Andrzej Waksmundzki

Andrzej Waksmundzki

Data i miejsce urodzenia	3 października 1910 Waksmund k. Nowego Targu
Data i miejsce śmierci	7 grudnia 1998 Lublin
Profesor nauk chemicznych
Specjalność: chemia fizyczna, chromatografia, fizykochemia zjawisk powierzchniowych, technologie światłowodowe
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1939 – nauki chemiczne Uniwersytet Jagielloński
Profesura	1950
Polska Akademia Nauk
Status	przewodniczący: Komisja Chromatograficzna wiceprzewodniczący: Komitet Chemii Analitycznej, Komisja Fizykochemii Powierzchni
Praca naukowo-dydaktyczna
Uczelnia	Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Wydział	Przyrodniczy
kierownik
Katedra	Chemii Fizycznej
Okres spraw.	1945–1980
Odznaczenia

Andrzej Waksmundzki (ur. 3 października 1910 w Waksmundzie, zm. 7 grudnia 1998 w Lublinie) – polski specjalista w zakresie chemii fizycznej, chromatografii, fizykochemii zjawisk powierzchniowych, technologii światłowodowych, profesor związany z UMCS, naukowiec i nauczyciel akademicki.

Życiorys

Okres przed II wojną światową

Andrzej Waksmundzki uczęszczał do wiejskiej szkoły powszechnej w Waksmundzie, a następnie do gimnazjum im. Seweryna Goszczyńskiego w Nowym Targu. Po maturze (1930) wstąpił do Wołyńskiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii, lecz wkrótce (1931) zdecydował się na rozpoczęcie studiów chemicznych na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tytuł magistra filozofii w zakresie chemii otrzymał w roku 1935, po obronie pracy magisterskiej, wykonanej pod kierunkiem prof. Bogdana Kamieńskiego w Katedrze Chemii Fizycznej i Elektrochemii, po czym został zatrudniony w Katedrze na stanowisku asystenta. Pracę doktorską pt. Wpływ pH na zmiany potencjału i napięcia powierzchniowego roztworów organicznych zasad (promotor: Bogdan Kamieński) obronił w roku 1939, uzyskując stopień doktora filozofii w zakresie chemii^[1].

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej uniknął aresztowania w ramach „akcji przeciwko profesorom uniwersyteckim” – Sonderaktion Krakau (był asystentem). Po zamknięciu uczelni pracował w Nowym Targu jako nauczyciel w średniej Szkole Handlowej (mieszkając w Ostrowsku). Brał udział w konspiracyjnej działalności Związku Walki Zbrojnej, a później był komendantem powiatowym w Ruchu Oporu Chłopów. Zapewniał łączność Armii Krajowej z zagranicą, organizując należący do trasy przerzutowej do Budapesztu odcinek Nowy Targ-Łapsze (zob. Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne). W jego domu w Ostrowsku znajdował się punkt przerzutowy „Karczma”. Został aresztowany w lutym 1942 roku, a następnie – po trzymiesięcznym śledztwie – wywieziony do Auschwitz-Birkenau. Był też więźniem Groß-Rosen, Dyhernfurth i Mauthausen. Pracował m.in. w kamieniołomach i zakładach chemicznych^[1][2].

Współwięzień, Mieczysław Mołdawa, wspominał^[2]:

Więźniowie obozu zostali uwolnieni 5 maja 1945 r. przez Amerykanów^[1].

Okres powojenny

Od czerwca 1945 r. ponownie pracował, na dawnym stanowisku, w Katedrze Chemii Fizycznej i Elektrochemii UJ. Wkrótce potem otrzymał – od Henryka Raabego (rektora tworzonego w Lublinie Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej) – propozycję zorganizowania Katedry Chemii Fizycznej na Wydziale Przyrodniczym tej uczelni i objęcia jej kierownictwa, a później również kierownictwa Katedry Chemii Nieorganicznej i Analitycznej na Wydziale Farmaceutycznym Akademii Medycznej^[3]. Z Lublinem był związany przez następne lata życia, osiągając kolejne stopnie awansu naukowego i służbowego^[1][4]:

• w roku 1949 – stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy nt. Właściwości filmów adsorpcyjnych chinoliny i jej metylopochodnych na powierzchni ich wodnych roztworów,
• w roku 1950 – tytuł profesora nadzwyczajnego,
• w roku 1960 – tytuł profesora zwyczajnego.

W latach 1969–1970 pracował (jako Visiting professor) w University of British Columbia w Vancouver (Kanada).

