Aniela Steinsbergowa

Aniela Zofia Steinsbergowa
Data i miejsce urodzenia

27 czerwca 1896
Wiedeń

Data i miejsce śmierci

22 grudnia 1988
Warszawa

Rodzaj działalności

prawnik, społecznik, tłumaczka

Przynależność

PPS, KOR, KSS „KOR”

Grób Anieli Steinsbergowej na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie

Aniela Zofia Steinsbergowa z domu Berlinerblau (ur. 27 czerwca 1896 w Wiedniu, zm. 22 grudnia 1988 w Warszawie) – polska prawnik, społecznik i tłumaczka żydowskiego pochodzenia, adwokat w wielu procesach politycznych i – po 1956 – rehabilitacyjnych (w 1968 pozbawiona prawa wykonywania zawodu), działaczka Polskiej Partii Socjalistycznej, współzałożycielka Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”[1].

Życiorys

Urodziła się w Wiedniu w zamożnej rodzinie zasymilowanych polskich Żydów, jako córka Józefa (zm. 1935), który ukończył Konserwatorium Muzyczne w Warszawie, a później uzyskał habilitację z chemii na uniwersytecie w Bernie i był właścicielem (a także dyrektorem) fabryki przerobu juty Stradom w Częstochowie, oraz Heleny z domu Oppenhem (Oppenheim; 1870–1939), absolwentki warszawskiej Szkoły Rysunku. Miała troje rodzeństwa: siostra Dorota (1898–1943) była malarką, brat Adolf (1900–1977) inżynierem chemikiem i dyrektorem technicznym fabryki Stradom (w czasie II wojny światowej osiadł w Stanach Zjednoczonych), drugi brat Tadeusz (1907–1941 lub 1942) ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie i pracował jako architekt w pracowni Szymona Syrkusa w Warszawie (zginął we Lwowie z rąk Ukraińców)[2].

Dzieciństwo i młodość spędziła w Warszawie. W 1905 rozpoczęła naukę szkolną, a jej nauczycielką była m.in. Stefania Sempołowska, działaczka doby rewolucji 1905 roku, organizatorka pomocy dla więźniów politycznych, z którą w bliskich związkach pozostawała aż do jej śmierci[3].

Po ukończeniu studiów w 1920 na Uniwersytecie Warszawskim, rozpoczęła aplikację adwokacką u Leona Supińskiego[2]. Po ślubie w 1921 zamieszkała w Krakowie, gdzie własną, uznaną kancelarię adwokacką prowadził jej mąż Emil Steinsberg (1879–1943). W 1931 została wpisana na listę adwokatów, co uczyniło ją jedną z pierwszych w Polsce kobiet-adwokatów. Należała do Zrzeszenia Prawników Socjalistów, od 1934 była członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej[2]. Podejmowała się obrony komunistów i robotników – była jednym z adwokatów, którzy bronili w 1936 robotników krakowskiej fabryki Semperit, oskarżonych o udział w krwawych zamieszkach, które wybuchły po stłumieniu z użyciem broni przez policję robotniczej demonstracji.

Podczas II wojny światowej w konspiracji PPS w Krakowie, blisko współpracowała z Józefem Cyrankiewiczem, współredagowała podziemny biuletyn „Wolność”[4]. Po aresztowaniu Józefa Cyrankiewicza w 1941 ukrywała się w Warszawie i pracowała w Radzie Pomocy Żydom Żegota (referacie żydowskim Delegatury Rządu na Kraj)[5], wyszukując kryjówki dla uciekających na aryjską stronę Żydów. Należała wówczas do Polskiej Partii Socjalistycznej – Wolność, Równość, Niepodległość, uczestniczyła w pracy zespołów problemowych przygotowujących nowy program partii[6]. Wtedy też opiekowała się ciężko chorą Stefanią Sempołowską, do czasu jej śmierci w 1944[7].

