Anna Jagiellonka (1476–1503)
| ||
Księżna Pomorza i Kaszub | ||
Jako żona | Bogusław X | |
Dane biograficzne | ||
Dynastia | Jagiellonowie | |
Data urodzenia | 12 marca 1476 | |
Data śmierci | 12 sierpnia 1503 | |
Ojciec | Kazimierz IV Jagiellończyk | |
Matka | Elżbieta Rakuszanka | |
Mąż | Bogusław X | |
Dzieci | Anna Jerzy I Kazimierz Elżbieta Barnim Zofia Barnim IX Pobożny Otton IV |
Anna Jagiellonka (ur. 12 marca 1476 w Nieszawie, zm. 12 sierpnia 1503 we Wkryujściu) – królewna polska, księżniczka litewska, księżna pomorska. Córka Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. 2 lutego 1491 roku poślubiła Bogusława X, księcia pomorskiego, przyczyniając się do umocnienia więzi Polski z Pomorzem. Matka m.in. książąt pomorskich Jerzego I i Barnima IX Pobożnego.
Pochodzenie i dzieciństwo
Anna była jedenastym dzieckiem, a piątą córką Kazimierza IV Jagiellończyka, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, i Elżbiety Rakuszanki, księżniczki austriackiej, królewny czeskiej i węgierskiej. Imię otrzymała po siostrze matki, Annie Habsburżance.
Braćmi Anny byli Władysław II Jagiellończyk, święty Kazimierz, Jan I Olbracht, Aleksander Jagiellończyk, Zygmunt I Stary i Fryderyk Jagiellończyk, a siostrami – Jadwiga, Zofia, Elżbieta (1465–1466), Elżbieta Jagiellonka (1472–po 1480), Barbara i Elżbieta (1482–1517).
Od listopada 1479 do jesieni 1484 roku z rodzicami i częścią rodzeństwa przebywała na Litwie, a później towarzyszyła rodzinie w podróżach po Koronie i Litwie. Na temat jej wykształcenia nie zachowały się żadne informacje.
Plany małżeńskie związane z Anną i ślub z Bogusławem X
Kazimierz IV Jagiellończyk usiłował wydać Annę za Maksymiliana Habsburga, syna niemieckiego cesarza Fryderyka III. Wiosną 1486 roku w Kolonii zjawili się polscy posłowie, którzy mieli ze sobą nawet portret Jagiellonki, lecz Habsburgowie nie podjęli rozmów na ten temat.
Na przełomie 1489 i 1490 roku w Bardzie Mikołaj Kościelecki w imieniu polskiej strony rozpoczął negocjacje z księciem pomorskim Bogusławem X w sprawie ślubu tego ostatniego z Anną. 7 marca 1490 w Grodnie Adam Podewils, starosta białogardzki; Werner Schulenburg, starosta szczeciński; Ryszard Schulenburg z zakonu joannitów oraz Bernard Roth podpisali w tej sprawie odpowiednią umowę. Jednocześnie odbył się ślub per procura Anny i Bogusława X; tego ostatniego zastępował Podewils.
Kazimierz Jagiellończyk na posag córki przeznaczył 32 tysiące złotych węgierskich; posag królewny został zabezpieczony zastawem na ziemiach lęborskiej i bytowskiej. 1 lutego 1491 roku Bogusław X nadał przyszłej żonie oprawę o wartości posagu na dobrach w Darłowie, Białogardzie i Gryficach. Sprawa spłaty przez Polskę posagu ciągnęła się przez kilka dziesięcioleci. 3 maja 1526 r. król Zygmunt I Stary otrzymał od synów Bogusława X zrzeczenie się sumy 14 tysięcy w zamian za przekazanie w lenno Lęborka i Bytowa. Wypłata pozostałych 18 tys. nastąpiła zapewne dopiero w 1533 r.
Około 15 stycznia 1491 roku Anna opuściła Łęczycę i pożegnawszy się z rodziną wyruszyła na Pomorze. 2 lutego 1491 w Szczecinie poślubiła Bogusława X. Uroczystość weselna była bardzo wystawna, a brali w niej udział m.in. Zofia, matka Bogusława X, oraz jego szwagrowie – książęta meklemburski Magnus I i Baltazar.
Anna jako księżna pomorska
Anna poślubiła Bogusława X, mając zaledwie 14 lat. Była drugą żoną pomorskiego księcia, a ich małżeństwo przyczyniło się do umocnienia związku Polski z Pomorzem. W sporze z Brandenburgią, zakończonym układem w Pyrzycach z 26 marca 1493 roku, Bogusław X o mediację zwracał się do brata żony, polskiego króla Jana I Olbrachta.
