Andrzej Wajda

Andrzej Wajda
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

6 marca 1926
Suwałki

Data i miejsce śmierci

9 października 2016
Warszawa

Zawód

reżyser, scenarzysta

Współmałżonek

Gabriela Obremba
Zofia Żuchowska
Beata Tyszkiewicz
Krystyna Zachwatowicz

Lata aktywności

1951–2016

Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej Order Cyryla i Metodego (1950-1991) Order Krzyża Ziemi Maryjnej III Klasy (Estonia) Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Komandor Orderu Sztuki i Literatury (Francja) Złote Promienie ze Wstęgą Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia) Order Trzech Gwiazd III klasy (Łotwa) Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RFN Order Przyjaźni Order Księcia Jarosława Mądrego V klasy Order Zasługi Republiki Włoskiej IV Klasy (1951-2001) Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny) Ribbon of an Order of Danica Hrvatska with the face of Marko Marulić.png Krzyż Komandorski Orderu „Za Zasługi dla Litwy”
podpis
Strona internetowa
Andrzej Wajda i Joanna Olczak-Ronikier (2008)

Andrzej Witold Wajda (ur. 6 marca 1926 w Suwałkach, zm. 9 października 2016 w Warszawie) – polski reżyser filmowy i teatralny, w młodości aktywny jako malarz. W sezonie 1989/1990 dyrektor artystyczny Teatru Powszechnego w Warszawie. Czterokrotnie jego filmy były nominowane do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. W latach 1989–1991 senator I kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego.

Popularność przyniosły mu filmy inicjujące tzw. polską szkołę filmową: Kanał oraz Popiół i diament, w których dokonywał rozrachunku z czasami II wojny światowej. Dokonał ekranizacji wielu dzieł literackich, jak Popioły, Brzezina, Wesele, Ziemia obiecana, Panny z Wilka i Pan Tadeusz. Współtworzył kino moralnego niepokoju, w którego ramach powstały osadzone w tematyce społecznej, demaskujące patologie systemu komunistycznego w Polsce filmy: Człowiek z marmuru i jego kontynuacja Człowiek z żelaza, która została nagrodzona Złotą Palmą na 34. MFF w Cannes. Do ostatnich dokonań artysty należą: martyrologiczny film Katyń oraz eksperymentalny Tatarak. Reżyser zainicjował również powstanie istniejącego w latach 1972–1983 Zespołu Filmowego „X”, Mistrzowskiej Szkoły Reżyserii Filmowej utworzonej w 2002 roku oraz autorskiego studia filmowego. Jego działalność teatralna obejmowała wystawianie sztuk w teatrach gdańskich, warszawskich, krakowskich (Z biegiem lat, z biegiem dni…) oraz za granicą.

Jego twórczość nawiązywała do polskiego symbolizmu i romantyzmu, była próbą rozrachunku z mitami polskiej świadomości narodowej. Za zasługi dla rozwoju kinematografii był wielokrotnie nagradzany, między innymi w 2000 roku otrzymał Nagrodę Akademii Filmowej (Oscara) za całokształt twórczości. Za całokształt twórczości wyróżniony także honorowym Złotym Niedźwiedziem, Cezarem oraz Złotym Lwem.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Ojcem Andrzeja Wajdy był zawodowy wojskowy Jakub (1900–1940), syn Kazimierza Waydy. Matka reżysera, Aniela z domu Białowąs (1901–1950), pracowała jako nauczycielka. Jego brat Leszek (1927–2015) był scenografem. Andrzej Wajda urodził się i początkowo wychowywał w Suwałkach; w 1934 roku cała rodzina przeprowadziła się do Radomia, co było związane z awansem Jakuba Wajdy na stopień kapitana. Rodzice zapisali go do Publicznej Szkoły Podstawowej nr 15 im. Mikołaja Reja. W 1938 roku został harcerzem w 20. Radomskiej Drużynie Harcerskiej, gdzie uzyskał rangę zastępowego[1].

Andrzej Wajda z ojcem rozstał się pod koniec sierpnia 1939 roku, gdy ten wraz z 72 Pułkiem Piechoty opuścił Radom i wziął udział w przygotowaniach do obrony Polski przed niemiecką agresją. Gdy 8 września 1939 roku, tydzień po wybuchu II wojny światowej, Niemcy wkroczyli do miasta, znalazło się ono w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Z polityki okupantów wynikał określony przepisami zakaz pobierania przez Polaków nauki w szkole średniej; toteż zamiast podjąć naukę w gimnazjum, Andrzej Wajda zdecydował się na pójście do siódmej klasy szkoły powszechnej. Ukończył ją w czerwcu 1940 roku. Tymczasem jego ojciec, po trafieniu do niewoli radzieckiej w kwietniu 1940 roku, padł ofiarą zbrodni katyńskiej, o czym jego rodzina początkowo nie wiedziała[2][3].

Ostatecznie Andrzej Wajda rozpoczął dalszą naukę w gimnazjum na tajnych kompletach. Przerwał jednak ją już po pierwszym roku z powodów finansowych; w celu utrzymania rodziny wraz z bratem Leszkiem podejmował pracę zarobkową w Landwirtschaft Zentrale, gdzie pełnił funkcję magazyniera, a następnie tragarza i pomocnika bednarza. Mimo ciężkiej sytuacji życiowej zainteresował się malarstwem, uczestnicząc w pracach konserwacyjnych i okresowo pobierając nauki w szkole malarskiej w Krakowie. W połowie 1942 roku wstąpił do Armii Krajowej, gdzie pełnił funkcję łącznika na terenie Radomia. Wczesną jesienią 1943 roku dowiedział się jednak, że osoby z podziemia, które znał, padły ofiarą zasadzki zastawionej przez radomskie Gestapo. Ukrywał się następnie w Krakowie aż do późnej wiosny 1944 roku, gdy okazało się, że owi żołnierze zostali zamordowani. Wówczas powrócił do Radomia, gdzie zapisał się do Koedukacyjnego Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych „Przyszłość”[4].

W 1946 roku rozpoczął studia malarskie na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jeszcze przed złożeniem dokumentów zamierzał odwiedzić swojego byłego nauczyciela Wiktora Langnera. Kilka dni przed wizytą Wiktor Langner został jednak aresztowany; Andrzeja Wajdę zatrzymano w Krakowie, skąd trafił do komendy wojewódzkiej Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Wydostał się z niej dzięki koneksjom swojego stryja Gustawa, dzięki czemu mógł rozpocząć studia[5]. Miał już za sobą kilka prac malarskich, między innymi Przedmieście Krakowa (1943). Podczas studiów na ASP dołączył do Grupy Młodych Plastyków, inspirowanej nurtami prymitywizmu, surrealizmu i abstrakcjonizmu. Tam stworzył takie obrazy jak Mózg hydraulika (1947, druga wersja 1950), Las w górach, Wschodnie miasto i Rajski ptak (1948). Jesienią 1948 roku dołączył do Grupy Samokształceniowej prowadzonej przez Andrzeja Wróblewskiego. W lipcu 1949 roku Andrzej Wajda zrezygnował jednak ze studiów na akademii, wraz z Konradem Nałęckim podejmując studia z zakresu reżyserii w Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi[6]. Studia ukończył w roku 1953, ale dyplom otrzymał dopiero w roku 1960[7]; wynikało to z faktu, iż nie udało mu się wcześniej wykonać pracy dyplomowej[8].

Twórczość filmowa

1950–1959

Na początku lat 50. Andrzej Wajda zadebiutował trzema etiudami szkolnymi: fabularnym Złym chłopcem (1951) na podstawie noweli Antona Czechowa[9], dokumentalną Ceramiką iłżecką (1951)[10] oraz dokumentalną Kiedy ty śpisz (1953)[11]. Sam reżyser uznał je za nieudane, co wynikało z amatorskiego wykonania pierwszej z nich, interwencji „koleżeńskiego kolektywu” w przypadku drugiej oraz nietrafionego konceptu trzeciej. Żadna z jego etiud nie została więc zgłoszona do pracy dyplomowej[8]. Młody filmowiec miał wziąć także udział w reżyserii socrealistycznego filmu Cztery opowieści, do którego napisał scenariusz, jednak projekt jego nowelki Kasia z tkalni numer trzy został odrzucony przez kierownictwo szkoły, a film ostatecznie otrzymał nazwę Trzy opowieści. Po ukończeniu łódzkiej szkoły filmowej Andrzej Wajda stał się współpracownikiem Aleksandra Forda, pracując przy jego filmach Młodość Chopina i Piątka z ulicy Barskiej[8].

Pełnometrażowym debiutem fabularnym reżysera było Pokolenie na podstawie powieści Bohdana Czeszki. Film ten, oparty na porzuconym projekcie Forda[12], został wyprodukowany w 1954 roku i miał premierę rok później; pojawiła się w nim plejada młodych aktorów, wśród nich Tadeusz Janczar, Roman Polański, Tadeusz Łomnicki i Zbigniew Cybulski. Traktował on o młodych aktywistach Gwardii Ludowej, którzy w czasie II wojny światowej organizują konspirację przeciwko hitlerowcom[13]. W filmie tym Andrzej Wajda zarówno nawiązał do własnych doświadczeń z czasów wojny, jak i ukazał przemianę bohaterów spowodowaną wojennymi wydarzeniami[14]. Pokolenie zostało życzliwie przyjęte przez anglojęzycznych krytyków ze względu na sprawną reżyserię i dobrze ocenianą grę aktorską[15], a z czasem uznane przez nich za pierwszą część trylogii wojennej Andrzeja Wajdy[16]. Krytycznie natomiast odnieśli się do niego zarówno aktywiści komunistyczni ze względu na przełamanie przez reżysera schematów socrealizmu[17], jak i Polacy na emigracji (między innymi Marek Hłasko) z powodu fałszowania historii[18]. Treść Pokolenia ukierunkowana była na edukację do komunizmu, żołnierze Armii Krajowej zostali w nim ukazani w sposób negatywny na tle młodych socjalistów[19]. Elementy socrealizmu znajdowały się również w kręconym w 1955 roku dokumencie pod tytułem Idę do słońca, który był reportażem na temat twórczości cenionego wówczas Xawerego Dunikowskiego[20][21].

Międzynarodowy sukces Andrzej Wajda odniósł dopiero po premierze filmu Kanał, drugiego ogniwa trylogii wojennej, wyprodukowanego w roku 1956 i powstałego na podstawie opowiadania Jerzego Stefana Stawińskiego. Tematem tego dzieła była agonia powstania warszawskiego i żołnierzy Armii Krajowej próbujących przeżyć w trakcie zaciętych walk[22]. Recenzenci upatrywali w Kanale sugestywną wizję tragicznych losów powstańców[23][24]. Kanał ze względu na swój nowatorski styl otrzymał Srebrną Palmę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes, zapoczątkowując polską szkołę filmową i zwracając uwagę świata na polską kinematografię[25]. Pozycję nowej postaci w światowym kinie ugruntował Andrzej Wajda trzecią częścią trylogii wojennej, filmem Popiół i diament wyprodukowanym w 1958 roku. Powstał on na kanwie powieści Jerzego Andrzejewskiego pod tym samym tytułem, ale przesłanie w nim zawarte było inne niż w utworze literackim. Reżyser głównym bohaterem filmu uczynił nie komunistę Szczukę, ale byłego żołnierza Armii Krajowej Macieja Chełmickiego, granego przez Zbigniewa Cybulskiego[26]. Wyraźnie okazywał sympatię postawionym w tragicznej sytuacji członkom polskiego podziemia[27][28]:

Przy akompaniamencie tang i fokstrotów bohater filmu, Maciek Chełmicki, szuka odpowiedzi, jak żyć dalej – jak zrzucić dławiący bagaż przeszłości, rozwiązuje odwieczny dylemat żołnierza. Słuchać czy myśleć. A jednak Maciek zabije… Woli zabić człowieka, nawet wbrew sobie, niż oddać broń; postąpi jak przedstawiciel tego pokolenia, które liczy tylko na siebie i na pistolet dobrze ukryty, pewny i nie chybiący. Kocham tych nieustępliwych chłopców, rozumiem ich. Chcę moim skromnym filmem odkryć przed widzem kinowym ten skomplikowany i trudny świat pokolenia, do którego i ja sam należę.

