Anna Jagiellonka (1476–1503)

Anna Jagiellonka
Księżna Pomorza i Kaszub
Jako żona	Bogusław X
Dane biograficzne
Dynastia	Jagiellonowie
Data urodzenia	12 marca 1476
Data śmierci	12 sierpnia 1503
Ojciec	Kazimierz IV Jagiellończyk
Matka	Elżbieta Rakuszanka
Mąż	Bogusław X
Dzieci	Anna Jerzy I Kazimierz Elżbieta Barnim Zofia Barnim IX Pobożny Otton IV

Anna Jagiellonka (ur. 12 marca 1476 w Nieszawie, zm. 12 sierpnia 1503 we Wkryujściu) – królewna polska, księżniczka litewska, księżna pomorska. Córka Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. 2 lutego 1491 roku poślubiła Bogusława X, księcia pomorskiego, przyczyniając się do umocnienia więzi Polski z Pomorzem. Matka m.in. książąt pomorskich Jerzego I i Barnima IX Pobożnego.

Pochodzenie i dzieciństwo

Anna była jedenastym dzieckiem, a piątą córką Kazimierza IV Jagiellończyka, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, i Elżbiety Rakuszanki, księżniczki austriackiej, królewny czeskiej i węgierskiej. Imię otrzymała po siostrze matki, Annie Habsburżance.

Braćmi Anny byli Władysław II Jagiellończyk, święty Kazimierz, Jan I Olbracht, Aleksander Jagiellończyk, Zygmunt I Stary i Fryderyk Jagiellończyk, a siostrami – Jadwiga, Zofia, Elżbieta (1465–1466), Elżbieta Jagiellonka (1472–po 1480), Barbara i Elżbieta (1482–1517).

Od listopada 1479 do jesieni 1484 roku z rodzicami i częścią rodzeństwa przebywała na Litwie, a później towarzyszyła rodzinie w podróżach po Koronie i Litwie. Na temat jej wykształcenia nie zachowały się żadne informacje.

Plany małżeńskie związane z Anną i ślub z Bogusławem X

Kazimierz IV Jagiellończyk usiłował wydać Annę za Maksymiliana Habsburga, syna niemieckiego cesarza Fryderyka III. Wiosną 1486 roku w Kolonii zjawili się polscy posłowie, którzy mieli ze sobą nawet portret Jagiellonki, lecz Habsburgowie nie podjęli rozmów na ten temat.

Na przełomie 1489 i 1490 roku w Bardzie Mikołaj Kościelecki w imieniu polskiej strony rozpoczął negocjacje z księciem pomorskim Bogusławem X w sprawie ślubu tego ostatniego z Anną. 7 marca 1490 w Grodnie Adam Podewils, starosta białogardzki; Werner Schulenburg, starosta szczeciński; Ryszard Schulenburg z zakonu joannitów oraz Bernard Roth podpisali w tej sprawie odpowiednią umowę. Jednocześnie odbył się ślub per procura Anny i Bogusława X; tego ostatniego zastępował Podewils.

Kazimierz Jagiellończyk na posag córki przeznaczył 32 tysiące złotych węgierskich; posag królewny został zabezpieczony zastawem na ziemiach lęborskiej i bytowskiej. 1 lutego 1491 roku Bogusław X nadał przyszłej żonie oprawę o wartości posagu na dobrach w Darłowie, Białogardzie i Gryficach. Sprawa spłaty przez Polskę posagu ciągnęła się przez kilka dziesięcioleci. 3 maja 1526 r. król Zygmunt I Stary otrzymał od synów Bogusława X zrzeczenie się sumy 14 tysięcy w zamian za przekazanie w lenno Lęborka i Bytowa. Wypłata pozostałych 18 tys. nastąpiła zapewne dopiero w 1533 r.

Około 15 stycznia 1491 roku Anna opuściła Łęczycę i pożegnawszy się z rodziną wyruszyła na Pomorze. 2 lutego 1491 w Szczecinie poślubiła Bogusława X. Uroczystość weselna była bardzo wystawna, a brali w niej udział m.in. Zofia, matka Bogusława X, oraz jego szwagrowie – książęta meklemburski Magnus I i Baltazar.

