Andrzej Rudolf Czaykowski

Andrzej Rudolf Czaykowski

Garda

major
Data i miejsce urodzenia	7 lutego 1912 Urdomin
Data i miejsce śmierci	10 października 1953 więzienie mokotowskie w Warszawie
Przebieg służby
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Armia Krajowa
Stanowiska	d-ca plutonu, z-ca d-cy baonu Zgrupowania Pułku „Baszta”, p.o. d-cy Zgrupowania AK
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa, kampania wrześniowa, powstanie warszawskie
Odznaczenia

Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych cichociemnych, w tym Andrzeja Czaykowskiego

Andrzej Rudolf Czaykowski, ps. „Garda” (ur. 7 lutego 1912 w Urdominie w powiecie kalwaryjskim, zm. 10 października 1953 w Warszawie) – żołnierz Armii Krajowej, cichociemny^[1], dowódca baonu w powstaniu warszawskim, major Wojska Polskiego.

Życiorys

Syn Witolda (muzykologa) i Haliny z Kryńskich (dyrektor „Wszechnicy Muzycznej”). W 1914 r. ojciec rodziny został zmobilizowany do armii rosyjskiej. W 1915 r. Andrzej wraz z matką Haliną wyjechał do Moskwy, tak urodziła się jego siostra Wanda^[2]. Wiosną 1918 po przeprowadzce rodziny do Warszawy Andrzej Czaykowski uczęszczał do Gimnazjum im. Władysława IV, a następnie do gimnazjum w Kutnie. Działał także w Związku Harcerstwa Polskiego. Ukończył we Lwowie 1. Korpus Kadetów im. Marszałka Piłsudskiego i Szkołę Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. W szkole w Grudziądzu pisał wiersze i był wydawcą pisma „Tętent”. 4 sierpnia 1934 Prezydent RP Ignacy Mościcki mianował go podporucznikiem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1934 i 59. lokatą w korpusie oficerów kawalerii, a minister spraw wojskowych wcielił do 1 Pułku Ułanów Krechowieckich w Augustowie^[3]. Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1938 i 62. lokatą w korpusie oficerów kawalerii^[4]. W 1939 był dowódcą pułkowego plutonu łączności. Na tym stanowisku walczył w kampanii wrześniowej. Po ciężkich walkach pod Olszewem jego pluton przebił się do Wołkowyska, gdzie wszedł w skład 11 szwadronu tego pułku. Po napaści sowieckiej na Polskę 17 września walczył przeciwko Armii Czerwonej pod Grodnem, po czym przebił się na Litwę. Internowany w obozie w Rakiszkach, skąd 27 listopada 1939 r. udało mu się zbiec wraz z dowódcą 11 szwadronu rtm. Wincentym Chrąszczewskim i przedostać do Wilna, gdzie nawiązał kontakty konspiracyjne z ZWZ.

W lutym 1940 wysłany jako łącznik do Warszawy, został pochwycony przez Rosjan na granicy w okolicach Oszmiany i wywieziony do obozu pracy w Kargopolu w rejonie Archangielska. Po amnestii w 1941 r. znalazł się od listopada w szwadronie przybocznym gen. Władysława Andersa Armii Polskiej w ZSRR. Po dotarciu z gen. Władysławem Andersem przez Bagdad, Suez, Durban, Rio de Janeiro i Nowy Jork do Wielkiej Brytanii przeszkolony w zakresie dywersji i odbioru zrzutów oraz zaprzysiężony we wrześniu 1943 r. W nocy z 16 na 17 kwietnia 1944 r. zrzucony na spadochronie wraz z trzema cichociemnymi do stolicy na placówkę odbiorczą o kryptonimie „Przycisk” w okolicach Żyrardowa z przydziałem do Komendy Głównej Armii Krajowej, podjął zadania jako oficer operacyjny „Komórki Zrzutów”, a następnie w 1. Oddziale, gdzie awansował do stopnia rotmistrza.

W powstaniu warszawskim walczył na Mokotowie pod pseudonimem „Garda” jako zastępca dowódcy II baonu powstałego jako batalion ochrony sztabu Zgrupowania „Baszta”, następnie jako dowódca baonu „Ryś” i zastępca dowódcy połączonych baonów „Oaza-Ryś” płk. Remigiusza Grocholskiego „Waligóry”^[5], gdzie został ranny. Następnie walczył w Śródmieściu jako zastępca dowódcy zgrupowania „Mokotów”^[6]. Od października 1944 r. w Kwaterze Głównej Armii Krajowej^[7]. Po upadku powstania brał udział w organizowaniu konspiracji w Częstochowie, awansowany do stopnia majora i wyznaczony do pracy w Komórce Przerzutów Powietrznych. W grudniu 1944 r. aresztowany w Częstochowie przez Niemców i wywieziony do obozu Gross-Rosen, a następnie Mittelbau-Dora.

W 1945 r. w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Będąc w Londynie, pracował także w zarządzie Stowarzyszenia Polskich Kombatantów, był wiceprezesem oddziału na Wielką Brytanię. Po wygaśnięciu poparcia dla sprawy polskiej u niedawnych aliantów planował emigrację do Maroka. Za namową ministra spraw wewnętrznych rządu RP na uchodźstwie gen. Romana Odzierzyńskiego powrócił z jego rozkazami 29 lipca 1949 r. do kraju. 13 sierpnia 1951 r. aresztowany w Krakowie przez UB^[8] i skazany 30 kwietnia 1953 r. przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie pod przewodnictwem ppłk. Mieczysława Widaja pod zarzutem szpiegostwa na karę śmierci, utratę praw publicznych i utratę mienia. Dowodów na działalność szpiegowską nie przedstawiono. 31 sierpnia 1953 r. Najwyższy Sąd Wojskowy utrzymał karę śmierci, Rada Państwa nie skorzystała z prawa łaski. 10 października 1953 r. rozstrzelano go w więzieniu mokotowskim w Warszawie. W egzekucji uczestniczył członek składu sędziowskiego por. Stefan Michnik osobiście^[9]. Miejsce pochówku jest nieznane, prawdopodobnie Służew^[10]. Grób symboliczny znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie w Kwaterze „Na Łączce”.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (nr 299)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie w 2010)^[11]

Upamiętnienie

W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę Pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych – spadochroniarzy z Anglii i Włoch, poległych za niepodległość Polski. Wśród wymienionych 110 poległych cichociemnych jest Andrzej Czaykowski.

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
• Tadeusz Swat: Niewinnie Straceni 1945-56. Wyd. Fundacja Ochrony Zabytków, Warszawa 1991.
• Straceni w więzieniu mokotowskim.
• Karta 261/53 indeksu represjonowanych Instytutu Pamięci Narodowej. [dostęp 2009-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-10)].
• Teczki więźniów 1953, Czaykowski Andrzej. AIPN.
• AWL. WSR w Warszawie, 118/91/3582–3585.
• Tomasz Panfil, Andrzej Rudolf Czaykowski „Garda”, Warszawa 2021, ISBN 978-83-8229-244-2.

Linki zewnętrzne

• Biogram na stronie elitadywersji.org