Popiół i diament po ukazaniu się na ekranach kin wzbudził negatywne reakcje ze strony polskich komunistów, którzy nie dopuścili do jego uczestnictwa w konkursie głównym na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji. Mimo to poza konkursem zdobył nagrodę Międzynarodowej Federacji Krytyków Filmowych[29]. Dzięki swym walorom artystycznym oraz wyrazistej grze Zbigniewa Cybulskiego[26] Popiół i diament został uznany za arcydzieło kinematografii[29][30][31].

W 1959 roku Andrzej Wajda wyreżyserował kolejny film mierzący się z mitem romantycznego bojownika o wolność: Lotną, traktującą o losie polskich ułanów podczas kampanii wrześniowej. Sekwencja ukazująca szarżę kawalerii polskiej na czołgi wzbudziła jednak burzliwą dyskusję[32], a sam film spotkał się z negatywnym odzewem ze strony krytyków polskich[33]. Lotną jednak ostatecznie zrehabilitowano ze względu na jej sugestywny, surrealistyczny charakter; François Truffaut cytował ją jako jeden z „wielkich chorych filmów”[34].

1960–1969

Andrzej Wajda (1963)

Pierwszym w tej dekadzie filmem Andrzeja Wajdy byli Niewinni czarodzieje z 1960 roku na podstawie scenariusza Jerzego Andrzejewskiego i Jerzego Skolimowskiego (co zapoczątkowało karierę filmową tego ostatniego). Przedstawiono w nim grę miłosną pomiędzy dwiema młodymi osobami. Ze względu na swobodę obyczajową i jazzową muzykę Krzysztofa Komedy Niewinni czarodzieje wywołali kontrowersje wśród krytyków[35]. Kolejnym filmem reżysera był Samson z 1961 roku na podstawie powieści Kazimierza Brandysa o młodym Żydzie, który próbuje przetrwać w okupowanej przez Niemców Warszawie[36]. Produkcja rozczarowała jednak krytyków polskich, a sam filmowiec uznał ją za nieudaną adaptację[37].

Popularność Andrzeja Wajdy przyczyniła się do tego, że zaczął on tworzyć także za granicą. W 1962 roku nakręcił w Jugosławii Powiatową Lady Makbet na podstawie noweli Powiatowa lady Makbet Nikołaja Leskowa, której treścią są losy zesłańców syberyjskich[38]. Powiatowa lady Makbet zyskała w Jugosławii status klasycznego dzieła rodzimego kina[39]. W tym samym roku powstała nowela Warszawa, wchodząca w skład koprodukcji Miłość dwudziestolatków. Treścią polskiej części filmu były relacje młodej kobiety ze studentem pamiętającym czasy okupacji wojennej[40].

Andrzej Wajda stał się ponownie obiektem silnej krytyki za sprawą filmu Popioły na podstawie powieści Popioły Stefana Żeromskiego. Tematem dzieła są losy polskich szwoleżerów u boku Napoleona Bonaparte. W Popiołach główną rolę Rafała Olbromskiego zagrał Daniel Olbrychski, który stał się jednym z wieloletnich współpracowników reżysera; inne kluczowe postacie zagrali Bogusław Kierc, Piotr Wysocki, Pola Raksa i Beata Tyszkiewicz[41]. Film mimo niedoskonałości ról drugoplanowych odegrał ważną rolę w dekonstrukcji mitu bohaterskich żołnierzy polskich; przedstawiono ich – zwłaszcza poprzez przypomnienie ich udziału w tłumieniu powstania niewolników na San Domingo oraz wizję rzezi ludności hiszpańskiej po szarży na Somosierrę jako okrutników, a zarazem ofiary polityki napoleońskiej[42]. W 1967 roku Andrzej Wajda zrealizował za granicą obraz Bramy raju na podstawie powieści Jerzego Andrzejewskiego Bramy raju, której tematem była krucjata dziecięca. Bramy raju, wyprodukowane w Wielkiej Brytanii i Jugosławii[43], poniosły klęskę artystyczną, stając się zarazem największym osobistym niepowodzeniem reżysera[44].

Tragiczna śmierć Zbigniewa Cybulskiego w 1967 roku była dla reżysera wstrząsem[45]. Postanowił on nakręcić film, który byłby hołdem złożonym aktorowi jako jednemu z jego współpracowników. Wszystko na sprzedaż było pierwszym dziełem autorskim w karierze Andrzeja Wajdy[46], a jego tematyką stały się przeżycia reżysera (granego przez Andrzeja Łapickiego) wywołane śmiercią aktora w trakcie powstawania filmu[45]. W filmie Andrzej Wajda odsłonił kulisy produkcji filmowej[47], odwołując się do groteski dla ukazania ponurych czasów produkcji i posługując się technikami dokumentalnymi[48][49][50]. Wszystko na sprzedaż stanowiło przełom w karierze filmowca[21].

W trakcie zdjęć do Wszystkiego na sprzedaż wyreżyserował krótkometrażową groteskę filmową Przekładaniec na podstawie scenariusza Stanisława Lema, utrzymaną w stylu pop-art. Jej treścią są losy rajdowca (granego przez Bogumiła Kobielę), który po poważnym wypadku samochodowym zostaje uratowany dzięki przeszczepieniu części organów. Film został pozytywnie przyjęty przez krytyków[51]. Z innym odbiorem spotkała się komedia Polowanie na muchy z 1969 roku na podstawie opowiadania Janusza Głowackiego. Sam Andrzej Wajda później uznał ją za pomyłkę w jego karierze[52]. Jerzy Płażewski uznał Polowanie na muchy za mało wyrafinowaną, nieudolną satyrę na współczesne społeczeństwo, która nie pasuje do romantycznego wizerunku innych filmów reżysera[53].

1970–1979

Andrzej Wajda (rozdający autografy) wraz z Danielem Olbrychskim (lata 70.)

Na początku lat 70. Andrzej Wajda podjął ponownie współpracę z Danielem Olbrychskim, który grał główne role w kilku kolejnych jego filmach. We wrześniu 1970 roku ukazał się Krajobraz po bitwie, oparty na opowiadaniach obozowych Tadeusza Borowskiego, szczególnie Bitwie pod Grunwaldem. Aktor zagrał w nim rolę Tadeusza – cynicznego człowieka obozowego w obliczu wyzwolenia obozu koncentracyjnego w Dachau przez Amerykanów[54]. Ekranizacja drastycznych opowiadań Tadeusza Borowskiego była trudnym przedsięwzięciem dla reżysera, który zamiast opisywać świat brutalnym językiem pisarza, zdecydował się skoncentrować na postaci Tadeusza[55]. Bolesław Michałek uznał adaptację tych utworów za udaną, chwaląc dojrzałość kreacji Daniela Olbrychskiego i Stanisławy Celińskiej. Zwrócił też uwagę na akcentowanie w filmie miłości jako środka ratowania człowieczeństwa w zdeprawowanym świecie[56].

Wielkim sukcesem Andrzeja Wajdy stało się dzieło Brzezina na podstawie opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza. Jego treścią była psychologiczna konfrontacja zgorzkniałego po śmierci żony leśniczego (Daniel Olbrychski) z jego chorującym na gruźlicę bratem (Olgierd Łukaszewicz)[57]. Brzezinę chwalono za umiejętne oddanie istoty konfliktu między braćmi i przemyślaną konstrukcję[58]. Film wyróżniał się wizją plastyczną, porównywaną niekiedy do obrazów Jacka Malczewskiego[57]. Brzezina została doceniona za granicą, zdobywając Złoty Medal na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie[57]. W 1971 roku Andrzej Wajda zrealizował w niemieckiej Norymberdze film Piłat i inni, osnuty wokół wątku śmierci Jezusa Chrystusa z powieści Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata. W tej kameralnej produkcji[59] rolę Jeszui Ha-Nocri zagrał Wojciech Pszoniak, a jego ucznia – Daniel Olbrychski[60]. Piłat i inni spotkał się jednak z obojętnością niemieckich krytyków, których raziło umiejscowienie akcji obrazu w pohitlerowskim krajobrazie[61].

W 1972 roku reżyser zajął się adaptacją filmową dramatu Stanisława Wyspiańskiego pod tytułem Wesele. Filmowe Wesele, którego scenariusz stworzył Andrzej Kijowski, a do którego zdjęcia wykonał Witold Sobociński[62], było wyreżyserowaną w konwencji realistycznej ekranizacją sztuki symbolicznej[63]. Dzieło wzbudziło uznanie krytyków, którzy chwalili realizację filmu (w tym kręcone w trudnych warunkach zdjęcia)[64]. Krzysztof Teodor Toeplitz docenił filmowe Wesele jako pokaz wyższości kina nad teatrem[63]. Przy produkcji filmu brał udział nowo stworzony przez Andrzeja Wajdę Zespół Filmowy „X”, działający do 1983 roku[65], w którym działali tacy reżyserzy, jak Agnieszka Holland, Feliks Falk i Barbara Sass[66].

Andrzej Wajda na planie filmu Ziemia obiecana (1974)

Kolejnym sukcesem była Ziemia obiecana na podstawie powieści Władysława Reymonta, której główną tematykę stanowiły namiętności i szalejący kapitalizm w dziewiętnastowiecznej Łodzi. Główne role młodych kapitalistów zakładających własny interes zagrali w nim Daniel Olbrychski, Wojciech Pszoniak i Andrzej Seweryn, natomiast muzykę skomponował Wojciech Kilar[67]. Reżyser bardzo sceptycznie podszedł do dzieła literackiego, nadając głównym postaciom filmu charakter bardziej drapieżny, wynaturzony. Dokonana przez niego adaptacja była pozbawiona złudzeń co do możliwości przetrwania uczciwych jednostek w kapitalistycznym świecie[68]. W pełnym świadomej brzydoty i drastyczności dziele dostrzegano wyrazistą analizę wynaturzenia dzikiego kapitalizmu[69]. Film zdobył uznanie krajowych krytyków: Konrad Eberhardt nazwał go „fascynującym widowiskiem”[68], a Tadeusz Sobolewski – najlepszym polskim filmem wszech czasów, dostrzegając w nim analogię do sytuacji w Polsce w czasach współczesnych jego powstawaniu[70]. Adaptacja tej powieści noblisty otrzymała Grand Prix na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz Złoty Medal na MFF w Moskwie[67]. Odmiennie przyjęto obraz w Stanach Zjednoczonych: Ziemia obiecana, która była tworzona w celu emisji w USA i została nominowana do Oscara, spotkała się z oskarżeniami o antysemityzm i nie doczekała się tam premiery kinowej[17]. Stała się ona jednym z najmniej lubianych filmów polskich w Stanach Zjednoczonych[71]. Później Andrzej Wajda zrealizował film Smuga cienia na podstawie powieści Josepha Conrada, opowiadający o młodym oficerze marynarki (Marek Kondrat) wyruszającym w rejs do Singapuru[72]. Film spotkał się z różnorodnymi reakcjami krytyków: o ile Aleksander Jackiewicz uznał go za udaną adaptację z odniesieniami do symbolizmu[73], o tyle Michał Komar ocenił Smugę cienia jako film nieudany[74].

