Andrzej Zawada

Andrzej Zawada
Maria Andrzej Zawada
Ilustracja
Andrzej Zawada w czasie zimowej wyprawy na Mount Everest w 1980
Data i miejsce urodzenia

16 lipca 1928
Olsztyn

Data i miejsce śmierci

21 sierpnia 2000
Warszawa

Przyczyna śmierci

choroba nowotworowa

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski w Warszawie

Zawód, zajęcie

sejsmolog, himalaista

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Maria Andrzej Zawada[1] (ur. 16 lipca 1928 w Olsztynie, zm. 21 sierpnia 2000 w Warszawie) – polski himalaista, z wykształcenia inżynier sejsmolog, pionier himalaizmu zimowego, autor filmów i fotografii z wypraw wysokogórskich, współautor książek alpinistycznych (m.in. Ostatni atak na Kunyang Chhish, 1973). Honorowy członek brytyjskiego Alpine Club, francuskiego Groupe de Haute Montagne oraz The Explorers Club.

Życiorys

Urodził się w Olsztynie, w Prusach Wschodnich. Studiował fizykę i geofizykę we Wrocławiu i w Warszawie. W 1959 kierował pierwszym przejściem zimowym całej grani głównej Tatr. W 1965 dokonał drugiego przejścia drogi Bonattiego i Gobbiego na Wielkim Filarze Narożnym Mont Blanc. Był organizatorem i kierownikiem licznych wypraw wysokogórskich, m.in. w 1971 dokonał pierwszego wejścia na Kunyang Chhish (7852 m n.p.m.) w Karakorum, w 1973 pierwszego zimowego wejścia wraz z Tadeuszem Piotrowskim na szczyt siedmiotysięczny Noszak (7485 m n.p.m.) w Hindukuszu.

W grudniu 1974 jako pierwszy człowiek na świecie, wraz z Andrzejem Heinrichem przekroczył zimą na stokach Lhotse barierę 8000 metrów - do wierzchołka zabrakło 250 metrów.

W 1977 prowadził polsko-brytyjską wyprawę w Hindukusz Afgański, w której udział wzięli m.in. John Porter, Peter Holden, Terry King, Alex Mac Intyre, Wojciech Kurtyka. Wraz z Terrym Kingiem dokonał w stylu alpejskim pierwszego przejścia północnej ściany Koh-i Mandaras (6628 m n.p.m.).

Wydane przez władze nepalskie potwierdzenie zimowego zdobycia w 1980 przez polską ekspedycję pod kierownictwem Andrzeja Zawady szczytu Sagarmatha (Czomolungma)
Grób Andrzeja Zawady na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Był kierownikiem wyprawy, która dokonała pierwszego zimowego wejścia na Mount Everest w 1980 (Krzysztof Wielicki i Leszek Cichy stanęli na szczycie 17 lutego), a następnie wiosennej w tym samym roku, podczas której Andrzej Czok i Jerzy Kukuczka poprowadzili nową drogę na wierzchołek najwyższego szczytu Ziemi.

Prowadził również zimową, polsko-kanadyjską wyprawę na Czo Oju na przełomie 1984 i 1985, podczas której 12 lutego szczyt zdobyli (nową drogą, do dziś nie powtórzoną) – Maciej Berbeka i Maciej Pawlikowski oraz trzy dni później Zygmunt Andrzej Heinrich i Jerzy Kukuczka, dla którego było to drugie wejście na ośmiotysięcznik podczas jednego sezonu zimowego (osiągnięcia tego do dziś nikt nie powtórzył).

Na przełomie 1987 i 1988 poprowadził pierwszą zimową, polsko-brytyjsko-kanadyjską wyprawę na K2. Wyprawa nie osiągnęła szczytu, jednak podczas niej Maciej Berbeka jako pierwszy człowiek w historii przekroczył zimą granicę 8000 m w Karakorum, zdobywając 6 marca przedwierzchołek Broad Peak – Rocky Summit (8030 m).

Zimą 1988 wraz z Leszkiem Cichym i Krzysztofem Wielickim uczestniczył w belgijskiej wyprawie na Mount Everest. Atak szczytowy nie powiódł się, Krzysztofowi Wielickiemu udało się wejść samotnie, pierwszy raz zimą na wierzchołek Lhotse.

Zimą 1996/1997 i rok później prowadził dwie wyprawy na Nanga Parbat. W czasie pierwszej wyprawy, 11 lutego 1997 roku Zbigniew Trzmiel wszedł na Nanga Parbat do wysokość 7850 m n.p.m. i ustanowił niepobity przez 19 lat zimowy rekord wysokości na tej górze[2].

Na przełomie 1999 i 2000 organizował kolejną, zimową wyprawę na K2, tym razem od strony Chin. Zmarł nim przedsięwzięcie weszło w fazę realizacji. W 2002 roku Krzysztof Wielicki poprowadził zimową wyprawę na K2 planowaną drogą filarem północnym od strony Chin. Nie udało się wejść na szczyt. Wyprawa została zadedykowana pamięci Andrzeja Zawady.