Bezpośrednio po wojnie pracowała w Biurze Prawnym Prezydium Rady Ministrów (w latach 1948–1952 jako zastępca dyrektora), które zajmowało się legislacyjną poprawnością rządowych aktów prawnych[2]. Od 1946 należała do „lubelskiej” PPS, a od 1948 do PZPR, z której wystąpiła w 1955. Od 1954 zaczęła pracować ponownie jako adwokat. W 1955 razem z mecenasem Władysławem Winawerem reprezentowała Kazimierza Moczarskiego, późniejszego autora Rozmów z katem. W 1956 oboje obrońcy doprowadzili do zwolnienia więźnia, wznowienia procesu i rozprawy rehabilitacyjnej. Reprezentowała także innych oficerów Armii Krajowej i pracowników Delegatury Rządu skazanych pod nieprawdziwymi zarzutami. Wrażenia z tamtych procesów spisała w swojej kronice Widziane z ławy obrończej wydanej przez Instytut Literacki w Paryżu[2].

Od 1955 do 1962 była członkiem Klubu Krzywego Koła. Broniła w procesach sądzonych członków Klubu – Hannę Rewską (1958–1959) i Annę Rudzińską (1962). Po rozwiązaniu Klubu uczestniczyła w nieformalnych kontaktach jego najaktywniejszych działaczy, blisko współpracując zwłaszcza z Janem Józefem Lipskim i Janem Olszewskim. Udzielała wielu porad prawnych osobom zaangażowanym w działania opozycyjne, broniła m.in. w procesie Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego (1965). Jako adwokat angażowała do obecności na sali rozpraw i gestów solidarności z oskarżonymi znanych intelektualistów (po raz pierwszy w 1956 w sprawie Moczarskiego). Występowała także w obronie oskarżanych o publikowanie na Zachodzie Januarego Grzędzińskiego i Jana Nepomucena Millera. Udzielała porad prawnych studentom angażującym się w akcje protestu na Uniwersytecie Warszawskim, m.in. Adamowi Michnikowi. Od 1967 była przedmiotem działań ze strony Służby Bezpieczeństwa, wymierzonych też w innych adwokatów podejmujących obronę krytyków reżimu. W kwietniu 1968 Ministerstwo Sprawiedliwości wszczęło przeciw niej postępowanie, blokując możliwość wykonywania zawodu i ostatecznie w 1970 przenosząc ją na emeryturę[8].

Od 1968 należała do grupy przedwojennych działaczy PPS próbujących skupiać się dla obrony praw obywatelskich i utrzymujących kontakty z Adamem Ciołkoszem, przywódcą PPS na emigracji (na czele grupy stali Józef Stopnicki i Ludwik Cohn). Z tego powodu przeprowadzono u niej i kilku innych działaczy socjalistycznych rewizję 25 listopada 1971 i wszczęto śledztwo umorzone 29 marca 1972[9]. Prawdopodobnie była autorką opublikowanego w Paryżu w 1972 instruktażu zachowania na wypadek aresztowania i śledztwa. Inwigilowana przez SB miała założony podsłuch w swoim mieszkaniu[8].

W 1975 należała do inicjatorów Listu 59, przeciwko projektowi zmian w Konstytucji PRL. Pomysł kampanii konstytucyjnej powstał w jej mieszkaniu. Podpisała też list 14 ze sprzeciwem wobec umieszczenia w konstytucji zapisu o „przyjaźni” z ZSRR[10]. W czerwcu 1976 sygnowała list solidaryzujący się z robotnikami represjonowanymi w Radomiu i Ursusie. Była członkiem założycielem Komitetu Obrony Robotników. Odegrała istotną rolę w nadaniu odpowiedniej formuły prawnej KOR-u, utrudniającej władzom represje[11]. Korygowała od strony prawnej dokumenty KOR, następnie Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”. W jej mieszkaniu zbierała się komisja redakcyjna KSS „KOR”, przygotowująca teksty oświadczeń komitetu. Blisko współpracowała również z Biurem Interwencyjnym KSS „KOR”[12].