Szczególny zwrot w twórczości reżysera nastąpił w 1975 roku. Andrzej Wajda, dotychczas unikający otwartego odnoszenia się do systemu władzy komunistycznej w Polsce, wystąpił wraz z innym reżyserem, Krzysztofem Zanussim, na Forum Filmowców w Gdańsku. Obaj zarzucili kontrolującym obieg filmowy decydentom hamowanie swobody twórczej, co – ich zdaniem – skłaniało młodych twórców do skupiania się bardziej na tematyce historycznej niż współczesnej. Wyrazem tego buntu były prace nad filmem Człowiek z marmuru, opartym na zapomnianym scenariuszu Aleksandra Ścibora-Rylskiego. Władze zamierzały nie dopuścić filmu do publikacji[75], a także naciskały na usunięcie z czołówki nazwiska współpracującej z Andrzejem Wajdą Agnieszki Holland[76]. Film ukazał się jednak w kinach dzięki wstawiennictwu Józefa Tejchmy (członka Biura Politycznego KC PZPR) i poważaniu, jakim reżyser cieszył się wśród nomenklatury[75]. Człowiek z marmuru miał premierę w 1976 roku. Jego bohaterką jest młoda studentka reżyserii (debiutująca na ekranie Krystyna Janda), która odkrywa mroczną prawdę o zapomnianym przodowniku pracy (Jerzy Radziwiłowicz)[77]. Film otrzymał nagrodę FIPRESCI na MFF w Cannes[77] i został pozytywnie przyjęty przez krytyków zagranicznych (polska prasa odnosiła się z niechęcią do filmu[78]), którzy chwalili odwagę reżysera[79] i nazwali Człowieka z marmuru kamieniem milowym w historii polskiego kina[80]. Film ten stanowi manifest kina moralnego niepokoju[75].

Andrzej Wajda na IV Zjeździe Stowarzyszenia Filmowców Polskich (1978)

Po Człowieku z marmuru Andrzej Wajda powrócił na krótko do kręcenia filmów dokumentalnych. W 1976 roku nakręcił Umarłą klasę, zapis tytułowej sztuki reżysera teatralnego Tadeusza Kantora[81], a w 1978 roku – Zaproszenie do wnętrza, które było opisem wystawy niemieckiego artysty Ludwiga Zimmerera[82]. Reżyser nie przestał jednak pracować nad filmami fabularnymi. W 1978 roku powstał obraz Bez znieczulenia, jego treścią były losy poważanego dziennikarza, który po ujawnieniu nieprawomyślnych poglądów zostaje usunięty z pracy i staje przed obliczem rozwodu z żoną. Rolę publicysty zagrał w filmie Zbigniew Zapasiewicz[83]. Andrzej Wajda analizował za pośrednictwem tego dzieła zarówno kryzys małżeński, jak i w mniejszym stopniu mechanizmy doprowadzające niewinnego człowieka do zagłady[84]. Ostry w wymowie Bez znieczulenia wzbudził burzliwą reakcję krytyków i otrzymał Grand Prix na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku[84][83][85]. Tymczasem reżyser, który po Smudze cienia nie zamierzał kręcić kolejnych adaptacji dzieł literackich, zdecydował się na ekranizację opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza[86]. Panny z Wilka (1979) w jego wydaniu, których głównym bohaterem był człowiek wracający do miejsca swej młodości (Daniel Olbrychski)[87], zostały rozbudowane o ledwo wspomniane w utworze literackim wątki (na przykład motyw śmierci i przemijania)[86]. Chwalony za grę aktorską[88] film został nominowany do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego[87]. W 1979 roku Andrzej Wajda zrealizował także film dokumentalny Pogoda domu niechaj będzie z Tobą… ze zdjęciami Edwarda Kłosińskiego[89], stanowiący wywiad z Jarosławem Iwaszkiewiczem[90].

Pod koniec 1979 roku wyreżyserował film Dyrygent, luźno oparty na opowiadaniu Andrzeja Kijowskiego. Traktował on o trójkącie miłosnym między światowej sławy przybywającym do Polski dyrygentem (John Gielgud), skrzypaczką (Krystyna Janda) i jej mężem (Andrzej Seweryn)[91]. Film został entuzjastycznie przyjęty przez europejskich krytyków, zdobywając nagrodę FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Sebastián[91]. W Polsce Dyrygent został natomiast odebrany chłodniej; wskazywano na niedopracowany scenariusz i brak przejrzystości emocjonalnej[92].

Całokształt dokonań zawodowych Andrzeja Wajdy jednakże sprawił, że w 1979 roku rozpoczął on pełnienie funkcji prezesa Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Celem nowego przewodniczącego tej organizacji było dążenie do zwiększenia autonomii filmowców oraz ukierunkowanie publiczności na przemiany w polskim filmie[93].

1980–1989

Zdjęcie przedstawiające wynoszenie ciała Zbyszka Godlewskiego w trakcie wydarzeń grudniowych w 1970, które było dla reżysera inspiracją przy tworzeniu Człowieka z żelaza

W 1980 roku w telewizji miał premierę siedmiogodzinny serial Z biegiem lat, z biegiem dni…, który Andrzej Wajda wyreżyserował wraz z Edwardem Kłosińskim. Przedstawia on losy dwóch krakowskich rodzin w latach 1874–1914[94].

W 1981 roku reżyser ponownie podjął tematykę polityczną. Z inspiracji robotników „Solidarności” w styczniu tegoż roku rozpoczął zdjęcia nad filmem Człowiek z żelaza, który opisywałby przebieg wydarzeń sierpnia 1980 roku[95]. Aleksander Ścibor-Rylski napisał scenariusz kontynuujący wydarzenia z Człowieka z marmuru, zakończony momentem podpisania porozumienia między strajkującymi a komunistami. Oprócz Jerzego Radziwiłłowicza i Krystyny Jandy w filmie wystąpili między innymi Lech Wałęsa i Anna Walentynowicz[96]. Andrzej Wajda był dumny z tego, że zdołał ukończyć swoje dzieło przed wprowadzeniem 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego w Polsce[95]. Człowiek z żelaza został entuzjastycznie przyjęty przez krytyków jako dzieło łączące świeżą, paradokumentalną relację z ruchu opozycyjnego z perspektywą epicką[97]. Małgorzata Szpakowska pisała o filmie jako o „fakcie społecznym” o niespotykanej dotąd aktualności[98]. Francuski krytyk Michel Perez określił nawet Człowieka z żelaza mianem kamienia milowego w historii kina[97]. Ukoronowaniem sukcesu było nominowanie filmu do Oscara oraz przyznanie mu Złotej Palmy w Cannes[96].

Pod koniec 1981 roku Andrzej Wajda rozpoczął zdjęcia do filmu Danton na podstawie sztuki Sprawa Dantona Stanisławy Przybyszewskiej, ale wprowadzenie stanu wojennego zmusiło reżysera do przeniesienia produkcji do Francji. Film ukazywał konfrontację postaci Georges’a Dantona (Gérard Depardieu) z Maximilienem de Robespierre’em (Wojciech Pszoniak) podczas rewolucji francuskiej. Film spotkał się z różnorodnymi reakcjami francuskich krytyków, którzy negatywnie oceniali pominięcie tła rewolucji i skupienie się wyłącznie na dwóch głównych osobach filmu, ale zauważali w nim metaforę ówczesnej Polski[99][100]. W Polsce obraz był natomiast chwalony za brawurową adaptację sztuki i grę aktorską[101].

W 1983 roku istnienie Stowarzyszenia Filmowców Polskich było zagrożone. Andrzej Wajda musiał zrezygnować ze stanowiska prezesa na rzecz Janusza Majewskiego, a Zespół Filmowy „X” został rozwiązany[102]. Za granicą reżyser zrealizował w tym samym roku film Miłość w Niemczech na podstawie książki Rolfa Hochhutha, w którym przedstawił mniej stereotypowe oblicze nazizmu w Niemczech[103]. Obraz ten spotkał się jednak z nieprzychylnymi opiniami krytyków[104]. W 1985 roku, już po stanie wojennym i powrocie do kraju, zrealizował Kronikę wypadków miłosnych na podstawie nostalgicznej powieści Tadeusza Konwickiego o miłości rodzącej się w tle krajobrazów Litwy[105]. W tej adaptacji dzieła literackiego epizodyczną rolę odegrał sam pisarz[106]. W 1988 roku reżyser nakręcił Biesy, na podstawie powieści Fiodora Dostojewskiego pod tym samym tytułem, z Isabelle Huppert i Bernardem Blierem w rolach głównych[107]. Realizacja filmu była kłopotliwa, gdyż władze komunistyczne odmówiły dokonania koprodukcji wespół z wytwórnią Gaumont. Wskutek tego projekt poniósł porażkę[108]. W 1989 roku Andrzej Wajda został przewodniczącym jury 16. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Moskwie[109].

1990–1999

W 1990 roku Andrzej Wajda nakręcił czarno-biały film Korczak, który był biografią zamordowanego w Treblince pedagoga Janusza Korczaka. Rolę wychowawcy zagrał Wojciech Pszoniak[110]. Film spotkał się z burzliwą reakcją we Francji: w tym kraju wstrzymano jego dystrybucję, a pismo „Le Monde” nie szczędziło mu krytyki, zarzucając reżyserowi przedstawienie postaci pedagoga wyłącznie z chrześcijańskiego punktu widzenia – jako męczeńskiego Polaka, a nie jako Żyda[110]. Filmu broniła natomiast na łamach dziennika „The New York Times” Betty Jean Lifton, autorka biografii Janusza Korczaka, odpierając te zarzuty jako bezpodstawne[111].

W 1992 roku Andrzej Wajda powrócił do rozrachunków z czasami II wojny światowej, realizując film Pierścionek z orłem w koronie o ostatnich dniach powstania warszawskiego z Rafałem Królikowskim i Cezarym Pazurą w rolach głównych[112]. Adaptacja powieści Aleksandra Ścibora-Rylskiego Pierścionek z końskiego włosia została jednak negatywnie przyjęta przez krytyków ze względu na niewłaściwą w ich ocenie interpretację literackiego pierwowzoru[113]. W 1994 roku reżyser nakręcił w Japonii film Nastazja na motywach powieści Idiota Fiodora Dostojewskiego[114], a w 1995 roku – Wielki Tydzień na podstawie opowiadania Jerzego Andrzejewskiego o małżeństwie ukrywającym Żydówkę w czasie II wojny światowej[115]. W 1996 roku stworzył Pannę Nikt na podstawie powieści Tomka Tryzny o dorastającej dziewczynie, która przeżywa kryzys wartości[116]. Wielki Tydzień i Panna Nikt poniosły jednak porażkę artystyczną[117].

Od lipca do września 1998 roku kręcił ekranizację narodowej epopei Adama Mickiewicza Pan Tadeusz. W tym wielkim przedsięwzięciu wzięła udział plejada polskich aktorów, między innymi Bogusław Linda, Daniel Olbrychski, Grażyna Szapołowska i Andrzej Seweryn; charakterystyczną ścieżkę dźwiękową (w tym „Poloneza”) skomponował Wojciech Kilar[118]. Filmowy Pan Tadeusz zdobył sześć Orłów podczas drugiego rozdania Polskich Nagród Filmowych w 2000 roku[118]. Tadeusz Sobolewski chwalił film jako pełną życia próbę wskrzeszenia narodowego mitu[119]. Dorobek reżysera pod koniec lat 90. zamknęły także autobiograficzne dokumenty: Andrzej Wajda. Moje notatki z historii (1996)[120] i Kredyt i debet. Andrzej Wajda o sobie (1999)[121].

