Anglia

Anglia

England

Flaga Anglii Herb Anglii
Dewiza: (fr.) Dieu et mon droit (Bóg i moje prawo)
Hymn: God Save the King[a] (Boże chroń Króla)
Język urzędowy	brak[b]
Stolica	Londyn
Ustrój polityczny	monarchia konstytucyjna
Typ państwa	część Wielkiej Brytanii
Głowa państwa	król Karol III
Szef rządu	premier Rishi Sunak
Powierzchnia  • całkowita	130 395 km²
Liczba ludności (2019)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	56 286 961[1] 432 osób/km²
Waluta	Funt szterling (£, GBP)
Religia dominująca	anglikanizm
Strefa czasowa	UTC +0, czas letni: UTC +1
Kod telefoniczny	+44

Anglia (ang. England) – kraj stanowiący część Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej^[2][3]. W przeszłości był niezależnym królestwem. Ma granice lądowe z Walią na zachodzie i Szkocją na północy. Kraj jest oblewany przez Morze Celtyckie i Morze Irlandzkie. Od kontynentalnej części Europy oddzielony jest kanałem La Manche i Morzem Północnym. Stolicą Anglii jest Londyn. Panuje w niej król brytyjski Karol III. Populacja kraju to ponad 56 milionów osób (2019)^[1], większość z nich mieszka w stolicy i innych aglomeracjach.

Obszar Anglii stanowią głównie równiny i pagórki. Na północy teren jest bardziej górzysty, np. w Lake District czy Górach Pennińskich. W kraju panuje klimat morski. Temperatura jest umiarkowana, zimą rzadko schodzi poniżej zera, latem dochodzi do 32 stopni^[4]. Poza głównym obszarem, zajmującym południową i środkową część wyspy Wielka Brytania, na Anglię składa się także ponad 100 mniejszych wysp, takich jak Scilly czy Wight.

Historia

Począwszy od VIII wieku zamieszkana przez Anglosasów Anglia była najeżdżana przez wikingów^[5]. Królestwa Mercja oraz Nortumbria zostały podbite kolejno w 875 i 876 roku. W kolejnych latach król angielski Alfred Wielki wygrał kilka znaczących bitew z Duńczykami, odbierając utracone regiony^[6]. W 1066 roku miała miejsce inwazja Normanów na Anglię^[7]. Normanowie pod wodzą Wilhelma Zdobywcy pokonali Harolda II i w szybkim tempie podbili południowe regiony Anglii^[8]. Po problemach z sukcesją do tronu wybuchła wojna domowa, która zakończyła się wraz z koronacją Henryka II Plantageneta w 1154 roku.

Król Edward III próbował zwiększyć siłę swojego królestwa, starając się objąć tron Francji^[9]. Przez ponad sto lat miały miejsce konflikty zbrojne pomiędzy oboma krajami co później nazwano wojną stuletnią^[10].

W XVI wieku król Henryk VIII Tudor nie dostał pozwolenia od papieża na rozwód z Katarzyną Aragońską. Parlament angielski uchwalił akt supremacji, co uniezależniło kraj od papieża. Skutkiem tego był rozłam z Kościołem rzymskokatolickim oraz ustanowienie Kościoła anglikańskiego^[11].

W 1666 roku w Londynie wybuchł pożar; spłonęło ponad 13 tys. domów^[12], jednak w krótkim okresie miasto zostało odbudowane. Wiele z nowo powstałych budynków zaprojektował Christopher Wren^[13]. W XVII wieku w parlamencie zawiązały się dwie partie, Torysi i Wigowie. Podczas chwalebnej rewolucji Wigowie i część Torysów obaliła ówczesnego króla Jakuba II Stuarta, którego następcą został Wilhelm III Orański. W 1707 roku po uzgodnieniu przez parlament angielski i szkocki, Królestwo Anglii i Królestwo Szkocji połączyły się tworząc Królestwo Wielkiej Brytanii^[14].

W trakcie rewolucji przemysłowej część ludzi przeniosła się z rejonów wiejskich do dużych miast w celu pracy w fabrykach. Podczas II wojny światowej Anglia stanęła ponownie po stronie aliantów. Wiele miast, szczególnie w południowej części zostało zbombardowanych podczas niemieckich nalotów^[15]. Niedługo po II wojnie światowej nastąpił proces dekolonizacji – wiele obszarów Imperium brytyjskiego ogłosiło niepodległość. W 1948 powstał National Health Service, który umożliwił szerokim masom społeczeństwa darmowy dostęp do opieki medycznej^[16].

Na początku XX wieku miała miejsce wielka migracja do Anglii głównie z innych regionów wysp brytyjskich i subkontynentu indyjskiego^[17]. Od lat 70. zaczęto stopniowo odchodzić od działalności produkcyjnej i kłaść większy nacisk na sektor usług^[18]. Jako część Wielkiej Brytanii, Anglia w 1973 roku dołączyła do Wspólnoty Europejskiej, później przemianowanej na Unię Europejską^[19].

