Anna Pawełczyńska

Anna Pawełczyńska

Data urodzenia	20 kwietnia 1922
Data śmierci	21 czerwca 2014
Zawód, zajęcie	socjolożka
Odznaczenia

Anna Pawełczyńska (ur. 20 kwietnia 1922, zm. 21 czerwca 2014) – polska socjolożka kultury, profesor nauk humanistycznych. W czasie II wojny światowej w Armii Krajowej. Była więziona w Auschwitz-Birkenau.

II wojna światowa

W konspiracji od jesieni 1939, w kwietniu 1940 wstąpiła do ZWZ, potem do AK. W 1941 rozpoczęła studia prawnicze na podziemnym Uniwersytecie Warszawskim.

Aresztowana w sierpniu 1942, uwięziona 9 miesięcy na Pawiaku, od maja 1943 do października 1944 w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau (wytatuowany na ręku numer 44 764), gdzie uczestniczyła w konspiracji obozowej w grupie Oświęcim; następnie wywieziona do obozu koncentracyjnego we Flossenbürgu w Niemczech. Przeżyła dywanowe bombardowania Drezna. W kwietniu 1945 uciekła z transportu więźniów, w maju–czerwcu 1945 współorganizowała polski Komitet Pomocy Wracającym do Kraju w Koenigstein pod Dreznem. W czerwcu 1945 powróciła do Polski.

Działalność w PRL

Po wojnie studiowała socjologię (1945–1949, stopień mgr w 1950) pod kierunkiem prof. Stanisława Ossowskiego i prof. Jana Bystronia. W tym czasie pełniła funkcję społecznego kuratora sądowego przy Sądzie dla nieletnich w Warszawie. Od 1953 współpracowała z zespołem prof. Stanisława Batawii w dziedzinie przestępczości nieletnich. W 1960 obroniła na UW pracę doktorską (dyplom w 1962, praca pt. „Przestępczość grup nieletnich”, opublikowana w KiW 1964), w 1966 pracę habilitacyjną pt. „Dynamika przemian kulturowych na wsi. Metoda badania głównej tendencji” (wydana w PWN w 1966, dyplom wydano w 1972).

W 1956 trzymiesięczne stypendium w instytutach badawczych we Francji (Paryż). W październiku 1957 została współzałożycielką i pierwszym dyrektorem Ośrodka Badania Opinii Publicznej przy Komitecie ds. Radia i Telewizji (do marca 1965). We współpracy ze Stefanem Nowakiem stworzyła na UW system badawczy opinii publicznej, oparty na sieci ankieterów społecznych. Prowadziła z nim słynne badanie „Studenci Warszawy”. Jednocześnie pracowała naukowo w Katedrze Socjologii u prof. Ossowskiego na UW, zajmując się metodami i technikami badań empirycznych (1957–1961 starszy asystent). Od 1955 roku członek Klubu Krzywego Koła, forum dyskusyjnego inteligencji warszawskiej.

Od października 1965 adiunkt w Pracowni Badania Kultury Współczesnej przy Instytucie Badań Literackich PAN pod kierunkiem prof. Stefana Żółkiewskiego, od kwietnia 1969 adiunkt w Zespole Prognoz Społecznych IFiS PAN. Od 1972 docent. Autorka i współautorka ponad 25 książek i opracowań, stu kilkudziesięciu artykułów naukowych. Wypromowała 4 doktorów. Od stycznia 1980 profesor nadzwyczajny.

W styczniu 1976 roku podpisała list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[1]. W końcu lat 70. członek konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość. Na emeryturze od 1980, od 1 września 1980 współinicjatorka z Anną Sucheni-Grabowską i Zofią Skórzyńską jednego z nurtów warszawskiego ruchu oświaty i wychowania, który wszedł do NSZZPNTiO, a potem do NSZZ „Solidarność”.

W latach 1992–1996 przewodnicząca Rady Nadzorczej Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie.

W 1973 napisała pracę Wartości a przemoc będącą „próbą ujęcia socjologicznego problematyki obozów koncentracyjnych w oparciu o tzw. obserwację uczestniczącą”, nagrodzoną przez Polskie Towarzystwo Socjologiczne oraz Nagrodą „Polityki” (1974).