2000–2009

Andrzej Wajda (2004)

W 2000 roku Andrzej Wajda zrealizował film Wyrok na Franciszka Kłosa na podstawie powieści Stanisława Rembeka. Rolę granatowego policjanta postawionego w obliczu wyroku śmierci wydanego na niego przez podziemie zagrał Mirosław Baka[122]. Wyrok na Franciszka Kłosa odczytywano jako próbę rozpoczęcia dyskusji w sprawie kolaboracji Polaków z okupantem nazistowskim podczas II wojny światowej[123]. W 2002 roku reżyser nakręcił dokument Lekcja polskiego kina, w którym opowiadał o polskiej sztuce filmowej i jej historii[124].

W 2002 roku sfilmował Zemstę, adaptację komedii Aleksandra Fredry o dwóch zwaśnionych frakcjach walczących o panowanie na zamku. Andrzej Wajda zamierzał podkreślić, że film nie jest teatralną adaptacją sztuki, o czym świadczy umiejscowienie akcji w czasie zimy oraz zastosowanie długich ujęć[125]. Do filmu zaangażowano takich aktorów jak Janusz Gajos, Andrzej Seweryn czy Roman Polański, a jego budżet wyniósł blisko 7 milionów złotych[126]. Po ukazaniu się w kinach filmowa Zemsta zebrała pozytywne recenzje, w których podkreślano ciągłą aktualność problemów występujących w dramacie i znakomitą grę aktorską[125][127]. W tym samym roku reżyser założył wraz z Wojciechem Marczewskim Mistrzowską Szkołę Reżyserii Filmowej[128][129], która nawiązuje do tradycji polskich zespołów filmowych[130]. W 2004 roku Andrzej Wajda zrealizował film dokumentalny Jan Nowak Jeziorański. Kurier z Warszawy. 60 lat później 1944–2004 o byłym żołnierzu Armii Krajowej, Janie Nowaku-Jeziorańskim[131], a w 2005 roku – stanowiącą część filmu zbiorowego Solidarność, Solidarność… nowelę dokumentalną Człowiek z nadziei[132].

Andrzej Wajda na planie filmu Katyń (2007)

W 2007 roku reżyser pokazał film Katyń, który przełamywał istniejące dotąd w polskiej kinematografii milczenie w sprawie zbrodni katyńskiej. Andrzej Wajda chciał w ten sposób uczcić pamięć ojca (jeńca obozu w Starobielsku, zamordowanego w Charkowie)[133]. Nakręcona za 15 milionów złotych produkcja traktowała o losach polskich oficerów pojmanych przez władze radzieckie oraz ich rodzin, nie pomijając jednak represji stosowanych przez hitlerowców na zachodzie Polski. Film miał za podstawę nowelę Post mortem Andrzeja Mularczyka, a udział w nim wzięli między innymi Andrzej Chyra, Maja Ostaszewska i Artur Żmijewski[134]. Po premierze polscy krytycy doceniali wstrząsający pokaz okrutnych losów zamordowanych oficerów, aczkolwiek twierdzili, że nie jest to film szczególnie wybitny[135]. Natomiast w anglojęzycznych mediach przyjęto film jednoznacznie pozytywnie, wskazując na mistrzowsko zrealizowaną relację z ludzkiej tragedii wojennej[136]. Film zdobył osiem Orłów, w tym dla najlepszego filmu, a także został nominowany do Oscara[134].

Kolejnym filmem był wyprodukowany w 2009 roku Tatarak. Został on oparty nie tylko na opowiadaniu Jarosława Iwaszkiewicza, ale także na Nagłym wezwaniu Sándora Máraiego oraz zapiskach Krystyny Jandy. Treść filmu stanowiły zarówno losy kobiety śmiertelnie chorej na raka, jak i monologi aktorki dotyczące śmierci jej męża Edwarda Kłosińskiego, z którym Andrzej Wajda współpracował przy wielu swoich poprzednich produkcjach[137]. W Tataraku rozważania o śmierci łączyły się z ukazaniem umowności sztuki filmowej jako nie w pełni pokazującej rzeczywistość[138]. Film uzyskał głównie pozytywne recenzje krytyków, którzy doceniali brawurową adaptację dzieła literackiego[139][140][141]. Tatarak został uhonorowany nagrodą FIPRESCI oraz Nagrodą im. Alfreda Bauera[137].

2010–2016

W 2010 roku Andrzej Wajda zrealizował dokument Kręć! Jak kochasz, to kręć!, który tak jak Tatarak był poświęcony Edwardowi Kłosińskiemu[142]. W czerwcu 2011 roku reżyser założył wraz z Wojciechem Marczewskim autorskie studio filmowe[143]. W grudniu 2011 roku rozpoczął natomiast kręcenie filmu, zatytułowanego w 2013 roku Wałęsa. Człowiek z nadziei, o jednym z polskich przywódców opozycji antykomunistycznej, Lechu Wałęsie. Tytułową rolę otrzymał Robert Więckiewicz[144]. Andrzej Wajda powiedział o bohaterze swojego filmu[145]:

Przypominam dzieje Lecha Wałęsy, bo to jest bohater naszych czasów, a nagle wokół niego zebrali się politycy, którzy chcą na tym coś zarobić i próbują stworzyć pozory, że ten przywódca robotników był w jakimś sensie użyty przez kogoś. (…) To jest fantastyczne, że pojawił się taki bohater, który przywrócił Polsce wolność i doprowadził do zrealizowania swoich celów bez rozlewu krwi.

Wałęsa. Człowiek z nadziei, pokazany na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji poza konkursem, otrzymał pozytywne recenzje. Krytycy odczytywali w nim próbę odbudowy mitu „Solidarności” i legendy samego Lecha Wałęsy, ich uwadze nie uszedł jednak zanadto hagiograficzny ich zdaniem ton dzieła oraz pominięcie mniej chwalebnych epizodów z życia bohatera filmu[146].

Ostatnim filmem Andrzeja Wajdy były Powidoki z 2016 roku, obraz inspirowany życiem malarza Władysława Strzemińskiego[147]. Film został wybrany na polskiego kandydata do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego[148].

Działalność teatralna

Andrzej Wajda zajmował się także działalnością teatralną. Wystawiał sztuki w teatrach gdańskich, warszawskich, krakowskich oraz za granicą[149]. Pierwszym wyreżyserowanym przez niego spektaklem teatralnym był Kapelusz pełen deszczu, sztuka Michaela Gazza (1959). Wystawił ją w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku[149] w nietypowej dla teatru manierze realistycznej, toteż na scenie rekwizyty były prawdziwe i odzwierciedlały biologizm świata przedstawionego[150]. W kolejnych adaptacjach dramatów, Hamlecie Williama Szekspira i Dwoje na huśtawce Williama Gibsona (obie 1960) Andrzej Wajda zaczął kształtować swoje doświadczenie w reżyserii teatralnej – Edmund Fetting w roli Hamleta odszedł od typowego wizerunku intelektualisty na rzecz okrutnika, a Zbigniew Cybulski oraz Elżbieta Kępińska jako bohaterowie Dwojga na huśtawce wykazali się subtelnością[151]. Kolejne adaptacje sztuk literackich, tym razem Demonów Johna Whitinga (1963) i Wesela Stanisława Wyspiańskiego (1965), reżyser uznał jednak za nieudane, po czym na kilka lat rozstał się z teatrem[152].

W 1969 roku Tadeusz Łomnicki namówił Andrzeja Wajdę do wyreżyserowania sztuki Play Strindberg Friedricha Dürrenmatta, która zyskała powszechne uznanie ze strony teatrologów. Wynikało to z eksperymentalnego zabiegu, wedle którego sala teatralna uległa stylizacji na kształt hali sportowej[153]. Z uznaniem publiczności spotkała się również adaptacja Biesów Fiodora Dostojewskiego (1971) z udziałem Wojciecha Pszoniaka i Jana Nowickiego[154]. W latach 70. Andrzej Wajda zrealizował liczne przedstawienia; były to między innymi Jak brat bratu na motywach sztuki Davida Rabe’a Sticks and Bones (1972)[155], nieudana adaptacja Der Mitmacher (1973) według Friedricha Dürrenmatta (z którym zerwał współpracę)[156], ceniona adaptacja Nocy listopadowej (1974) Stanisława Wyspiańskiego[157], powtórnie wystawione Biesy (1974) oraz Sprawę Dantona Stanisławy Przybyszewskiej (1975), wystawiana także w 1978 roku i w 1980 roku[158]. Osobnym rozdziałem w jego teatralnej karierze była rola gościnna w zrealizowanym przez Andrzeja Łapickiego spektaklu Pogarda według powieści Alberta Moravii (1975), w którym Andrzej Wajda – występujący jako reżyser – odpowiada scenarzyście: „Odyseją niech pan się nie przejmuje. Odyseja została już napisana”[159].

W dalszej twórczości teatralnej zaznaczyły się tendencje do przeciwstawiania się terrorowi jako systemowi zastraszania jednostki. Tę tematykę poruszały spektakle Gry rozum śpi… na podstawie sztuki Antonia Buero Vallejo (1976), Emigranci na motywach Sławomira Mrożka (1976)[160] oraz Rozmowy z katem będące adaptacją książki Kazimierza Moczarskiego (1977). Nie wykluczało to jednak odwoływania się do utworów o tematyce obyczajowej i psychologicznej. Jeden z nich, Nastasja Filipowna na motywach Idioty Fiodora Dostojewskiego, stanowił improwizację aktorską[161]. Jeszcze przed wprowadzeniem stanu wojennego reżyser dokonał kolejnej adaptacji Hamleta (1981), wykorzystując plenery dziedzińca wawelskiego i obsadzając w roli głównej Jerzego Stuhra[162].

Gdy wznowił swoją działalność artystyczną po stanie wojennym, zrealizował wówczas Antygonę Sofoklesa (1984), bardzo przychylnie odebraną Zbrodnię i karę Fiodora Dostojewskiego (1984, 1986), Wieczernik według scenariusza Ernesta Brylla[163], Zemstę Aleksandra Fredry (1986)[164], Pannę Julię Augusta Strindberga (1988), Dybuka Szymona An-skiego (1988)[165] i Lekcję polskiego Anny Bojarskiej (1988)[166]. Kluczowymi spektaklami w działalności scenicznej reżysera były jednak Nastasja Filipowna (1989), zrealizowana z japońskimi aktorami, oraz Hamlet (IV) (1989), w którym w głównej roli obsadził Teresę Budzisz-Krzyżanowską[167].

Po transformacji ustrojowej z 1989 roku Andrzej Wajda dwukrotnie dokonywał adaptacji Wesela (1991, 1992). W 1989 roku, po śmierci Zygmunta Hübnera, objął funkcję dyrektora artystycznego Teatru Powszechnego w Warszawie, którą sprawował przez rok[168][169]. Do końca XX wieku w swych dziełach scenicznych wystawiał sztuki Augusta Strindberga (Sonata widm, 1994), Stanisława Wyspiańskiego (Klątwa, 1997), a także Yukio Mishimy (Mishima, 1994) i Eugène’a Labiche’a (Słomkowy kapelusz, 1998). Jego autorskimi projektami były Improwizacje warszawskie (1996) oraz Pieśń o blasku wody (1997). Na początku XXI wieku zrealizował również szekspirowską komedię Jak wam się podoba (2001), powtórnie Biesy (2004), a także Makbeta (2004)[170].

