Anka Kowalska

Anka Kowalska
Ilustracja
ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Data i miejsce urodzenia

22 lutego 1932
Sosnowiec

Data i miejsce śmierci

29 czerwca 2008
Warszawa

Zawód, zajęcie

poetka, prozaiczka, dziennikarka

Alma Mater

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
Tablica pamiątkowa przy ul. Czerniakowskiej 201 w Warszawie, gdzie Anka Kowalska spędziła ostatnie lata życia
Grób Anki Kowalskiej i jej rodziny na Cmentarzu przy zbiegu ulicy Smutnej i alei Mireckiego w Sosnowcu

Anka Kowalska (właśc. Anna Kowalska, ur. 22 lutego 1932 w Sosnowcu, zm. 29 czerwca 2008 w Warszawie) – polska poetka, prozaiczka i dziennikarka, działaczka opozycji demokratycznej w PRL.

Życiorys

Edukacja

Córka Jerzego Kowalskiego i Zofii z domu Gębickiej. W czasie II wojny światowej przebywała w Sosnowcu (do 1940 r.), a potem na wsi pod Olkuszem. Po wojnie rozpoczęła naukę w II Liceum Ogólnokształcącym im. Emilii Plater w Sosnowcu, maturę zdała w 1950 w liceum w Będzinie. W 1955 ukończyła polonistykę na KUL-u[1]. Mieszkała przez większość życia w Warszawie. Została pochowana na cmentarzu przy Parafii św. Józefa Rzemieślnika w Sosnowcu (ul. Smutna / aleja Mireckiego).

Twórczość

W czasie studiów debiutowała wierszami w „Słowie Powszechnym” (1953). W 1955 r. zamieszkała w Warszawie i została dziennikarką – pracowała początkowo jako korektorka, a później redaktorka w piśmie „Kierunki”, a następnie w wydawnictwie Stowarzyszenia „Pax” (od 1962). W latach 1960–1968 należała do Stowarzyszenia „Pax”, z którego wystąpiła w ramach protestu przeciwko stanowisku stowarzyszenia wobec wydarzeń marcowych. W latach 60. XX w. publikowała poezję, prozę i recenzje we „Współczesności” (1960–1961) i miesięczniku „Życie i Myśl” (1968–1969). Od 1968 do 1983 r. była członkiem Związku Literatów Polskich, od 1983 Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W latach 70. i 80. współpracowała z pismami drugiego obiegu wydawniczego „Puls”, „Zapis”, „Biuletyn Informacyjny KOR”, „Kultura Niezależna” „Krytyka” oraz z paryską „Kulturą” i „Zeszytami Historycznymi”. Opublikowała kilka tekstów wspomnieniowych, m.in. dotyczących działalności w KOR, zebranych w tomie „Folklor tamtych lat” (Biblioteka Więzi, Warszawa 2011)[1].

Powieść Pestka została przetłumaczona na pięć języków, a w 1995 na jej podstawie nakręcono film w reżyserii Krystyny Jandy[2].

Działalność opozycyjna w PRL

Od 1976 r. współpracowała z Komitetem Obrony Robotników, m.in. wyjeżdżała jako obserwator na procesy robotników w Radomiu, w styczniu 1977 została członkiem KOR, prowadziła kartotekę radomską[3]. W okresie aresztowania najaktywniejszych działaczy KOR (maj-lipiec 1977) odegrała wraz z Haliną Mikołajską i Grażyną Kuroń dużą rolę w podtrzymaniu aktywności Komitetu, m.in. przejęła redagowanie Komunikatu KOR-u[4]. Od września 1977 wchodziła w skład Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, nadal redagowała Komunikat, od 1978 r. należała do podpisujących „Biuletyn Informacyjny”[5]. Była nieformalnym sekretarzem Komisji Redakcyjnej KSS „KOR”[6]. Jej dziełem jest w dużej mierze tzw. „korkowiec” – suchy i precyzyjny język dokumentów KOR-u. Prowadziła także bank informacji o represjach. Wzięła udział w listopadzie 1978 r. w głodówce w bazylice św. Krzyża w Warszawie w solidarności z sądzonymi działaczami opozycji w Czechosłowacji – Karty 77[7]. Była wielokrotnie zatrzymywana, w jej mieszkaniu SB przeprowadzała rewizje[8]. Latem 1980 r. uczestniczyła w stworzonym przez Jacka Kuronia systemie zbierania informacji o strajkach, a gdy jego telefon był wyłączany, przekazywała wiadomości do Londynu[9].

Działała w „Solidarności”. Od 13 grudnia 1981 do 1 czerwca 1982 była internowana. Trafiła do obozu w Gołdapi, później przeniesiono ją do Darłówka[10]. Zwolniona z internowania, dzięki organizacji Lekarze Świata wyjechała na leczenie do Francji, skąd wróciła w 1983. Po powrocie do Polski przeszła na emeryturę[1].