Katedrą Chemii Fizycznej na Wydziale Przyrodniczym UMCS kierował przez 35 lat, a Katedrą Chemii Nieorganicznej i Analitycznej na Wydziale Farmaceutycznym AM przez 18 lat. W latach 1957–1961 kierował ponadto Zakładem Chemii Ogólnej na Wydziale Lekarskim AM i w latach 1980–1983 – nową Pracownią Technologii Światłowodów. Pod opieką Andrzeja Waksmundzkiego tytuł magistra uzyskało ponad 500 studentów, a doktorat 43 magistrów. Wielu wychowanków Andrzeja Waksmundzkiego uzyskało później habilitacje i tytuły profesora (według informacji lubelskiego oddziału PAN – 22 doktorów habilitowanych i 17 profesorów^[a]). W 1980 r. przeszedł na emeryturę i został zatrudniony w UMCS jako profesor emeritus (½ etatu)^[1].

Tematyka badań naukowych

Wnętrze chromatografu gazowego z kolumną kapilarną

Szklane włókna światłowodu
(zob. też kabel światłowodowy
światłowód)

Zainteresowania naukowe Andrzeja Waksmundzkiego i jego zespołu dotyczyły fizykochemii granicy faz (w tym m.in. chromatografia, adsorpcja, właściwości elektrochemiczne) i technologii wytwarzania światłowodów^[1]. Określono m.in. optymalne warunki ekstrakcji słabych kwasów i zasad organicznych na skalę przemysłową, opracowano teoretyczne podstawy adsorpcji z roztworów wieloskładnikowych i określono warunki chromatograficznego rozdziału alkaloidów w różnych roślinach, zastosowano chromatografię gazową do badań energetycznej niejednorodności adsorbentów, opracowano i wdrożono metody przemysłowej produkcji wypełnień do kolumn chromatograficznych z fazami stacjonarnymi o różnej polarności i wypełnień do chromatografii adsorpcyjnej oraz metody otrzymywania szklanych i kwarcowych chromatograficznych kolumn kapilarnych. W czasie doskonalenia tych technik zostały zbudowane podstawy technologii wytwarzania światłowodów m.in. dla telekomunikacji. W roku 1979 w Pracowni wytworzono kabel światłowodowy o długości 2,5 km, łączący dwie centrale telefoniczne w Lublinie^[1].

Prowadzone pod kierunkiem Andrzeja Waksmundzkiego fizykochemiczne badania procesów wzbogacania minerałów (np. pomiary potencjałów elektrokinetycznych i kątów zwilżania), wykonywano w celu zastosowania w praktyce. Dotyczyły m.in. procesów przetwarzania fosforytów z Annopola, emulsyjnej flotacji siarki i węgla, termodynamicznych warunków wzbogacania węgli niskoenergetycznych^[1].

Publikacje (wybór)

Andrzej Waksmundzki jest autorem lub współautorem 337 prac naukowych, 53 referatów lub artykułów przeglądowych, 21 patentów, 11 wydawnictw książkowych (monografie, skrypty, podręczniki^[1][5], m.in.:

• pierwsza publikacja naukowa – Zależność pomiędzy potencjałem dielektrycznym a stałą dysocjacji zasad organicznych (Roczniki Chemii – później Polish Journal of Chemistry – 1938)^[1],
• Andrzej Waksmundzki, Własności elektrokapilarne roztworów wodnych chinoliny oraz niektórych ich pochodnych w różnych koncentracjach jonów wodorowych (Annales UMCS, 1946),
• Tomasz Borkowski i współautorzy, red. Janina Opieńska-Blauth, Andrzej Waksmundzki, Marek Kański, Chromatografia (PWN Warszawa 1957)^[6],
• oprac. Andrzej Waksmundzki, Regina Schreiter, Bibliografia prac autorów polskich z zakresu chromatografii i elektroforezy za lata 1947-1964 (Lubelskie Towarzystwo Naukowe–PWN Warszawa 1970)^[6],
• Andrzej Waksmundzki, Jarosław Ościk, Romuald Nasuto, Tomasz Białopiotrowicz, Jan Gawdzik, Zjawiska powierzchniowe zachodzące w glebie (Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1973)^[6],
• oprac. Andrzej Waksmundzki, Regina Schreiter, Bibliografia prac autorów polskich z zakresu chromatografii za lata 1965-1971 (Polska Akademia Nauk, Komitet Chemii Analitycznej, Warszawa, wyd. 2 – 1975)^[6],
• Waksmundzki Andrzej i współautorzy, Zastosowanie chromatografii gazowej w badaniach fizykochemicznych (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1974)^[7].

