Andrzej Szczypiorski

Andrzej Szczypiorski

Data i miejsce urodzenia	3 lutego 1928 Warszawa
Data i miejsce śmierci	16 maja 2000 Warszawa
Senator I kadencji
Okres	od 18 czerwca 1989 do 25 listopada 1991
Przynależność polityczna	Unia Demokratyczna
Odznaczenia

Grób Szczypiorskiego na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (2008)

Andrzej Szczypiorski (ur. 3 lutego 1928^[1][2] w Warszawie, zm. 16 maja 2000 tamże^[1]) – polski pisarz, scenarzysta, polityk, w czasie II wojny światowej żołnierz Armii Ludowej, uczestnik powstania warszawskiego, więzień obozu Sachsenhausen, od lat 70. działacz opozycji w PRL, senator I kadencji.

Życiorys

Dorastał w rodzinie ukształtowanej przez mieszczańskie i naukowe otoczenie. W okresie II wojny światowej studiował na tajnym uniwersytecie, współorganizowanym przez jego ojca Adama, socjalistycznego historyka i matematyka. W tym czasie wstąpił do Armii Ludowej. W 1944 wziął udział w powstaniu warszawskim, został aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, gdzie przebywał do 1945.

W latach 1946–1947 studiował na Wydziale Konsularno-Dyplomatycznym Akademii Nauk Politycznych w Warszawie. W latach 1948–1951 pracował jako redaktor dziennika „Życie Warszawy”, kierownik rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach (1950–1955), w okresie 1951–1956 jako kierownik literacki Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach. W latach 1956–1958 był radcą ambasady PRL w Danii, następnie do 1964 redaktorem Polskiego Radia w Warszawie, a w okresie 1965–1975 tygodnika „Polityka”, od 1971 do 1975 pisał dla miesięcznika „Odra” we Wrocławiu.

Andrzej Szczypiorski był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa PRL. Był rozpracowywany od końca lat 40. Współpracę nawiązał w połowie lat 50., zajmował się inwigilacją swojego ojca Adama Szczypiorskiego i namawianiem go do powrotu z emigracji do kraju^[3][4].

W 1952 miał miejsce jego debiut literacki w „Życiu Literackim”. Pod pseudonimem Maurice S. Andrews napisał kilka powieści kryminalnych. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W 1974 był sygnatariuszem Listu 15, dotyczącego sytuacji Polaków w ZSRR^[5]. Pod koniec lat 70. związał się z opozycją demokratyczną (KOR). Był też współpracownikiem Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Od 1977 publikował coraz częściej w gazetach opozycyjnych w obiegu podziemnym, co doprowadziło do jego internowania po ogłoszeniu w grudniu 1981 stanu wojennego. Po politycznych zmianach w Polsce w latach 1989–1991 jako reprezentant Komitetu Obywatelskiego (przystąpił do ROAD, zasiadał w radzie naczelnej tej partii^[6]), a następnie Unii Demokratycznej, sprawował mandat senatora I kadencji. Działał na rzecz niemiecko-polskiego pojednania, w 1995 za podejmowane w tym zakresie starania otrzymał Federalny Krzyż Zasługi. Opowiadał się za pojednaniem i zbliżeniem polsko-żydowskim, stał na czele Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej (TPPI)^[7].

Został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie (kwatera C–5–1)^[8]. Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży, której był przewodniczącym, w 2000 ustanowiła Nagrodę im. Andrzeja Szczypiorskiego. Pierwszy raz nagroda została przyznana Marzenie Łotys, przewodniczącej Stowarzyszenia Edukacja Inaczej.

Twórczość

W swoich dziełach często ukazywał złożoność rzeczywistości i trudność w dokonywaniu wyborów moralnych, zwłaszcza w sytuacjach ekstremalnego zagrożenia życia. Najbardziej znanym dziełem Andrzeja Szczypiorskiego jest powieść pod tytułem Początek (w Niemczech wydana pod tytułem Piękna pani Seidenman), której nie chciano opublikować w Polsce, wydał ją natomiast w 1986 Instytut Literacki w Paryżu. Opisuje ona losy grupy mieszkańców Polski w czasie wojny, jak i po niej. Jednym z wątków jest historia pani Seidenman, która została zadenuncjowana przez kolaboranta Bronka Blutmana, a następnie ocalona przez polskich przyjaciół przy pomocy Niemca. W swoich innych publikacjach przedstawiał on losy pułkownika von Stauffenberga jako niemieckiego bohatera i „człowieka honoru”.

Piętnował w swoich wypowiedziach i publikacjach wady Polaków^[9], krytykował też działalność Kościoła katolickiego^[10].

Publikacje

• 1961: Czas przeszły, Iskry, Warszawa.
• 1966: Podróż do krańca doliny, Iskry, Warszawa.
• 1967: Karol Świerczewski – Walter. W 20 rocznicę śmierci, ZG ZBoWiD, Krajowa Komisja Dąbrowszczaków: „Sport i Turystyka”, Warszawa.
• 1968: Niedziela, godzina 21.10: wybór felietonów radiowych, 1964–1967, Czytelnik, Warszawa.
• 1971: Msza za miasto Arras, Czytelnik, Warszawa.
• 1980: Trzej ludzie w bardzo długiej podróży, Czytelnik, Warszawa.
• 1983: Z notatnika stanu wojennego, Polonia, Londyn.
• 1986: Początek, Instytut Literacki, Paryż.
• 1990: Amerykańska whiskey i inne opowiadania, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań.
• 1991: Noc, dzień i noc, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań.
• 1994: Autoportret z kobietą, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań.
• 1999: Gra z ogniem, Sens, Poznań.

Odznaczenia i wyróżnienia

Był m.in. laureatem nagrody Stowarzyszenia Autorów ZAiKS za twórczość radiową (1963), Nagrody Polskiego PEN Clubu (1972), austriackiej nagrody państwowej w dziedzinie literatury europejskiej za całokształt twórczości (1988), Nagrody im. Herdera (1994), nagrody „Złotego Pióra” za zasługi w zbliżaniu narodów niemieckiego i polskiego (1998) oraz Medalu „Zasłużony dla Tolerancji”^[11] (1999).

Otrzymał również następujące odznaczenia:

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1997, za wybitne zasługi dla kultury narodowej oraz osiągnięcia w pracy twórczej)^[12][13],
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955, na wniosek Komitetu do Spraw Radiofonii „Polskie Radio”)^[14],
• Krzyż Wielkiego Oficera Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (1995)^[15],
• Pour le Mérite (1995)^[16].

Przypisy

Bibliografia

• Mariusz Kubik: Portrety pisarzy: Andrzej Szczypiorski, czyli o pisarstwie tworzonym z pasją. „Gazeta Uniwersytecka UŚ” nr 9(76)/2000. [dostęp 2016-12-29].
• Maria Kotowska-Kachel: Polski Słownik Biograficzny. T. 47. Warszawa-Kraków: Polska Akademia Nauk i Polska Akademia Umiejętności – Instytut Historii PAN im. Tadeusza Manteuffla, 2011, s. 540–547. ISBN 978-83-88909-93-1.

Linki zewnętrzne

• Andrzej Szczypiorski w serwisie Culture.pl. [dostęp 2016-12-29].
• Andrzej Szczypiorski w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2016-12-29].