Nagrody i wyróżnienia

  • Nagroda Młodych im. Włodzimierza Pietrzaka (1959, za cykl felietonów krytycznoliterackich w „Kierunkach” pt. „Tym, którzy czytali”)
  • Nagroda Peleryny na Ogólnopolskim Festiwalu Studentów w Gdańsku (1961, za tom poezji Credo najmniejsze)
  • Nagroda POLCUL Foundation – Niezależnej Fundacji Popierania Kultury Polskiej w Sydney (1982)
  • W maju 2006 odznaczona przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[11].

Publikacje

  • Credo najmniejsze (poezje; Pax 1960)
  • Pestka (powieść; Pax 1964, 1965, 1967, 1968, 1970, 1973, 1975; Omega 1991; Marabut 1995, ISBN 83-85893-28-8; Świat Książki 1996; Marabut 2001, ISBN 83-85893-28-8)
  • Psalm z doliny (poezje; Pax 1969)
  • Spojrzenie (poezje; Pax 1974)
  • Wiersze z obozu internowanych (II obieg wydawniczy; Biblioteka Obserwatora Wojennego 1983; pierwodruk: „Kultura”, Paryż, nr 11/1982)
  • Racja stanu. Wiersze z lat 1974–1984 (II obieg wydawniczy; litografie Barbary Zbrożyny; Przedświt Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy 1985, Agencja Wydawnicza Solidarności Walczącej 1986)

Opracowania i inne prace redakcyjne

  • Warszawa lata 1980–1986. Impresje bez retuszu (album fotograficzny; autorka przedmowy; wybór zdjęć Andrzej Płoński, Mirosław Ancypo; Independent Polish Agency, Lund 1987)
  • O „Kulturze”. Wspomnienia i opinie (wespół z Grażyną i Krzysztofem Pomianami; II obieg wydawniczy; Puls, Londyn 1987; II obieg wydawniczy: Pomost 1988)

Upamiętnienie

Przypisy

  1. ↑ a b c Joanna Sokolińska, Anka Kowalska – sylwetka, „Duży Format”, Wyborcza.pl, 9 sierpnia 2008 [dostęp 2016-12-31].
  2. ↑ Pestka, Lubimyczytać.pl [dostęp 2016-12-31].
  3. ↑ Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, oprac. Andrzej Jastrzębski, Warszawa-Londyn 1994, s. 22, 44, 54, 67, 72, 74, 77; Niepokorni. Rozmowy o Komitecie Obrony Robotników zebrane w 1981 roku przez Andrzeja Friszke i Andrzeja Paczkowskiego, red. M. Okoński, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008, s. 66–67 (relacja J.J. Lipskiego); A. Kowalska, Z dziejów jednej rozprawy sądowej, „Kultura” (Paryż) 1983, nr 4.
  4. ↑ J. Krakowska, Mikołajska. Teatr i PRL, WAB, Warszawa 2011, s. 381–384.
  5. ↑ A. Friszke, „Biuletyn Informacyjny” K0R i KSS „KOR” (1976-1980), w: Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, pod red. P. Gasztołda-Seń, N. Jarskiej i J. Olaszka, IPN, Warszawa 2016, s. 244–245, 247.
  6. ↑ „Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” 1976-1981, oprac Ł. Kamiński i G. Waligóra, Warszawa 2010, s. 413–414.
  7. ↑ J. Skórzyński, Siła bezsilnych. Historia Komitetu Obrony Robotników, Warszawa 2012; M. Brzywczy, Anka Kowalska, „Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956-89”, t. 1, Warszawa 2000.
  8. ↑ Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, oprac. Andrzej Jastrzębski, Warszawa-Londyn 1994 (kroniki represji – rewizji i zatrzymań).
  9. ↑ A. Friszke, Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności, Kraków 2011, s. 548.
  10. ↑ Pani już nic nie będzie potrzebne. Wywiad E. Milewicz z A. Kowalską, „Gazeta Wyborcza” 13 grudnia 2006; J. Krakowska, Mikołajska, s. 450–453.
  11. ↑ Czasy, kiedy byliście niedoceniani skończyły się na zawsze, prezydent.pl, 30 czerwca 2008 [dostęp 2016-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-05].
  12. ↑ Tomasz Szymczyk, Sosnowiec: Obchody 80. rocznicy urodzin autorki „Pestki”, Anki Kowalskiej, „slaskie.naszemiasto.pl”, 22 lutego 2012 [dostęp 2016-12-31] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Anka Kowalska.jpg
Anka Kowalska (1932-2008)
Anka Kowalska grave Sosnowiec November 11 2011 Fot Mariusz Kubik 01.jpg
Autor: Mariusz Kubik, Licencja: CC BY 4.0
Anka Kowalska’s grave. Kowalska (1932-2008) was a Polish writer. She lived in Warsaw, Poland.
Tablica Anka Kowalska ul. Czerniakowska 201.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tablica upamiętniajaca Ankę Kowalska przy ul. Czerniakowskiej 201 w Warszawie