Aniela Tułodziecka

Aniela Tułodziecka
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

2 października 1853
Dąbrowa Stara

Data i miejsce śmierci

11 października 1932
Poznań

Narodowość

polska

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Aniela Tułodziecka (ur. 2 października 1853 w Dąbrowie Starej, zm. 11 października 1932 w Poznaniu) – działaczka społeczna i oświatowa, wieloletnia przewodnicząca Towarzystwa „Warta”.

Życiorys

Była córką dzierżawcy Dąbrowy Starej – Antoniego i jego żony Pelagii[1]. W 1866 zamieszkała w Poznaniu i kształciła się na pensji Antoniny Estkowskiej. W okresie nasilenia akcji germanizacyjnej uczestniczyła w tajnym nauczaniu języka polskiego. Zainicjowała powstanie 29 maja 1894 w Poznaniu Towarzystwa Przyjaciół Wzajemnego Pouczania się i Opieki nad Dziećmi „Warta” i przez kilkadziesiąt lat koordynowała jego działalność, zarówno jawną (obejmującą głównie opiekę nad ubogimi i upośledzonymi dziećmi z Poznania), jak i tajną, polegającą na kształceniu polskich kadr pedagogicznych, opracowywaniu programów nauczania, redakcji i wydawaniu polskich podręczników[2][3]. Tułodziecka zorganizowała także bibliotekę pedagogiczną oraz prowadziła kursy dla rodziców, a w 1899 uruchomiła przytułek dla dzieci[4].

Reprezentowała wielkopolskie środowisko kobiece na zjazdach kobiet z trzech zaborów. Na wiec, który zorganizowała 10 maja 1908 roku, jako sprzeciw wobec zaostrzeniu ustaw zaborcy dotyczących języka polskiego i wywłaszczania Polaków, przybyło około 2000 kobiet z różnych regionów; na wiecu w 1912 pojawiło się już około 5000 kobiet[5]. Wsparcie dla wieców przesyłali Tułodzieckiej listownie m.in. Henryk Sienkiewicz i Eliza Orzeszkowa[5].

Wielokrotnie była celem represji władz niemieckich, m.in. w 1913 odbyła 12-dniową karę więzienia (2–14 czerwca 1913)[6]. Kara została wymierzona za kursy dla rodziców: uznano je za publiczne zebranie w języku polskim; pierwotnie karą była grzywna, której Tułodziecka nie zapłaciła[2].

W 1920 Towarzystwo „Warta” przekazało swoje zbiory książkowe i pomoce naukowe poznańskim szkołom powszechnym. W latach 20. Aniela Tułodziecka pełniła funkcję pomocnika inspektora szkolnego w Poznaniu. W uznaniu zasług została mianowana honorowym inspektorem szkolnym. W 1927 zrezygnowała z funkcji przewodniczącej „Warty”[3].

Społecznie działała w Wielkopolsce doby zaborów także siostra Anieli, Zofia Tułodziecka. Z kolei dwaj starsi bracia brali udział w powstaniu styczniowym (jeden zginął), a ich ojciec w 1863 został aresztowany i uwięziony na 6 tygodni za ukrywanie powstańców[2].

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. Siostry Tułodzieckie, Kultura u Podstaw, 26 stycznia 2021 [dostęp 2021-12-16] (pol.).
  2. a b c Violetta Szostak, Kongres Kobiet przypomni Panny Tułodzieckie. „Wołają na nas rozczochrane feministki”. Sto lat temu organizowały pierwsze wiece kobiet w Poznaniu, „Gazeta wyborcza”, 8 września 2017 [dostęp 2019-03-25].
  3. a b Paweł Cieliczko: Aniela Tułodziecka - Matki chrzestne powstania wielkopolskiego. Miasto poznaj. [dostęp 2019-04-12].
  4. „Wielkopolanin”, 8 października 1899. 
  5. a b Grażyna Wyder, Działalność edukacyjna kobiet–Polek w Wielkim Księstwie Poznańskim w drugiej połowie XIX wieku jako czynnik kształtowania świadomości narodowej, „Rocznik Lubuski”, 35 (1), 2009.
  6. Kronika Miasta Poznania, s. 119–126.
  7. M.P. z 1929 r. nr 274, poz. 630 „za zasługi na polu tajnej pracy oświatowej”.
  8. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 37.

Bibliografia

  • Ludwik Gomolec, Aniela Tułodziecka, [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 1981, ISBN 83-01-02722-3.
  • Witold Jakóbczyk, Przetrwać nad Wartą 1815–1914, 55. część cyklu „Dzieje narodu i państwa polskiego”, Warszawa 1989.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Aniela Tułodziecka podpis.jpg
Autor: autor nieznany, Licencja: CC0
Podpis Anieli Tułodzieckiej z publikacji: "Przemówienia wygłoszone na wieczorze ku czci Anieli Tułodzieckiej w dn. 2 kwietnia 1933 r." Poznań, 1933. Całość publikacji dostępna w archiwum Polona.
Aniela Tułodziecka.jpg
Autor: autor nieznany, Licencja: CC0
Portret Anieli Tułodzieckiej z publikacji: "Przemówienia wygłoszone na wieczorze ku czci Anieli Tułodzieckiej w dn. 2 kwietnia 1933 r." Poznań, 1933. Całość publikacji dostępna w archiwum Polona.