Za szczególnie ważne pozycje tego dorobku są uważane: monografia pt. Chromatografia – praca zbiorowa licząca ponad 1000 stron, wydana w roku 1957), Podręcznik do ćwiczeń z chemii fizycznej (współautorstwo, wydania: 1952, 1956, 1957), podręcznik Chemia Fizyczna (współautorstwo, wydania: 1962, 1965, 1966)^[1].

Ostatni artykuł Andrzeja Waksmundzkiego opublikowano w roku 1998 w czasopiśmie Optical Applicata (temat: Development of investigation in the field of optical fibre technology)^[1].

Działalność w stowarzyszeniach

Andrzej Waksmundzki był m.in.^[1]:

• przewodniczącym Komisji Chromatograficznej PAN (1978–1980),
• wiceprzewodniczącym Komitetu Chemii Analitycznej PAN (1978–1980) i Komisji Fizykochemii Powierzchni PAN (1975–1977),
• wiceprezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Chemicznego (1960–1964); od 1982 – członkiem honorowym PTCh
• prezesem lubelskiego oddziału PTCh.

Był też członkiem^[1]:

• Chromatographic Disscusion Group (Londyn)
• International Society for Optical Engineering (Londyn)
• Rady Głównej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (1969-76).

Przewodniczył Radom Naukowym Instytutu Agrofizyki PAN w Lublinie (1972–1978) i Instytutu Przeróbki Surowców Mineralnych AGH w Krakowie (1975–1977). Był koordynatorem centralnych programów badawczych.

Aktywnie działał w Związku Podhalan.

Odznaczenia^[1]

• Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1955)^[8].
• Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami
• Krzyż Armii Krajowej
• Krzyż Partyzancki
• Krzyż Oświęcimski
• zespołowe Nagrody Państwowe II stopnia za prace:
  • z dziedziny chromatografii (1964)
  • z dziedziny światłowodów (1988)

Nagrody i inne wyróżnienia^[1]

Profesor Andrzej Waksmundzki otrzymał tytuł Doctor honoris causa^[1]:

• UMCS w Lublinie (1985)
• Akademia Medyczna w Lublinie (1987)
• Politechnika Łódzka (1989).

Upamiętnienie i wspomnienia

O trwałości pamięci o dokonaniach i osobie „Profesora Profesorów” – jak nazwano Profesora Waksmundzkiego w środowisku akademickim Lublina^[1] – świadczą m.in.:

• ufundowanie w 2001 roku przez Komisję Analizy Chromatograficznej i Komisję Analizy Powietrza i Gazów Komitetu Chemii Analitycznej PAN medalu i nagrody im. prof. dr hab. Andrzeja Waksmundzkiego, które są przyznawane corocznie za wybitne osiągnięcia naukowe^[1][9],
• nadanie przez Senat UMCS (uchwała z 23 czerwca 1999) nowemu budynkowi „Duża Chemia” (przy pl. Marii Curie-Skłodowskiej:nbsp;3) nazwy Collegium Chemicum im. Profesora Andrzeja Waksmundzkiego^[10][1]
• nadanie w 2017 r. Szkole Podstawowej w Ostrowsku na Podhalu imienia prof. Andrzeja Waksmundzkiego^[11].
• zorganizowanie sesji naukowej, poświęconej pamięci prof. Andrzeja Waksmundzkiego, w czasie zjazdu PTChem i SITPChem, po której odsłonięto popiersie profesora, wykonane z brązu przez lubelską artystkę plastyczkę, Jolantę Słomianowską; odsłonięcia dokonali: Monika Waksmundzka-Hajnos (córka profesora, UM) i Andrzej Dąbrowski (dziekan Wydziału Chemii UMCS)^[2][12],
• zorganizowanie Sympozjum Zjawiska Międzyfazowe wczoraj dziś i jutro, poświęconego pamięci Profesora Andrzeja Waksmundzkiego (data: 1–2 października 2010, miejsce: Wydział Chemii UMCS, organizatorzy: Wydział Chemii UMCS, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej UML, Oddział Lubelski PTChem)^[13]
• opracowanie licznych publikacji, dotyczących osoby i dorobku profesora Waksmundzkiego (m.in. przez pracowników UMCS)^[14]

Wspomnienia wychowanków Andrzeja Waksmundzkiego i jego współpracowników z Katedry Chemii Fizycznej i Zakładu Zjawisk Międzyfazowych na Wydziale Chemii UMCS ilustruje cytat^[1]:

Życie prywatne

Andrzej Waksmundzki ożenił się z Antoniną z domu Greczek, przyrodnią siostrą Stefana Banacha^[15]. Ich córką jest Monika Waksmundzka-Hajnos, prof. dr hab. nauk farmaceutycznych.

Uwagi

Przypisy