Życie prywatne

Jego ojciec Filip Zawada[3] był konsulem RP, siostra Jadwiga Żukowska reżyserką filmów dokumentalnych.

Jego przodkiem był poeta i pionier wspinaczki, Antoni Malczewski, który w 4 sierpnia 1818 roku w ciągu jednego dnia wszedł jako pierwszy człowiek na północny szczyt Aiguille du Midi oraz jako szósty na szczyt Mont Blanc[4].

Był mężem aktorki Anny Milewskiej.

Zmarł 21 sierpnia 2000 w Warszawie wskutek raka trzustki. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 65-2-13)[5].

Pamięć

Imieniem Andrzeja Zawady nazwano Festiwal Górski[6] organizowany corocznie w Lądku-Zdroju. Jest także patronem tamtejszego Liceum Ogólnokształcącego.

Jego imię nosi też nagroda przyznawana corocznie od 2002 i połączona z grantem fundowanym przez prezydenta Gdyni, przyznawana przez Kapitułę Kolosów dla młodych (do 30 roku życia) podróżników[7]. Pierwszą laureatką tej nagrody była Sylwia Bukowicka za „projekt zdobycia dwóch ośmiotysięczników w ciągu jednego roku”[8]. Wśród nagrodzonych byli też m.in. Adam Pustelnik (2007), Wojciech Kozub (2010)[9] i Michał Woroch (2016)[10].

Tablice poświęcone Andrzejowi Zawadzie odsłonięto w 2011 na Wiktorówkach[11] i w 2012 na fasadzie budynku przy ul. Francuskiej 49 w Warszawie (mieszkał tam 25 lat)[12][13]. 19 września 2020 odsłonięto pomnik Andrzeja Zawady w Lądku-Zdroju[14].

W maju 2021 roku nakładem Wydawnictwa Literackiego ukazała się biografia Andrzeja Zawady "Wszechmogący. Człowiek, który wymyślił Himalaje". Autorem jest Piotr Trybalski[15].

W 2022 roku w filmie Broad Peak w rolę Zawady wcielił się Tomasz Sapryk[16].

Przypisy

  1. ↑ Andrzej Zawada, Fundacja Himalaizmu Polskiego im. Andrzeja Zawady [dostęp 2020-05-01] (pol.).
  2. ↑ Zbigniew Trzmiel, Festiwal Górski w Lądku-Zdroju [dostęp 2021-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-13] (pol.).
  3. ↑ Filip Zawada ukończył w 1908 gimnazjum w Jarosławiu, rozpoczął studia prawnicze we Lwowie przed wybuchem I wojny światowej. W 1914 zaciągnął się do Legionów, z którymi przebył cała drogę bojową. Został odznaczony orderem Virtuti Militari. Od 1922 po wystąpieniu z wojska wstąpił do służby dyplomatycznej. Był konsulem w Królewcu, Ełku, Olsztynie i Essen. Zmarł w wieku 43 lat na gruźlicę w szpitalu w Davos. Patrz: Panteon Polski Nr 78. 1931, str. 11
  4. ↑ Bernadette McDonald: Ucieczka na szczyt. Wyd. II. Warszawa: Agora, 2012, s. 39. ISBN 978-83-268-0758-9.
  5. ↑ Cmentarz Stare Powązki: KAZIMIERZ CHEŁCHOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-12-23].
  6. ↑ Wspomnienie Andrzeja Zawady, Festiwal Górski w Lądku-Zdroju [dostęp 2020-02-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-14] (pol.).
  7. ↑ Nagroda im. Andrzeja Zawady. kolosy.pl. [dostęp 2012-03-31].
  8. ↑ Kolosy 2001. kolosy.pl. [dostęp 2012-03-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-09)].
  9. ↑ Laureaci Nagrody im. Andrzeja Zawady. gdyniaturystyczna.pl. [dostęp 2012-03-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  10. ↑ Nagroda im. Andrzeja Zawady.
  11. ↑ Odsłonięcie tablicy Andrzeja Zawady. podhale-sport.pl, 2011-08-27. [dostęp 2013-07-11]. (pol.).
  12. ↑ Saska Kępa i Złoty Krąg. Pamiątkowe tablice najlepszych himalaistów. wspinanie.pl, 2012-10-03. [dostęp 2013-07-11]. (pol.).
  13. ↑ Tablica upamiętniająca pierwsze zimowe wejście na Mount Everest. twoja-praga.pl. [dostęp 2013-07-11]. (pol.).
  14. ↑ Andrzej Zawada, uroczyste otwarcie pomnika Lidera w Lądku-Zdroju, www.rmf24.pl [dostęp 2021-01-20] (pol.).
  15. ↑ Wszechmogący - Wydawnictwo Literackie, wydawnictwoliterackie.pl [dostęp 2021-05-16] (pol.).
  16. ↑ Broad Peak w bazie filmpolski.pl

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Andrzej Zawada grób.JPG
Autor: Lukasz2, Licencja: CC BY 3.0
Grób Andrzeja Zawady na Cmentarzu Powązkowskim
Mount Everest winter 1980 cert.jpg
Potwierdzenie zdobycia Mount Everestu przez wyprawę zimową 1980 wydane przez władze Nepalu