W 1980 sygnowała – wraz z Ludwikiem Cohnem, Edwardem Lipińskim i Zbigniewem Romaszewskim – „Raport Madrycki o przestrzeganiu praw człowieka i obywatela w Polsce”[13]. W grudniu 1980 należała do inicjatorów Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania powołanego przy władzach krajowych NSZZ „Solidarność”, a także do twórców Stowarzyszenia „Patronat”. W 1983 rozesłała do niektórych czasopism oraz opublikowała w podziemiu pod własnym nazwiskiem broszurę „Proces KSS <KOR>: refleksje i analogie”, w której dowodziła bezpodstawności zarzutów karnych postawionych aresztowanym działaczom Komitetu. Angażowała się też w przygotowywanie ich obrony, a w 1984 uczestniczyła w odbywanych pod protekcją Episkopatu Polski rozmowach na temat warunków uwolnienia więźniów politycznych[14].

W 1983 opublikowała w paryskich „Zeszytach Historycznych” artykuł negatywnie oceniający postawę sędziów orzekających w procesach politycznych okresu stalinowskiego[15]. Na krótko przed śmiercią zaangażowała się w próbę reaktywacji Polskiej Partii Socjalistycznej[2], do której należała w 1988.

W latach 50. była redaktorką pism zebranych Stefanii Sempołowskiej; przetłumaczyła m.in. Smutek tropików i Totemizm Claude’a Lévi-Straussa[16].

Zmarła w Warszawie. Jest pochowana na cmentarzu ewangelicko-reformowanym przy ulicy Żytniej[2] (kwatera 15-3-2)[17].

Przypisy

  1. ↑ Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony robotników i Komitetu Samoobrony społecznej „Kor” 1976–1981, wybór, wstęp i opracowanie Ł. Kamiński i G. Waligóra, Warszawa 2010, s. 53.
  2. ↑ a b c d e f g R. Jarocki, Aniela Steinsberg, w: Polski Słownik Biograficzny, tom XLIII, 2004–2005
  3. ↑ J. Sokolińska, Ostrygi i KOR w życiu Anieli Steinbergowej. „Wysokie Obcasy”, 2006.
  4. ↑ A. Friszke: Wstęp do A. Steinsbergowa, „Widziane z ławy obrończej”, Warszawa 2016, s. 7–10.
  5. ↑ J. Kuroń, Wiara i wina: do i od komunizmu, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1990, ISBN 83-7054-000-7, OCLC 834110474.
  6. ↑ A. Friszke, Wstęp... s. 11–12.
  7. ↑ Archiwum Opozycji: kolekcja środowisk Jacka Kuronia: walterowcy, komandosi, korowcy, solidarnościowcy. Warszawa, Fundacja Ośrodka Karta, 2009.
  8. ↑ a b Sąd orzekł, Seria „Dokumenty”, Instytut Literacki, Paryż 1972.
  9. ↑ A. Friszke, Wstęp..., Warszawa 2016, s. 68–71.
  10. ↑ J. Skórzyński, List 59 i narodziny opozycji demokratycznej, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 2008, nr 163, s. 137–158.
  11. ↑ A. Friszke, Wstęp..., s. 79–83; J. Skórzyński, Siła bezsilnych. Historia Komitetu Obrony Robotników, Warszawa 2012.
  12. ↑ J. Skorzyński, Siła bazsilnych...; A. Friszke, Czas KOR-u. Jacek Kuroń a Geneza Solidarności, Kraków 2011.
  13. ↑ „Raport Madrycki o przestrzeganiu praw człowieka i obywatela w Polsce”, druk powielaczowy, Warszawa 1980.
  14. ↑ A. Friszke, „Wstęp”, s. 90–92; J. Skórzyński, Odrzucona propozycja. Rozmowy o uwolnieniu przywódców Solidarności 1983–1984, „Wolność i Solidarność. Studia z dziejów opozycji wobec komunizmu i dyktatury” 2012, nr 4, s. 104–112.
  15. ↑ A. Steinsbergowa, „Uwagi na marginesie memoriału doktora Mieczysława Szerera”, „Zeszyty Historyczne”, nr 66 z 1983
  16. ↑ J. Sokolińska, Aniela Steinsbergowa (1896–1988). http://zakladajciekomitety.pl, 2011.
  17. ↑ Informacje w serwisie Grobonet.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Aniela Steinsbergowa (grób) 1.jpg
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grób prawnika Anieli Steinsbergowej na cmentarzu reformowanym przy ul. Żytniej w Warszawie