
• Podróż w świat średniowiecznych cudów (Wiedza Powszechna, 1954, 1956)
• Wykłady z historii filozofii i myśli społecznej Odrodzenia (PWN, 1956)
• Grzegorz z Sanoka, 1406–1477 (PWN, 1958)
• Starożytni o religii (Polskie Towarzystwo Religioznawcze, 1959)
• Centralne kategorie filozofii Giordana Bruna (PWN, 1962)
• Wypisy z historii krytyki religii (Książka i Wiedza, 1962)
• Wykłady o krytyce religii (Książka i Wiedza, 1963)
• Ateizm (Iskry, 1964)
• Wykłady o krytyce religii w Polsce (Książka i Wiedza, 1965)
• Filozofia włoskiego Odrodzenia (PWN, 1967)
• Centralne kategorie filozofii Vaniniego (PWN, 1970)
• Filozofia francuskiego Odrodzenia (PWN, 1973)
• Człowiek w świecie dzieł (PWN, 1974)
• Ostatnia noc Vaniniego (Katowice 1976)
• Współczesna filozofia włoska (PWN, 1977)
• Portrety filozofów w poezji, malarstwie i muzyce (Wydawnictwo Lubelskie, 1978)
• Giordano Bruno (Wiedza Powszechna, 1979)
• Lampa trzydziestu spotkań (Katowice 1980)
• Nauczyciele (Lublin 1981)
• Witwicki (Wiedza Powszechna, 1982)
• Uczeń Twardowskiego. Władysław Witwicki (Katowice 1983)
• Czas i człowiek (Nasza Księgarnia, 1983)
• Zarys dziejów krytyki religii. Starożytność (1986)
• Vanini (Wiedza Powszechna, 1987)
• Kazimierz Łyszczyński (TKKŚ, 1989)
• Spotkania w rzeczach (PWN, 1991)
• Filozofia masonerii u progu siódmego tysiąclecia (Gdynia, 1997)
• Atena Creanda (nieopublikowana, pisana w latach 2009–2010)^[13]

Wybrane nagrody wyróżnienia

• Nagrody Ministra za książki Centralne kategorie filozofii Vaniniego, Człowiek w świecie dzieł, Portrety filozofów, Zarys dziejów krytyki religii
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1973)^[2]
• Medal 30-lecia Polski Ludowej
• Medal 10-lecia Polski Ludowej
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1977)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej^[2] (1988)
• Odznaka honorowa „Za Zasługi w Rozwoju Województwa Zielonogórskiego”
• Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Lubelszczyzny”
• Odznaka „Zasłużony dla Sanoka”
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
• Odznaka honorowa „Nauka w Służbie Ludu”
• Złoty „Medal za Studia nad Vaninim” (1969)
• Medal Akademii Nauk Moralnych i Politycznych w Neapolu^[2]
• Medal Towarzystwa Historycznego w Cesercie
• Medal Grzegorza z Sanoka
• Medal T. Boya-Żeleńskiego
• francuskie odznaczenie Oeuvre humanitaire et Mérite philantropique

Życie prywatne

Praprapraprawnuk posła na Sejm Czteroletni Józefa Radzimińskiego herbu Lubicz (zm. 1820)^[4].

Żonaty z Zenobią z domu Skrzek (1921–2005). Mieli troje dzieci: Przemysława (ur. 1944), filozofa i astrologa Światosława (ur. 1947; byłego męża Wandy Nowickiej) i Kingę (ur. 1948)^[4].

Przypisy

Bibliografia

• Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906-1950. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 116, 160, 515, 565, 568, 593. ISBN 83-06-01691-2.
• Francesco Paolo Raimondi: Andrzej Nowicki – filosofo e storico della filosofia, Taurisano 1992.
• Henryk Borowski, Czesław Gryko, Stefan Symotiuk, Bibliografia prac – siedemdziesięciolecie Profesora Andrzeja Nowickiego, UMCS, Lublin 1989. Pełniejsza bibliografia prac A. Nowickiego (na dzień 27.5.2009, obejmująca ponad 1263 pozycje, mieści się na 80 stronach A4).
• Czy istnieje filozofia masońska? (Wywiad z prof. dr hab. Andrzejem Nowickim), [w:] Sztuka Królewska. Historia i myśl wolnomularstwa na przestrzeni dziejów, red. N. Wójtowicz, Wrocław 1997.
• Norbert Wójtowicz, Walka o „kulturę świecką” w pracach pierwszego przewodniczącego Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli, [w:] Propaganda antykościelna w Polsce w latach 1945–1978, red. St. Dąbrowski, B. Rogowska, Wrocław 2001.
• N. Wójtowicz, Nowicki Andrzej Rusław, [w:] N. Wójtowicz, Masoneria. Mały słownik, Warszawa 2006, s. 266.
• Zofia Majewska. Spotkanie w ogrodzie Andromedy (Jubileusz profesora Andrzeja Rusława Nowickiego). „Wschodni Rocznik Humanistyczny”. 6, s. 458–461, 2009. 
• Janusz Łukaszyński. Inkontrologiczna koncepcja wzajemności. „Nauki Społeczne”. 1(7), s. 112–131, 2013. ISSN 2080-6019. 
• Zofia Majewska. Wspomnienie o Profesorze Andrzeju Nowickim (1919–2011). „ΣΟΦΙΑ”. 13/2013. s. 393–401. ISSN 1642-1248. 

Linki zewnętrzne

• Andrzej Nowicki, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2008-12-06] .
• Rozbudowana strona o Andrzeju Nowickim w serwisie wolnomularstwo.pl
• Profesor Andrzej Nowicki. wolnomularz.pl. [dostęp 2014-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-31)].
• Wywiad z prof. Andrzejem Nowickim w serwisie YouTube