Działalność społeczna i polityczna

W 1948 roku, jeszcze w ramach grupy Andrzeja Wróblewskiego, Andrzej Wajda zadeklarował wstąpienie do Polskiej Partii Robotniczej[171]. Nie otrzymał jednak legitymacji partyjnej, a jego deklaracja została zapomniana w obliczu fuzji PPR z Polską Partią Socjalistyczną[171]. Reżyser od tego czasu formalnie figurował jako bezpartyjny[172], jednak próbował tak negocjować swoje stosunki z władzą komunistyczną, by móc swobodnie realizować swoje filmy i jednocześnie nie być posądzany o jednoznaczną kolaborację[173]. Dlatego też, kiedy Daniel Olbrychski proponował mu podpisanie listu protestującego przeciwko brutalnemu traktowaniu przez funkcjonariuszy milicji demonstrujących robotników z Ursusa i Radomia w czerwcu 1976 roku, odmówił, gdyż uważał, że znacznie większe konsekwencje będzie miała dla niego premiera Człowieka z marmuru (1976)[172].

Od momentu, kiedy ukazał się Człowiek z marmuru, Andrzej Wajda był znacznie bardziej zaangażowany politycznie (wskutek czego zainteresowała się nim Służba Bezpieczeństwa)[174], wspierał antykomunistyczną działalność opozycyjną, w tym wydarzenia sierpnia 1980 roku. Dołączył wówczas do skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[175]. Był członkiem komitetu organizacyjnego IV Kongresu Kultury Polskiej, zainicjowanego przez środowisko NSZZ „Solidarność” i zorganizowanego bez wsparcia ze strony władz państwowych. Kongres miał się planowo odbyć od 11 do 13 grudnia 1981 roku, został faktycznie przerwany ostatniego dnia na skutek wprowadzenia stanu wojennego[176].

W 1988 roku był jednym z inicjatorów powołania Warszawskiej Rodziny Katyńskiej[177][178]. W lutym 1989 roku wszedł w skład Komisji do spraw Upamiętnienia Ofiar Represji Okresu Stalinowskiego, działającej przy Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[179].

W 1989 roku Andrzej Wajda z inicjatywy Lecha Wałęsy znalazł się wśród kandydatów do parlamentu rekomendowanych przez Komitet Obywatelski „Solidarność”, którego był członkiem. Wystartował w wyborach parlamentarnych do Senatu z okręgu wyborczego obejmującego województwo suwalskie[180]. W głosowaniu z 4 czerwca 1989 roku otrzymał największą liczbę głosów w tym okręgu (105 407), uzyskując tym samym jeden z dwóch mandatów przypadających na to województwo[181]. Po zwycięstwie w wyborach wszedł w skład Senatu I kadencji, należąc do Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Został członkiem Komisji Kultury, Środków Przekazu, Nauki i Edukacji Narodowej oraz Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą[182]. Celem jego działalności była ochrona rodzimej produkcji filmowej w warunkach rodzącego się kapitalizmu[183]. W czasie konfliktu w środowisku solidarnościowym i w samym OKP w czerwcu 1990 roku wystąpił z niego wraz z kilkudziesięcioma członkami parlamentu. W 1991 roku wstąpił do Parlamentarnego Klubu Unii Demokratycznej[184][185]. Ostatecznie zrezygnował z dalszej aktywnej działalności politycznej, nie ubiegając się o reelekcję w następnych wyborach[186]. W kolejnych latach wielokrotnie publicznie jednak udzielał poparcia konkretnym środowiskom politycznym w trakcie kampanii wyborczych, w szczególności wspierał Unię Wolności (m.in. jako członek komitetu honorowego przed wyborami w 2001 roku[187]). W 2010 roku i w 2015 roku poparł Bronisława Komorowskiego jako kandydata na urząd prezydenta RP[188][189], a w 2011 roku Platformę Obywatelską w wyborach krajowych[190].

Wchodził w skład Komitetu Wspierania Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie[191].

Życie prywatne

Andrzej Wajda i Krystyna Zachwatowicz na Przystanku Woodstock (2010)
Grób Andrzeja Wajdy

Andrzej Wajda był czterokrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną od 1951 roku była artystka Gabriela Obremba (1927–1997), którą poznał na studiach w Akademii Sztuk Pięknych; rozwiódł się z nią w 1959 roku[192][193]. 19 grudnia 1959 roku poślubił inną artystkę z ASP, Zofię Żuchowską (zm. 1989)[194], która przyjęła wówczas jego nazwisko[195]. Małżeństwo zakończyło się rozwodem, który został orzeczony 14 marca 1967 roku[196]. Trzecią żoną reżysera była aktorka Beata Tyszkiewicz, którą po raz pierwszy obsadził w filmie Samson[197]. Związek małżeński zawarli 13 maja 1967 roku. Wcześniej, 29 marca 1967 roku, urodziła się ich córka Karolina[198]. Para rozstała się pod koniec lipca 1968 roku, rozwód został orzeczony 29 października 1969 roku[199]. Czwarty związek małżeński, który trwał do śmierci reżysera, Andrzej Wajda zawarł w styczniu 1974 roku z Krystyną Zachwatowicz[200].

Zmarł 9 października 2016 roku w Warszawie[201][202]. 19 października, po mszy pogrzebowej, która odbyła się w bazylice Świętej Trójcy, urna z prochami Andrzeja Wajdy została złożona na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie[203].

Styl filmowy

Andrzej Wajda na festiwalu Off Plus Camera (2012)

W początkowej fazie swej twórczości Andrzej Wajda odwoływał się do socrealizmu. Ze schematami tego nurtu zerwał w Kanale; w filmie tym po raz pierwszy przedstawił żołnierzy Armii Krajowej jako tragiczne postaci ówczesnego pokolenia, odżegnując się od propagandy ukazującej ich w formie „zaplutych karłów reakcji”[204]. W Popiele i diamencie zaznaczyły się dwie cechy, które pojawiały się dalej w jego twórczości: operowanie symboliką (na przykład główny bohater ginący na „śmietniku historii”[205]) oraz polemika z romantycznym mitem bohatera poświęcającego swoje życie za ojczyznę[204]. W ocenie Jerzego Toeplitza i Stanisława Janickiego Andrzej Wajda w swojej trylogii wojennej oddawał tragedię pokolenia wojny[206], osiągając to poprzez użycie jaskrawych środków artystycznych: surrealistycznych, ekspresjonistycznych czy też barokowych[207]. Jerzy Płażewski zaznaczył, że w dziełach tego reżysera zarysowały się „romantyczny realizm, emocjonalne widzenie świata, zainteresowanie wartościami ostatecznymi […], wybujała zmysłowość wizji i idąca za nią skłonność do nadmiernie barokowej ornamentyki”[208]. Barbara Mruklik oceniła, że reżyser „przemawia za pośrednictwem kontrastu, specyficznie znaczącego szczegółu, rozbudowanej metafory”[209].

W takich filmach jak Popioły czy Wesele Andrzej Wajda odtwarzał polską symbolikę narodową wraz z postaciami patriotycznymi, heroicznymi w swej zaciekłości, ale skazanymi na przegraną przez historię. Podkreślał również fakt niemożności zjednoczenia się narodu polskiego w obliczu klęski narodowej, wskazując na wewnętrzne podziały klasowe w przeszłości[204]. Do tradycji martyrologicznej powrócił jednak w filmie Katyń, dając obraz męczeństwa polskiego w trakcie II wojny światowej[205].

W latach 70. Andrzej Wajda zaczął urozmaicać swój styl filmowy. W Ziemi obiecanej korzystał z różnych środków wyrazu, łącząc naturalistyczną brutalność z wizją ekspresjonistyczną[210]. Jego filmy z okresu kina moralnego niepokoju były z kolei skupione na tematyce publicystycznej[205] z elementami kina psychologicznego[210]. W Człowieku z marmuru reżyser dokonywał rozrachunku z czasami stalinizmu, a w Człowieku z żelaza stworzył nowy mit solidarnościowy – symboliczne zjednoczenie narodu polskiego przeciwko komunizmowi[205]. W jego twórczości znalazło się też miejsce na rozważania o śmierci i przemijaniu, prezentowane w Pannach z Wilka i Tataraku[205].

Tadeusz Lubelski o twórczości Andrzeja Wajdy wypowiedział się następująco[211]:

Od polskiego udziału w wojennych kampaniach armii napoleońskiej, przez tragedię powstania warszawskiego, aż po sierpniowy strajk stoczniowców z roku 1980 – istotne wątki narodowej historii minionych dwustu lat przyjęły kształt wyobrażeń powołanych do życia w jego filmach.

Historycy filmu zwracali uwagę na to, że twórczość polskiego reżysera była w zasadzie jego kinem autorskim. Olga Katafiasz uznała Andrzeja Wajdę za „jednego z najwybitniejszych autorów kina” ze względu na spójność wypowiedzi w jego dorobku[212]. Janina Falkowska podsumowała jego twórczość jako homogeniczną, składającą się przede wszystkim z filmów historycznych oraz komedii. Zauważyła też, że spośród wschodnioeuropejskich twórców Andrzej Wajda był najczęściej atakowanym reżyserem, a jego filmy niejednokrotnie wzbudzały w kraju burzliwe dyskusje[213].

Filmografia

Ordery

Andrzej Wajda po otrzymaniu Orderu Orła Białego w 2011 roku

Andrzej Wajda otrzymał następujące ordery krajowe:

Otrzymał nadto następujące ordery zagraniczne[7]:

Wyróżnienia

Gwiazda Andrzeja Wajdy w Alei Gwiazd w Łodzi, odsłonięta w 1998 roku[7]

Nagrody filmowe

Doktoraty honorowe

Andrzej Wajda otrzymał tytuł doktora honoris causa:

Obywatelstwa honorowe

Andrzej Wajda otrzymał tytuły honorowego obywatela: Łodzi (1998)[236], Gdyni (2000)[237], Suwałk (2000)[238], Radomia (2001)[239], Wrocławia (2003)[240], Opola (2009)[241], Warszawy (2015)[242], Gdańska (2016)[243] i województwa łódzkiego (2016)[244].

Inne nagrody, odznaczenia i wyróżnienia

Zafascynowany kulturą japońską, a także pragnąc podziękować za Nagrodę Kioto, Andrzej Wajda przyczynił się do powstania w 1994 roku Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie[260]. Na jego budowę przeznaczył otrzymaną wraz z Nagrodą Kioto nagrodę pieniężną (340 tys. USD)[261].

W 2008 roku rada Polskiej Fundacji Katyńskiej nadała mu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, jednak Andrzej Wajda nie przyjął tego wyróżnienia[262].

Upamiętnienie

W 2009 roku został patronem gimnazjum w Rudnikach[263]. Jego imieniem nazwano ulice we Wrocławiu[264] i w Suwałkach[265] oraz skwery w Krakowie[266], Grudziądzu[267] i Warszawie[268].

W 2018 roku uchwałą Rady m.st. Warszawy utworzono samorządową instytucję kultury pod nazwą „Centrum Kultury Filmowej im. Andrzeja Wajdy” (CKF)[269]. W 2020 roku przed domem Andrzeja Wajdy przy ulicy Śmiałej na warszawskim Żoliborzu, w którym mieszkał przez 43 lata, odsłonięto tablicę pamiątkową zaprojektowaną przez Marka Moderau[270][271].