Książęca para rezydowała głównie w Szczecinie, gdzie Bogusław X odnowił i poszerzył tamtejszy zamek. 16 grudnia 1496 roku Bogusław X opuścił księstwo, by wspierać cesarza Maksymiliana I w wojnie z Karolem VIII, królem Francji. Później udał się z pielgrzymką do Ziemi Świętej, z której powrócił dopiero 12 kwietnia 1498 roku. Na czas nieobecności księcia regencję sprawowali Benedykt Wallenstein, biskup kamieński, i Jerzy Kleist, kanclerz. W tym czasie Anna wydawała dokumenty (pomniejszej wagi według Fryderyka Papéego[1]).
Jesienią 1502 roku, gdy doszło do buntu szczecińskich mieszczan, Bogusław X z rodziną przeniósł się do Gartz, skąd później odesłał żonę i dzieci do zamku we Wkryujściu. Tam też urodziła swoje najmłodsze dziecko – syna Ottona.
Według relacji Tomasza Kantzowa zachorowała, jak mówią jedni, z przestrachu z powodu szybkiego wyjazdu, jak mówią inni – ponieważ przybyła we Wkryujściu do komnat, które były świeżo wybielone wapnem, z czego opary uderzyły jej na serce[2]. Współcześni badacze, opierając się na relacji kronikarza Joachima von Wedla, przypuszczają, że przyczyną śmierci Anny mogło być zapalenie płuc albo gruźlica[3].
Młodo zmarła księżna została pochowana w klasztorze Eldena pod Gryfią. Pochówek księżnej upamiętnia tablica wmurowana na ruinach klasztoru.
Potomstwo
Z małżeństwa Anny i Bogusława X pochodzili:
- Anna (ur. 1491–1492, zm. 25 kwietnia 1550 r.) – od 1515 żona Jerzego I Brzeskiego, księcia legnickiego,
- Jerzy I (ur. 11 kwietnia 1493, zm. w nocy z 9 maja na 10 maja 1531 r.) – książę pomorski,
- Kazimierz (ur. 28 kwietnia 1494, zm. 29 października 1518 r.),
- Zofia (ur. na początku 1501, zm. 13 maja 1568[4]) – od 1518 r. żona Fryderyka, króla Danii i Norwegii,
- Elżbieta (ur. na początku 1499, zm. przed 27 maja 1518 r.),
- Barnim (ur. 12 kwietnia 1500, zm. przed 2 grudnia 1501 r.),
- Barnim IX Pobożny (ur. 2 grudnia 1501, zm. 2 listopada 1573 r.) – książę pomorski,
- Otton IV (ur. przed 12 sierpnia 1503, zm. przed 1518 r.).
Genealogia
Władysław II Jagiełło ur. ok. 1352 zm. 1 VI 1434 | Zofia Holszańska ur. ok. 1405 zm. 21 IX 1461 | Albrecht II Habsburg ur. 16 VIII 1397 zm. 27 X 1439 | Elżbieta Luksemburska ur. 1409 zm. 1442 | ||||||||||
Kazimierz IV Jagiellończyk ur. 30 XI 1427 zm. 7 VI 1492 | Elżbieta Rakuszanka ur. 1436 zm. 30 VIII 1505 | ||||||||||||
ur. 3 VI 1454 zm. 5 X 1523 OO 2 II 1491 | Anna Jagiellonka ur. 12 III 1476 zm. 12 VIII 1503 | ||||||||
Anna ur. 1491–1492 zm. 25 IV 1550 | Jerzy I ur. 11 IV 1493 zm. 9/10 V 1531 | Kazimierz ur. 28 IV 1494 zm. 29 X 1518 | Elżbieta ur. 1499 zm. przed 1518 | Barnim ur. 12 IV 1500 zm. przed 2 XII w 1501 | |||||
Zofia ur. 1498 zm. 13 V 1568 | Barnim IX Pobożny ur. 2 XII 1501 zm. 2 XI 1573 | Otton IV ur. przed 12 VIII w 1503 zm. przed 1518 |
Przypisy
Bibliografia
- Krzysztof Baczkowski, Dzieje Polski późnośredniowiecznej, Kraków: „Fogra”, 1999, s. 181, 249, ISBN 83-85719-40-7, OCLC 830240564 .
- Duczmal M., Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Poznań-Kraków 1996, ISBN 83-08-02577-3, s. 37–43.
- Ekes J., Anna Jagiellonka, (w:) Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, t. 1, Warszawa 1994, ISBN 83-902522-1-X, s. 25.
- Rymar E., Rodowód książąt pomorskich, t. 2, Szczecin 1995, s. 105-109.
Literatura uzupełniająca
- Fryderyk Papée, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 125–126. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0
Media użyte na tej stronie
Autor: Tezlubiezabytki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Szczecin, Zamek Książąt Pomorskich, XV-XIX, po 1945. Pomnik księcia Bogusława X (1454-1523) i jego żony Anny Jagiellonki (1476-1503)
Anna of Poland, Duchess of Pomerania