Anna jako księżna pomorska

Anna Jagiellonka i Bogusław X

Anna poślubiła Bogusława X, mając zaledwie 14 lat. Była drugą żoną pomorskiego księcia, a ich małżeństwo przyczyniło się do umocnienia związku Polski z Pomorzem. W sporze z Brandenburgią, zakończonym układem w Pyrzycach z 26 marca 1493 roku, Bogusław X o mediację zwracał się do brata żony, polskiego króla Jana I Olbrachta.

Książęca para rezydowała głównie w Szczecinie, gdzie Bogusław X odnowił i poszerzył tamtejszy zamek. 16 grudnia 1496 roku Bogusław X opuścił księstwo, by wspierać cesarza Maksymiliana I w wojnie z Karolem VIII, królem Francji. Później udał się z pielgrzymką do Ziemi Świętej, z której powrócił dopiero 12 kwietnia 1498 roku. Na czas nieobecności księcia regencję sprawowali Benedykt Wallenstein, biskup kamieński, i Jerzy Kleist, kanclerz. W tym czasie Anna wydawała dokumenty (pomniejszej wagi według Fryderyka Papéego^[1]).

(c) Bonio, CC BY 3.0

Tablica upamiętniająca pochówek Anny Jagiellonki

Jesienią 1502 roku, gdy doszło do buntu szczecińskich mieszczan, Bogusław X z rodziną przeniósł się do Gartz, skąd później odesłał żonę i dzieci do zamku we Wkryujściu. Tam też urodziła swoje najmłodsze dziecko – syna Ottona.

Według relacji Tomasza Kantzowa zachorowała, jak mówią jedni, z przestrachu z powodu szybkiego wyjazdu, jak mówią inni – ponieważ przybyła we Wkryujściu do komnat, które były świeżo wybielone wapnem, z czego opary uderzyły jej na serce^[2]. Współcześni badacze, opierając się na relacji kronikarza Joachima von Wedla, przypuszczają, że przyczyną śmierci Anny mogło być zapalenie płuc albo gruźlica^[3].

Młodo zmarła księżna została pochowana w klasztorze Eldena pod Gryfią. Pochówek księżnej upamiętnia tablica wmurowana na ruinach klasztoru.

Potomstwo

Z małżeństwa Anny i Bogusława X pochodzili:

• Anna (ur. 1491–1492, zm. 25 kwietnia 1550 r.) – od 1515 żona Jerzego I Brzeskiego, księcia legnickiego,
• Jerzy I (ur. 11 kwietnia 1493, zm. w nocy z 9 maja na 10 maja 1531 r.) – książę pomorski,
• Kazimierz (ur. 28 kwietnia 1494, zm. 29 października 1518 r.),
• Zofia (ur. na początku 1501, zm. 13 maja 1568^[4]) – od 1518 r. żona Fryderyka, króla Danii i Norwegii,
• Elżbieta (ur. na początku 1499, zm. przed 27 maja 1518 r.),
• Barnim (ur. 12 kwietnia 1500, zm. przed 2 grudnia 1501 r.),
• Barnim IX Pobożny (ur. 2 grudnia 1501, zm. 2 listopada 1573 r.) – książę pomorski,
• Otton IV (ur. przed 12 sierpnia 1503, zm. przed 1518 r.).

Genealogia

Przypisy

Bibliografia

• KrzysztofK. Baczkowski KrzysztofK., Dzieje Polski późnośredniowiecznej, Kraków: „Fogra”, 1999, s. 181, 249, ISBN 83-85719-40-7, OCLC 830240564 .
• Duczmal M., Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Poznań-Kraków 1996, ​ISBN 83-08-02577-3​, s. 37–43.
• Ekes J., Anna Jagiellonka, (w:) Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, t. 1, Warszawa 1994, ​ISBN 83-902522-1-X​, s. 25.
• Rymar E., Rodowód książąt pomorskich, t. 2, Szczecin 1995, s. 105-109.

Literatura uzupełniająca

• Fryderyk Papée, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 125–126. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ​ISBN 83-04-03484-0​