Przypisy

  1. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 8–14.
  2. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 15–17.
  3. ↑ Indeks represjonowanych. Jakub Wajda. karta.org.pl. [dostęp 2015-01-15].
  4. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 17–22.
  5. ↑ Gańczak 2011 ↓, s. 282.
  6. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 26–45.
  7. ↑ a b c d e f g h Andrzej Wajda. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-20].
  8. ↑ a b c Lubelski 2006 ↓, s. 55–57.
  9. ↑ Zły chłopiec. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-21].
  10. ↑ Ceramika iłżecka. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-21].
  11. ↑ Kiedy ty śpisz. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-21].
  12. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 58.
  13. ↑ Pokolenie. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-21].
  14. ↑ Tadeusz Lubelski: Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty. Chorzów: Videograf II, 2009, s. 162–163. ISBN 978-83-7183-666-4.
  15. ↑ Review: „Pokolenie”. variety.com, 1954-12-31. [dostęp 2012-03-21]. (ang.).
  16. ↑ A Generation Review. Time Out Group. [dostęp 2012-03-21]. (ang.).
  17. ↑ a b Anna Bikont: Pierwszy raz Andrzeja Wajdy. wyborcza.pl, 2010-08-21. [dostęp 2012-03-21].
  18. ↑ Filmy – „Pokolenie”. wajda.pl. [dostęp 2012-03-21].
  19. ↑ Tadeusz Lubelski: Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty. Chorzów: Videograf II, 2009, s. 161. ISBN 978-83-7183-666-4.
  20. ↑ Idę do słońca. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-29].
  21. ↑ a b Lubelski 2006 ↓, s. 113.
  22. ↑ Kanał. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-21].
  23. ↑ Review: „Kanal”. variety.com, 1956-12-31. [dostęp 2012-03-21]. (ang.).
  24. ↑ Bosley Crowther: Movie Review – Kanal (1957). „The New York Times”, 1961-05-10. [dostęp 2012-03-21]. (ang.).
  25. ↑ Sebastian Jagielski. O kondycji polskiego kina na przestrzeni dziesięcioleci. „Kino”. 12, s. 55, 2006. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  26. ↑ a b Popiół i diament. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-21].
  27. ↑ Andrzej Wajda: Filmy – „Popiół i diament”. wajda.pl. [dostęp 2012-03-22].
  28. ↑ Andrzej Wajda: Wajda mówi o sobie. Wstęp, wybór i opracowanie: Wanda Wertstein. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000, s. 23.
  29. ↑ a b Jacek Szczerba: Popiół i diament. wyborcza.pl, 2006-03-06. [dostęp 2012-03-22].
  30. ↑ Wacław Świeżyński. Popiół i diament. „Gazeta Telewizyjna”. 260, s. 51, 2003-11-07. Agora. ISSN 0860-908X. 
  31. ↑ Krzysztof Świrek. Popiół i diament. „Kino”. 12, 2009. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  32. ↑ Lotna. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-21].
  33. ↑ Piotr Śmiałkowski. Dramat heroizmu, tragedia klęski. „Kino”. 9, s. 60, 2006. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  34. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 79.
  35. ↑ Niewinni czarodzieje. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-21].
  36. ↑ Samson. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-21].
  37. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 90.
  38. ↑ Sibirska Ledi Makbet. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-23].
  39. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 91.
  40. ↑ L’amour a vingt ans. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-23].
  41. ↑ Popioły. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-23].
  42. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 102–104.
  43. ↑ Gates to Paradise, The. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-25].
  44. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 105.
  45. ↑ a b Wszystko na sprzedaż. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-25].
  46. ↑ Barbara Mruklik. Życie na sprzedaż. „Kino”. 12, s. 7, 1968. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  47. ↑ Barbara Mruklik. Życie na sprzedaż. „Kino”. 12, s. 8, 1968. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  48. ↑ Barbara Mruklik. Życie na sprzedaż. „Kino”. 12, s. 9, 1968. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  49. ↑ Barbara Mruklik. Życie na sprzedaż. „Kino”. 12, s. 10, 1968. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  50. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 111.
  51. ↑ Przekładaniec. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-25].
  52. ↑ Filmy – „Polowanie na muchy”. wajda.pl. [dostęp 2012-03-25].
  53. ↑ Jerzy Płażewski. Dwa ramiona huśtawki. „Kino”. 9, s. 4–9, 1969. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  54. ↑ Krajobraz po bitwie. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-26].
  55. ↑ Bolesław Michałek. Film o miłości, film o polskości. „Kino”. 6, s. 17, 1970. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  56. ↑ Bolesław Michałek. Film o miłości, film o polskości. „Kino”. 6, s. 19, 1970. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  57. ↑ a b c Brzezina. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-26].
  58. ↑ Barbara Mruklik. Drzewo śmierci – drzewo życia. „Kino”. 11, s. 15, 1970. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  59. ↑ Wanda Wertenstein. Wariacje na znany temat. „Kino”. 3, s. 6, 1975. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  60. ↑ Pilatus und Andere. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-27].
  61. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 132.
  62. ↑ Wesele. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-27].
  63. ↑ a b Filmy – „Wesele”. wajda.pl. [dostęp 2012-03-25].
  64. ↑ Aleksander Ledóchowski. Wesele. „Kino”. 9, s. 16–22, 1972. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  65. ↑ Zespół Filmowy „X”. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-27].
  66. ↑ Życie codzienne w PRL okiem kamery. W: Historia PRL. Wielka kolekcja 1944–1989. T. 17. Warszawa: New Media Concept, 2009, s. 44–49. ISBN 978-83-7558-523-0.
  67. ↑ a b Ziemia obiecana. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-27].
  68. ↑ a b Konrad Eberhardt. Świat bez grzechu. „Kino”. 12, s. 10–15, 1974. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  69. ↑ Tomasz Burek. Pandemonium Reymonta i Wajdy. „Kino”. 12, s. 2–9, 1974. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  70. ↑ Tadeusz Sobolewski: Ziemia obiecana. gazeta.pl, 2006-08-03. [dostęp 2012-03-28].
  71. ↑ Bill Georgaris: Ain’t Nobody’s Blues But My Own. They Shoot Pictures, Don’t They?. [dostęp 2012-03-28]. (ang.).
  72. ↑ Smuga cienia. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-27].
  73. ↑ Aleksander Jackiewicz. Smuga cienia – poszukiwanie innego języka. „Kino”. 9, s. 18–21, 1976. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  74. ↑ Michał Komar. Conrad wygrywa, Conrad przegrywa. „Kino”. 9, s. 22–24, 1976. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  75. ↑ a b c Andrzej Krajewski: Człowiek z celuloidu. „Rzeczpospolita” (rp.pl), 2003-10-08. [dostęp 2012-03-28].
  76. ↑ Tadeusz Sobolewski: W poniedziałek w telewizji dokument o Wajdzie. wyborcza.pl, 2004-06-27. [dostęp 2012-03-28].
  77. ↑ a b Człowiek z marmuru. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-28].
  78. ↑ Filmy – „Człowiek z marmuru”. wajda.pl. [dostęp 2012-03-28].
  79. ↑ Vincent Canby: Man of Marble (1976). „The New York Times”, 1979-03-17. [dostęp 2012-03-28]. (ang.).
  80. ↑ Review: „Czlowiek Z Marmuru”. variety.com, 1976-12-31. [dostęp 2012-03-28]. (ang.).
  81. ↑ Umarła klasa. Seans T. Kantora. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-29].
  82. ↑ Zaproszenie do wnętrza. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-29].
  83. ↑ a b Bez znieczulenia. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-29].
  84. ↑ a b Ryszard Koniczek. Lustro powiększające. „Kino”. 2, s. 12–16, 1979. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  85. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 175–176.
  86. ↑ a b Barbara Mruklik. Z tamtej strony lustra. „Kino”. 6, s. 16–20, 1979. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  87. ↑ a b Panny z Wilka. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-29].
  88. ↑ Vincent Canby: Panny z Wilka (1979). „The New York Times”, 1979-10-11. [dostęp 2012-03-29]. (ang.).
  89. ↑ Pogoda domu niechaj będzie z Tobą... [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-29].
  90. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 177–178.
  91. ↑ a b Dyrygent. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-03-29].
  92. ↑ Krzysztof Mętrak. O czym mówi Dyrygent?. „Kino”. 5, s. 8–11, 1980. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  93. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 183–184.
  94. ↑ Z biegiem lat, z biegiem dni... [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-03].
  95. ↑ a b Filmy – „Człowiek z żelaza”. wajda.pl. [dostęp 2012-04-03].
  96. ↑ a b Człowiek z żelaza. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-03].
  97. ↑ a b Jacek Fuksiewicz. Nowe filmy: legenda dni sierpniowych. „Kino”. 8, s. 6–8, 1981. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  98. ↑ Małgorzata Szpakowska. Nowe filmy: prawdy i nieporozumienia. „Kino”. 8, s. 9–12, 1981. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  99. ↑ Danton. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-03].
  100. ↑ Filmy – „Danton”. wajda.pl. [dostęp 2012-04-03].
  101. ↑ Małgorzata Szpakowska. Danton i gilotyna. „Kino”. 1, s. 7–13, 1983. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  102. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 201–202.
  103. ↑ Jerzy Płażewski. Filmy, które widzieliśmy: żeby nigdy więcej. „Kino”. 2, s. 42–43, 1984. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  104. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 206–209.
  105. ↑ Kronika wypadków miłosnych. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-03].
  106. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 218.
  107. ↑ Les possedes. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-03].
  108. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 221–222.
  109. ↑ Wajda zaproszony do Moskwy. „Gazeta Wyborcza”. 10, s. 1, 1989-05-19. Agora. ISSN 0860-908X. 
  110. ↑ a b Korczak. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-04].
  111. ↑ Betty Jean Liefton: Wajda’s ‘Korczak’; Human Values, Inhuman Time. „The New York Times”, 1991-05-05. [dostęp 2012-04-04]. (ang.).
  112. ↑ Pierścionek z orłem w koronie. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-04].
  113. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 241–242.
  114. ↑ Nastazja. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-04].
  115. ↑ Wielki Tydzień. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-04].
  116. ↑ Panna Nikt. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-04].
  117. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 244–247.
  118. ↑ a b Pan Tadeusz. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-04].
  119. ↑ Tadeusz Sobolewski. Podróż Wajdy do Polski. „Gazeta Wyborcza”. 244, 1999-10-18. Agora. ISSN 0860-908X. 
  120. ↑ Andrzej Wajda. Moje notatki z historii. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-04].
  121. ↑ Kredyt i debet. Andrzej Wajda o sobie. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-04].
  122. ↑ Wyrok na Franciszka Kłosa. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-05].
  123. ↑ Krzysztof Masłoń: Judasz z Grodziska. „Rzeczpospolita” (rp.pl), 2000-09-26. [dostęp 2012-04-05].
  124. ↑ Lekcja kina polskiego. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-05].
  125. ↑ a b Janusz Kowalczyk, Marek Sadowski: Zemsta. „Rzeczpospolita” (rp.pl), 2002-09-30. [dostęp 2012-04-05].
  126. ↑ Zemsta. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-05].
  127. ↑ Tadeusz Sobolewski. Zemsta Cześnika. „Gazeta Wyborcza”, s. 6, 2002–09–30. Agora. ISSN 0860-908X. 
  128. ↑ O nas. Mistrzowska Szkoła Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy. [dostęp 2012-04-12].
  129. ↑ Szkoła Wajdy działa. gazeta.pl, 2002-05-13. [dostęp 2012-04-12].
  130. ↑ Tadeusz Sobolewski: Szkoła polska bis?. wyborcza.pl, 2005-10-12. [dostęp 2012-04-12].
  131. ↑ Jan Nowak Jeziorański. Kurier z Warszawy. 60 lat później 1944–2004. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-05].
  132. ↑ Solidarność, Solidarność…. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. s. 2. [dostęp 2012-04-05].
  133. ↑ Andrzej Wajda: Filmy – „Katyń”. wajda.pl. [dostęp 2012-04-05].
  134. ↑ a b Katyń. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-05].
  135. ↑ Recenzje filmu „Katyń”. gazeta.pl, 2008-01-22. [dostęp 2012-04-05].
  136. ↑ Katyn (2007). Rotten Tomatoes. [dostęp 2012-04-05]. (ang.).
  137. ↑ a b Tatarak. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-05].
  138. ↑ Paweł T. Felis: Tatarak *****. gazeta.pl, 2009-04-24. [dostęp 2012-04-05].
  139. ↑ Tadeusz Lubelski. Tatarak. „Kino”. 4, s. 58–60, 2009. Fundacja Kino. ISSN 0023-1673. 
  140. ↑ Zdzisław Pietrasik: Tatarak. „Polityka”, 2009-04-22. [dostęp 2012-04-05].
  141. ↑ Marek Sadowski: Tatarak *****. „Rzeczpospolita” (rp.pl), 2009-04-23. [dostęp 2012-04-05].