Ustrój

Głową państwa jest osoba z rodziny królewskiej wybrana zgodnie z linią sukcesji. Aktualnie tę funkcję pełni król Karol III. Anglia, w odróżnieniu od innych krajów Wielkiej Brytanii, nie ma własnego parlamentu i pozostaje pod wyłączną jurysdykcją parlamentu brytyjskiego^[20]. W ten sposób deputowani pochodzący spoza Anglii mogą mieć wpływ na wewnętrzne sprawy tego kraju. Parlament dzieli się na Izbę Lordów oraz Izbę Gmin. Siedzibą obu jest Pałac Westminsterski w Londynie. Wybory odbywają się co 5 lat. Partia z największą liczbą zdobytych miejsc przejmuje rządy na kolejny okres. Lider wygrywającej partii zostaje mianowany przez monarchę brytyjskiego premierem Anglii^[21].

System prawny

System prawny Anglii znacznie różni się od systemów prawnych państw kontynentalnych. Różnice te wynikają przede wszystkim z faktu, że w odróżnieniu od całościowo oraz licznie skodyfikowanych i uregulowanych ustawowo dziedzin prawa w państwach na kontynencie europejskim w Anglii (jak i w pozostałych częściach Wielkiej Brytanii) system prawa stanowionego dotyka tylko niektórych gałęzi prawa, przy czym cała reszta opiera się na prawie precedensowym^[22].

System prawny Anglii charakteryzuje się występowaniem obok siebie zarówno prawa ustawowego (statutory law), jak i prawa precedensowego (case albo common law). Pierwsze składa się z szeregu różnych aktów prawa stanowionego, w szczególności ustaw (statutes). W Anglii nie ma konstytucji w sensie formalnym, nie istnieje szczególny akt prawny o randze ponad ustawowej, co jest typowe dla krajów Europy kontynentalnej i USA. Z kolei angielskie prawo common law jest tworzone na podstawie rozstrzygnięć uprzednio przyjętych we wcześniej wydanych wyrokach sądowych, które noszą miano precedensów^[23].

Geografia

Keswick, Lake District

Anglia swoim obszarem obejmuje południową i centralną część Wielkiej Brytanii. W jej skład wchodzą też mniejsze wyspy np. Wight czy grupa wysp Scilly. Anglia graniczy z dwoma krajami: Walią od zachodu i Szkocją od północy. Od Francji oddziela ją kanał La Manche. Najdłuższą rzeką jest Severn o długości 354 km, płynąca przez Walię i zachodnią Anglię^[24]. Najdłuższą rzeką położoną w całości w Anglii jest Tamiza (346 km) przepływająca przez Londyn^[25]. Największym jeziorem jest Windermere, które znajduje się w parku narodowym Lake District^[26].

Najstarszym masywem górskim są Penniny położone w północnej części kraju. Ich powstanie szacuje się na paleozoik, około 300 milionów lat temu. W tym rejonie występują naturalnie m.in. piaskowiec, wapień czy węgiel^[27]. Najwyższym punktem (978m) jest szczyt Scafell Pike w Kumbrii^[26].

Podział administracyjny

Dr Greg and Nilfanion. Contains Ordnance Survey data © Crown copyright and database right 2010, CC BY-SA 3.0

Podział administracyjny Anglii – hrabstwa niemetropolitalne (kolor różowy), metropolitalne (jasnozielony), unitary authorities (ciemnozielony), region Wielkiego Londynu (pomarańczowy); pogrubieniem zaznaczone granice regionów

Anglia posiada niejednorodny system podziału administracyjnego. W znacznej części kraju funkcjonuje dwustopniowy podział na hrabstwa niemetropolitalne (shire county, non-metropolitan county), których jest 26, dzielących się dalej na dystrykty niemetropolitalne (shire district, non-metropolitan district, łącznie 192). Sześć aglomeracji w kraju znajduje się w granicach hrabstw metropolitalnych (metropolitan county), które od 1986 roku nie posiadają jednak własnych władz, przekazując wszystkie kompetencje znajdującym się niżej w hierarchii dystryktom metropolitalnym (metropolitan district, łącznie 36)^[28]. Pozostała część kraju podzielona jest na jednostki unitary authority, wypełniające zadania zarówno hrabstw jak i dystryktów, których jest 55. Jednostki te najczęściej obejmują pojedyncze miasta i zespoły miejskie. Wielki Londyn, zarządzany przez Greater London Authority, podlega innym zasadom administracyjnym i dzieli się na 32 gminy (London boroughs). Szczególnym przypadkiem jest City of London, posiadające odmienne kompetencje od otaczających je gmin oraz wyspy Scilly o kompetencjach zbliżonych do unitary authority^[29].

W dużej części Anglii funkcjonuje dodatkowy, najniższy szczebel podziału administracyjny – parafie (civil parish). Mają one charakter fakultatywny i powoływane są z inicjatywy mieszkańców. W 2016 roku funkcjonowało ponad 9000 takich jednostek, zamieszkanych przez ponad 1/3 mieszkańców kraju^[29].

W 1994 roku do życia powołane zostały regiony, które stały się najwyższym szczeblem podziału administracyjnego. Utraciły one jednak znaczenie administracyjne w 2011 roku wraz z likwidacją ich władz, choć pozostają w użyciu m.in. dla celów statystycznych^[30].

Dodatkowo w Anglii funkcjonuje podział na 48 hrabstw ceremonialnych, który stopniowo formował się od średniowiecza do współczesności^[31]. Choć nie posiadają one znaczenia administracyjnego, powszechnie wykorzystywane są w kontekście geograficznym^[32]. W każdym z hrabstw ceremonialnych urzęduje Lord Lieutenant oraz High Sheriff, reprezentujący monarchę^[33].

Edukacja

Edukacja finansowana z państwowych środków jest podzielona na następujące etapy: Early Years Foundation Stage, primary education (podzielone na Key Stage 1 i Key Stage 2), secondary education (podzielone na Key Stage 3 i Key Stage 4), edukację po 16 roku życia i tertiary education. Obowiązek szkolny występuje w Anglii od 1880 roku.

Demografia

Największe miasta Anglii

Miasta Anglii

© User:Colin / Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0

Londyn

Birmingham

Liverpool

Bristol

Anglia jest najbardziej zaludnioną częścią składową Wielkiej Brytanii, zamieszkaną przez 53 mln mieszkańców (84% ogółu)^[34]. 86% ludności jest rasy białej, z czego Anglików rasy białej jest 80,5%. 2,9% ludności jest rasy czarnej. Pochodzą oni głównie z Afryki i Karaibów^[35].

W poniższej tabeli wymienione są najbardziej zaludnione miasta Anglii (powyżej 200 000 mieszkańców w 2011 roku)^[c][36].

Religia

Podczas spisu powszechnego 2011 mieszkańcy Anglii odpowiadali następująco pytani o wyznanie^[37]:

• chrześcijaństwo – 31 479 876 (59,4%)
• bezwyznaniowość – 13 114 232 (24,7%)
• islam – 2 660 116 (5,0%)
• hinduizm – 806 199 (1,5%)
• sikhizm – 420 196 (0,8%)
• judaizm – 261 282 (0,5%)
• buddyzm – 238 626 (0,5%)
• inne religie – 227 825 (0,4%)
• brak odpowiedzi – 3 804 104 (7,2%)
• łącznie – 53 012 456

Chrześcijańskim patronem Anglii jest święty Jerzy, którego symbol – krzyż świętego Jerzego – widnieje na angielskiej fladze.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Barrie Axford: Politics: an introduction. Routledge, 2002. ISBN 0-415-25181-8.
• David Carpenter: The Struggle for Mastery: The Penguin History of Britain 1066–1284. Penguin, 2004. ISBN 978-0-14-014824-4.
• Linda Colley: Britons: Forging the Nation. Yale University Press, 1992. ISBN 978-0-300-05737-98.
• Andrew Roberts: The Storm of War: A New History of the Second World War. Prima, 2011. ISBN 978-0-06-122859-9.
• Robin Fleming: Britain After Rome: The Fall and Rise, 400 to 1070. Penguin, 2011. ISBN 978-0-14-014823-7.
• Chris Game, David Wilson: Local Government in the United Kingdom. Palgrave MacMillan, 2002. ISBN 978-0-333-94859-0.
• Michael Gallagher: The United Kingdom Today. Franklin Watts, 2006. ISBN 978-0-7496-6488-6.
• Rubin Miri: The Hollow Crown: The Penguin History of Britain 1272–1485. Penguin, 2006. ISBN 978-0-14-014825-1.
• A.R. Myers: English Society in the Late Middle Ages, 1066–1307. Penguin, 1978. ISBN 0-14-020234-X.
• Encyclopaedia Britannica: The New Encyclopaedia Britannica. University of Michigan, 1992. ISBN 0-85229-787-4.
• Earl Aaron Reitan: The Thatcher Revolution. Rowman & Littlefield, 2003. ISBN 0-7425-2203-2.
• Udai Singh: Decentralized democratic governance in new millennium. Concept Publishing Company, 2009. ISBN 81-8069-540-9.
• Adrian Tinniswood: By Permission of Heaven: The Story of the Great Fire of London. Jonathan Cape, 2003. ISBN 978-0006532118.
• Adrian Tinniswood: His Invention So Fertile: A Life of Christopher Wren. Pimlico, 2002. ISBN 978-0712673648.
• Frank Welsh: The Four Nations: A History of the United Kingdom. HarperCollins, 2010. ISBN 978-0006532118.
• Bruce Wood, John Redcliffe-Maud: English Local Government Reformed. Oxford University Press, 1974. ISBN 0-19-885091-3.
• Henryk Zins: Historia Anglii. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978. ISBN 83-04-04589-3.

Linki zewnętrzne

• VisitEngland. [dostęp 2012-07-29]. (ang.).
• English Heritage. [dostęp 2012-07-29]. (ang.).
• Natural England. [dostęp 2012-07-29]. (ang.).