  142. ↑ Kręć! Jak kochasz, to kręć!. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-07].
  143. ↑ Donata Subbotko: Marczewski i Wajda zakładają nowe studio filmowe. wyborcza.pl, 2011-06-06. [dostęp 2012-04-12].
  144. ↑ Wałęsa. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-04-07].
  145. ↑ Agnieszka Kublik: Wajda: Pokażę, jak powstał z chłopa król. wyborcza.pl, 2011-12-22. [dostęp 2012-04-27].
  146. ↑ Tadeusz Sobolewski. Medytacja po wenecku. „Gazeta Wyborcza”, s. 13, 2013-09-09. Agora. ISSN 0860-908X. 
  147. ↑ Powidoki. [w:] Internetowa Baza Filmu Polskiego [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2016-10-10].
  148. ↑ „Powidoki” Andrzeja Wajdy polskim kandydatem do Oscara. newsweek.pl, 2016-09-28. [dostęp 2016-10-10].
  149. ↑ a b c Andrzej Wajda, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2021-04-08].
  150. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 81–82.
  151. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 86–87.
  152. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 98–99.
  153. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 120–121.
  154. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 126–128.
  155. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 143.
  156. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 144.
  157. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 145.
  158. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 156.
  159. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 159.
  160. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 164–165.
  161. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 172–173.
  162. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 194–195.
  163. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 210–216.
  164. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 219.
  165. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 224–225.
  166. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 228–229.
  167. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 228–235.
  168. ↑ Monika Pilch. Andrzeja Wajdy spojrzenie na teatr. „Teatr”. 2, 2017. [dostęp 2018-10-11]. 
  169. ↑ 1989–1991 w nowej rzeczywistości. powszechny.com. [dostęp 2018-10-11].
  170. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 299.
  171. ↑ a b Bereś i Burnetko 2013 ↓, s. 20.
  172. ↑ a b Bereś i Burnetko 2013 ↓, s. 27.
  173. ↑ Bereś i Burnetko 2013 ↓, s. 81–89.
  174. ↑ Bereś i Burnetko 2013 ↓, s. 26.
  175. ↑ Apel (64 intelektualistów wraz z załączonym suplementem zawierającym nazwiska sygnatariuszy apelu). karta.org.pl. [dostęp 2020-09-26].
  176. ↑ IV „Solidarnościowy” Kongres Kultury Polskiej, 11–13 grudnia 1981, Warszawa. kongreskultury.pl. [dostęp 2012-04-18].
  177. ↑ Historia Warszawskiej Rodziny Katyńskiej. Organizacja i początki działalności 1988–1995. katyn.org. [dostęp 2015-04-18].
  178. ↑ Władze Stowarzyszenia. Zestawienie kolejnych zarządów Stowarzyszenia Rodzina Katyńska w Warszawie. katyn.org. [dostęp 2015-04-18].
  179. ↑ „Rzeczpospolita”. 37, s. 1–2, 1989. 
  180. ↑ Andrzej Wajda. Dlaczego jestem na tej liście: Andrzej Wajda. „Gazeta Wyborcza”. 6, s. 5, 1989-05-15. Agora. ISSN 0860-908X. 
  181. ↑ Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 8 czerwca 1989 r. o wynikach głosowania i wynikach wyborów do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 4 czerwca 1989 r. (M.P. z 1989 r. nr 21, poz. 150).
  182. ↑ Andrzej Wajda. Senat Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2012-04-07].
  183. ↑ Andrzej Wajda. Komuno wróć. „Gazeta Wyborcza”. 406, s. 12, 1990-10-13. Agora. ISSN 0860-908X. 
  184. ↑ Drogi Panie Przewodniczący. „Gazeta Wyborcza”. 311, s. 1, 1990-06-25. Agora. ISSN 0860-908X. 
  185. ↑ Kluby parlamentarne Senatu RP I Kadencji. Senat Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2012-04-07].
  186. ↑ Andrzej Wajda. „Gazeta Wyborcza”. 547, s. 12, 1991-04-03. Agora. ISSN 0860-908X. 
  187. ↑ Wyborczy Komitet Honorowy Unii Wolności. uw.org.pl, 2001-07-12. [dostęp 2012-04-08].
  188. ↑ Agata Kondzińska: Platforma kontratakuje, Wajda straszy. wyborcza.pl, 2010-05-16. [dostęp 2012-04-08].
  189. ↑ Nowy, czyli stary komitet poparcia prezydenta. dziennikpolski24.pl, 7 marca 2015. [dostęp 2015-03-10].
  190. ↑ Popieram PO, bo mam uczulenie na PiS. tvn24.pl, 2011-00-29. [dostęp 2012-04-08].
  191. ↑ Komitet Wspierania Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. [dostęp 2021-06-01].
  192. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 36–40.
  193. ↑ Gańczak 2011 ↓, s. 278.
  194. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 80.
  195. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 85.
  196. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 93.
  197. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 89.
  198. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 103–105.
  199. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 114.
  200. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 134, 144.
  201. ↑ Andrzej Wajda nie żyje. Wybitny reżyser miał 90 lat. gazeta.pl, 2016-10-09. [dostęp 2016-10-09].
  202. ↑ Andrzej Wajda, Celebrated Polish Director, Dies at 90. variety.com, 2016-10-09. [dostęp 2016-10-10]. (ang.).
  203. ↑ Ostatnie pożegnanie Andrzeja Wajdy. tvn24.pl, 2016-10-19. [dostęp 2016-10-19].
  204. ↑ a b c Adam Michnik: Czy Wajda jest mędrcem, czy raczej genialnym intuicjonistą, którego prowadzą czucie i wiara polskiej tradycji?. wyborcza.pl, 1994-05-13. s. 3. [dostęp 2012-04-08].
  205. ↑ a b c d e Tadeusz Sobolewski: Świat według Andrzeja Wajdy. wyborcza.pl, 2011-03-04. [dostęp 2021-02-02].
  206. ↑ Jerzy Toeplitz: Dwadzieścia pięć lat Polski Ludowej. Warszawa: PWN, 1969, s. 81–82.
  207. ↑ Sławomir Janicki: Film polski od A do Z. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1977, s. 48.
  208. ↑ Jerzy Płażewski: Historia filmu 1895–2005. Warszawa: 2007, s. 290.
  209. ↑ Barbara Mruklik: Andrzej Wajda. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1969, s. 19.
  210. ↑ a b Joanna Wojnicka: Andrzej Wajda. W: Joanna Wojnicka, Olga Katafiasz: Słownik wiedzy o filmie. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Park, 2005, s. 292. ISBN 83-7266-325-4.
  211. ↑ Lubelski 2006 ↓, s. 6.
  212. ↑ Olga Katafiasz: Andrzej Wajda – autor kina. W: „To, co ulepsza”. Historia i współczesność w filmach Andrzeja Wajdy. Olga Katafiasz (red.). Kraków: Wydawnictwo Rupella, 2009, s. 13.
  213. ↑ Janina Falkowska: Andrzej Wajda: History, Politics, and Nostalgia in Polish Cinema. Nowy Jork-Londyn: Berghahn Books, 2007, s. 7–8. (ang.).
  214. ↑ Wręczenie odznaczeń w Belwederze. „Nowiny”. 170, s. 2, 1964-07-20. [dostęp 2017-01-30]. 
  215. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 listopada 1999 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2000 r. nr 5, poz. 99).
  216. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 marca 2011 r. o nadaniu orderu (M.P. z 2011 r. nr 64, poz. 626).
  217. ↑ Order Wschodzącego Słońca dla Krystyny Zachwatowicz. radiokrakow.pl, 2013-04-29. [dostęp 2014-10-16].
  218. ↑ Wajda Sig. Andrzej. Ufficiale Ordine al Merito della Repubblica Italian. quirinale.it, 2000-03-14. [dostęp 2014-11-24]. (wł.).
  219. ↑ Andrzej Wajda. Ordinas „Už nuopelnus Lietuvai”. prezidente.lt, 2006-08-31. [dostęp 2014-11-24]. (lit.).
  220. ↑ Eesti Vabariigi teenetemärgid. president.ee. [dostęp 2014-11-24]. (est.).
  221. ↑ Prezydent Rosji odznaczył Wajdę Orderem Przyjaźni. culture.pl, 2010-12-05. [dostęp 2020-03-27].
  222. ↑ Andrzej Wajda otrzymał Order Chorwackiej Jutrzenki. wp.pl, 2010-10-28. [dostęp 2016-10-23].
  223. ↑ Latvijas un Polijas prezidents pārrunā ekonomisko sadarbību, enerģētikas jautājumus, sadarbību NATO un ES. president.lv, 2011-03-15. [dostęp 2014-11-24]. (łot.).
  224. ↑ 260/2012. (X. 11.) KE határozata, kitüntetés adományozásáról. kozlonyok.hu, 2012-10-11. s. 22676. [dostęp 2017-12-21]. (węg.).
  225. ↑ Awards 1981. Festival de Cannes. [dostęp 2012-04-08]. (ang.).
  226. ↑ Fellowship in 1982. bafta.org. [dostęp 2022-12-04]. (ang.).
  227. ↑ The awards of the Venice Film Festival. La Biennale di Venezia. [dostęp 2012-04-08]. (ang.).
  228. ↑ The 72nd Academy Awards (2000). [w:] Oscar Legacy [on-line]. Academy of Motion Picture Arts and Sciences. [dostęp 2012-04-18]. (ang.).
  229. ↑ Polska na Berlinale 2006. Złoty Niedźwiedź dla Andrzeja Wajdy. Polski Instytut Sztuki Filmowej. [dostęp 2013-03-25].
  230. ↑ Doktorzy honoris causa. Uniwersytet Jagielloński. [dostęp 2021-02-02].
  231. ↑ Doktoraty HC. Uniwersytet Warszawski. [dostęp 2012-04-08].
  232. ↑ Doktorzy Honorowi Uniwersytetu Gdańskiego. Uniwersytet Gdański. [dostęp 2016-08-24].
  233. ↑ Doktorzy honoris causa UŁ. Uniwersytet Łódzki. [dostęp 2012-04-08].
  234. ↑ Prof. Krystyna Zachwatowicz-Wajda i Andrzej Wajda doktorami honoris causa Uniwersytetu Pedagogicznego. Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, 2014-11-24. [dostęp 2014-11-24].
  235. ↑ Doktoraty honoris causa PWSFTViT. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2012-07-11].
  236. ↑ Nie żyje Andrzej Wajda. twoje-miasto.pl, 2016-10-10. [dostęp 2021-02-02].
  237. ↑ Honorowi Obywatele Gdyni: Wajda Andrzej (1926–2016). gdynia.pl. [dostęp 2021-02-02].
  238. ↑ Honorowi Obywatele Miasta. um.suwalki.pl. [dostęp 2016-02-25].
  239. ↑ Renata Metzger: Andrzej Wajda honorowym obywatelem Radomia. gazeta.pl, 2001-06-10. [dostęp 2012-04-08].
  240. ↑ Wrocławianin Andrzej Wajda. „Rzeczpospolita” (rp.pl), 2003-05-17. [dostęp 2021-02-02].
  241. ↑ Andrzej Wajda Obywatelem Opola. opole.pl, 2009-11-12. [dostęp 2012-04-08].
  242. ↑ Uchwała nr XIII/247/2015 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 25 czerwca 2015 r. w sprawie nadania Honorowego Obywatelstwa Miasta Stołecznego Warszawy. warszawa.pl. [dostęp 2015-07-31].
  243. ↑ Andrzej Wajda honorowym obywatelem Gdańska. trojmiasto.pl, 2016-01-28. [dostęp 2016-01-28].
  244. ↑ Andrzej Wajda. Pierwszy honorowy obywatel województwa łódzkiego. radiolodz.pl, 2016-08-30. [dostęp 2021-02-02].
  245. ↑ Laureaci Nagrody im. Boya od roku 1957. aict.art.pl. [dostęp 2019-01-31].
  246. ↑ „Dziennik Polski”. 165 (9446), s. 2, 1974. 
  247. ↑ a b Nagrody „Teatru”. teatr-pismo.pl. [dostęp 2022-12-04].
  248. ↑ „Dziennik Polski”. 165 (10 037), s. 2, 1976. 
  249. ↑ Andrzej Wajda. kyotoprize.org. [dostęp 2018-10-09]. (ang.).
  250. ↑ Andrzej Wajda. Académie des Beaux-Arts. [dostęp 2010-12-05]. (fr.).
  251. ↑ Uzasadnienie do uchwały Rady Miasta Krakowa w sprawie nadania Andrzejowi Wajdzie i Krystynie Zachwatowicz Medalu Cracoviae Merenti (1995). bip.krakow.pl. [dostęp 2020-03-28].
  252. ↑ Wręczono złote medale „Gloria Artis”. [w:] e-teatr.pl [on-line]. Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2005-09-10. [dostęp 2012-12-03].
  253. ↑ Janusz Tazbir: Historyczne filmy Andrzeja Wajdy. wyborcza.pl, 2008-05-14. [dostęp 2012-04-08].
  254. ↑ Gala „Teraz Polska” 2014. magazynterazpolska.pl. [dostęp 2019-03-23].
  255. ↑ Medal „Dziękujemy za Wolność”. Stowarzyszenie Sieć Solidarności, 2014-06-07. [dostęp 2022-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  256. ↑ Lista: Medale „Dziękujemy za Wolność”. Stowarzyszenie Sieć Solidarności, 2020-08-14. [dostęp 2020-06-20].
  257. ↑ Państwo Krystyna Zachwatowicz-Wajda i Andrzej Wajda zostali Laureatami XVII edycji Nagrody im. prof. Aleksandra Gieysztora. citibank.pl. [dostęp 2016-08-19].
  258. ↑ Małopolska obchodziła swoje święto. malopolska.pl, 2016-06-11. [dostęp 2017-06-18].
  259. ↑ Nagroda im. Jana Parandowskiego. Dotychczasowi laureaci. Polski PEN Club. [dostęp 2019-09-18].
  260. ↑ Andrzej Wajda: Autobiografia. Kraków: Znak, 2013, s. 253–262.
  261. ↑ Dlaczego Japonia?. wajda.pl. [dostęp 2017-02-02].
  262. ↑ Pierwsze nadanie Medalu Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej 8 kwietnia 2008 r. Warszawa: Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej, Polska Fundacja Katyńska, 2009, s. 254–255, seria: „Zeszyty Katyńskie”. ISBN 83-917780-6-1.
  263. ↑ Wielki Andrzej Wajda w Rudnikach. gazeta.pl, 2009-11-10. [dostęp 2012-04-08].
  264. ↑ Uchwała nr XXXVII/847/17 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 23 marca 2017 r. w sprawie nadania nazwy ulicy na terenie Wrocławia. um.wroc.pl. [dostęp 2019-05-01].
  265. ↑ Wojciech Drażba: Andrzej Wajda. Urodził się w Suwałkach, ma tu swoją ulicę. kuriersuwalski.pl, 15 marca 2018. [dostęp 2021-04-30].
  266. ↑ Otwarcie skweru im. Andrzeja Wajdy. krakow.pl, 10 września 2018. [dostęp 2021-05-10].
  267. ↑ Skwer Andrzeja Wajdy. grudziadz.pl, 18 stycznia 2019. [dostęp 2021-05-10].
  268. ↑ Na Żoliborzu powstał skwer imienia Andrzeja Wajdy. interia.pl, 18 października 2022. [dostęp 2022-10-21].
  269. ↑ Uchwała nr LXX/1907/2018 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 lipca 2018 r. w sprawie utworzenia i prowadzenia samorządowej instytucji kultury pod nazwą „Centrum Kultury Filmowej im. Andrzeja Wajdy”. Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego, 2018-07-11. [dostęp 2020-10-05].
  270. ↑ Odsłonięto tablicę upamiętniającą Andrzeja Wajdę. Stowarzyszenie Filmowców Polskich, 2020-10-09. [dostęp 2021-01-23].
  271. ↑ Upamiętnili Andrzeja Wajdę. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 2020-10-10. Agora. ISSN 0860-908X. 

Bibliografia

Literatura przedmiotowa

  • Witold Bereś, Krzysztof Burnetko: Andrzej Wajda: podejrzany. Warszawa: Agora, 2013. ISBN 978-83-268-1278-1.
  • Janina Falkowska: Andrzej Wajda: History, Politics, and Nostalgia in Polish Cinema. Nowy Jork-Londyn: Berghahn Books, 2007. ISBN 1-84545-225-9. (ang.).
  • Filip Gańczak: Filmowcy w matni bezpieki. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2011. ISBN 978-83-7648-714-4. OCLC 879643901.
  • Tadeusz Lubelski: Wajda. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 978-83-7384-475-9. OCLC 67695153.
  • Barbara Mruklik: Andrzej Wajda. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1969.
  • „To, co ulepsza”. Historia i współczesność w filmach Andrzeja Wajdy. Olga Katafiasz (red.). Kraków: Wydawnictwo Rupella, 2009. ISBN 978-83-923930-2-3.

Literatura podmiotowa

  • Andrzej Wajda: Autobiografia. Kraków: Znak, 2013. ISBN 978-83-240-2051-5.
  • Andrzej Wajda: Wajda mówi o sobie. Wstęp, wybór i opracowanie: Wanda Wertenstein. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000.

Linki zewnętrzne

Filmy w reżyserii Andrzeja Wajdy
1950–1959
1960–1969
1970–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
Seriale TV

2008.04.22. Andrzej Wajda by Kubik 01.JPG

BAFTA Fellowship
1971–2000
od 2001
Honorowe i specjalne Nagrody Akademii Filmowej
1926–1950
1951–1975
1976–2000
od 2001
Cezar dla najlepszego reżysera
Cezar Honorowy
1976–2000
od 2001
Honorowy Złoty Lew
1969–1989
1990–2009
2010–
Honorowy Złoty Niedźwiedź
1982–1999
2000–2019
2020–
Laureaci Nagrody Kioto (sztuka i filozofia)
Muzyka
Sztuka
Kino i Teatr
Filozofia i Etyka
Laureaci nagrody Praemium Imperiale (film/teatr)
Laureaci Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego
1957–1959
1960–1969
1970–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Laureaci Nagrody im. Konrada Swinarskiego
1976–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Laureaci Nagrody Witkacego – Nagrody Sekcji Krytyków Teatralnych
1984–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Człowiek Roku „Gazety Wyborczej”
Małopolanie Roku

Media użyte na tej stronie

Wajda 1978.png
Andrzej Wajda na IV Walnym Zjeździe Stowarzyszenia Filmowców Polskich (1978).
Andrzej Wajda signature.svg
Podpis Andrzeja Wajdy
Polish 1970 protests - Zbyszek Godlewski body.jpg
Demonstracje Grudnia 1970 w Gdyni: Ciało Janka Wiśniewskiego (Zbyszka Godlewskiego) niesione przez demonstrantów
Salwator Cemetery, grave of Andrzej Wajda (Polish film and theatre director), Waszyngtona Avenue, Kraków, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz Salwatorski, grób Andrzeja Wajdy, al. Waszyngtona, Kraków
Andrzej Wajda 2004.jpg
Autor: Mariusz Kubik, http://www.mariuszkubik.pl, Licencja: CC BY 2.5
Andrzej Wajda (1926-2016), Polish film director
2008.04.22. Andrzej Wajda by Kubik 01.JPG
Autor: Mariusz Kubik, http://www.mariuszkubik.pl, Licencja: CC BY 3.0
Andrzej Wajda (1926-2016), Polish film director
Olbrychski wajda.jpg
Daniel Olbrychski and Andrzej Wajda at the Lubuskie Lato Filmowe film festival. Late 1960s or early 1970s.
Andrzej Wajda OFF Plus Camera 2012 (cropped).jpg
Autor: Piotr Drabik
Praca pochodna: TharonXX, Licencja: CC BY 2.0
Zdjęcie zrobione podczas premiery zrekonstruowanej cyfrowo „Ziemi Obiecanej”, podczas festiwalu filmowego OFF Plus Camera.
Andrzej Wajda 2012 Off Plus Camera.jpg
Autor: Piotr Drabik, Licencja: CC BY 2.0
Zdjęcie zrobione podczas premiery zrekonstruowanej cyfrowo "Ziemi Obiecanej", podczas festiwalu filmowego OFF Plus Camera.
Andrzej wajda.jpg
Autor: Chancellary of the President of Poland, Licencja: GFDL 1.2
Andrzej Wajda
Andrzej Wajda-Post Mortem (2007).jpg
(c) Palkin z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 2.5
Andrzej Wajda na planie filmu Post mortem. Opowieść katyńska, Kraków 21 listopad 2006, zdjęcie palkin
Andrzej Wajda 1974.jpg
Andrzej Wajda na planie "Ziemi Obiecanej", 1974
Andrzej-Wajda-1963.jpg
Photograph of the Polish film director Andrzej Wajda during his visit to Finland.
Andrzej Wajda gwiazda Lodz.jpg
Autor: HuBar, Licencja: CC BY-SA 2.5
Łódź Walk of Fame - Andrzej Wajda
2008.06.22. Andrzej Wajda and Joanna Olczak Ronikier Fot Mariusz Kubik.JPG
Autor: Mariusz Kubik, Licencja: CC BY 3.0
Andrzej Wajda (1926-2016), Polish film director and Joanna Olczak-Ronikier (b. 1934), Polish writer