Konserwatywna krytyka III RP

Ta sekcja może zawierać twórczość własną lub niezweryfikowane informacje. Pomóż Wikipedii poprawić artykuł na podstawie weryfikowalnych źródeł. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W 2004 wydała książkę Głowy hydry. Idee, które sformułowała Pawełczyńska, stały się potem ważnym elementem programu politycznego polskich konserwatystów. Według niej Polakom zagraża nowy rodzaj totalitaryzmu wymierzonego w tradycję oraz rodzinę. Zdaniem Pawełczyńskiej, liberalizm w sposobie działania na ludzką świadomość stanowi kontynuację totalitaryzmu komunistycznego.

Krytykuje „samowolę jednostki” jaka jej zdaniem panuje we współczesnych społeczeństwach. Odrzuca też zasadę poprawności politycznej oraz tolerancji. Zgodnie z jej słowami „Dzisiejsza pseudotolerancja polega na zaprzeczaniu faktycznym różnicom, które między ludźmi istnieją i których nie zniwelują żadne ideologie”.

Zdaniem Pawełczyńskiej hasło tolerancji zostało w 1989 wykorzystane, aby uniknąć dekomunizacji. Odrzuca tym samym ideę „grubej kreski” oraz porozumień Okrągłego Stołu.

Według Pawełczyńskiej współczesną elitą stali się ludzie wywodzący się z komunistycznego reżimu i dlatego nazywa ich „lumpenelitami”. Do tych „lumpenelit” Pawełczyńska zalicza niektórych przedstawicieli polskiego środowiska finansowego oraz polityków. Zgodnie z jej słowami w Polsce można mówić o kapitalizmie partyjno-mafijnym mającym tendencje totalitarne, co oznacza odrzucenie dorobku polskiej przedsiębiorczości wyzwolonej w 1989 przez plan Balcerowicza. Jej zdaniem polski kapitalizm był pozbawiony moralności. Pawełczyńska widzi wiele niebezpieczeństw, które zagrażają współczesnej Polsce i rysowany przez nią obraz jest w dużej mierze pesymistyczny.

Krytyka liberalna

Ta sekcja może zawierać twórczość własną lub niezweryfikowane informacje. Pomóż Wikipedii poprawić artykuł na podstawie weryfikowalnych źródeł. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Idee głoszone przez Pawełczyńską nie są popularne ani akceptowane przez większość socjologów. Łączenie liberalizmu ceniącego wolność z totalitaryzmem, który ją odrzucał, nie zostało powszechnie przyjęte mimo że jest ono w istocie doktryną religii katolickiej potępiającej zupełnie całkowitą wolność człowieka w osiągnięciu komfortu życia i bogactwo osiągane w wolnym kapitalizmie jako zniewolenie od kultu pieniądza. Pawełczyńska w istocie nie potępia liberalizmu samego w sobie a raczej jego zniekształcenia poprzez wpływ na niego lewicy i ideologii komunistycznej. Pisze np. o zniekształconym liberalizmie: "Obecny totalitaryzm liberalny jest owocem "miękkiej wersji komunizmu", czyli pewnych elementów ideologii komunistycznej wymieszanych z elementami doktryny liberalnej". Wielu komentatorów życia politycznego nie zgadza się z tezami zagrożeń podnoszonych w książce Pawełczyńskiej. Zdaniem przedstawicieli bardziej liberalnych mediów mimo pewnych zagrożeń wolność stała się w Polsce podstawą rozwoju. Według niektórych dziennikarzy gospodarka osiągnęła już pewien poziom dający nadzieje na poprawę statusu materialnego Polaków. Wysokie bezrobocie miało narosnąć z powodu zbytniej ingerencji państwa w życie społeczne (np. złego prawa pracy). Polski kapitalizm krytykowany przez Pawełczyńską, zdaniem wielu ekonomistów może lepiej uleczyć problemy społeczne niż walka z elitami finansowymi.

Odznaczenia

W okresie PRL została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2007, za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, za działalność na rzecz przemian demokratycznych, za osiągnięcia w podejmowanej z pożytkiem dla kraju pracy zawodowej i działalności społecznej, prezydent Lech Kaczyński odznaczył ją Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą tego orderu^[2].

Wybrane publikacje

• Przestępczość grup nieletnich, KiW, Warszawa 1964
• Studia nad czytelnictwem, PWN, Warszawa 1969
• Urbanizacja Kultury w Polsce (z Wandą Tomaszewską). PWN. Warszawa
• Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, PWN, Warszawa 1973 (nagroda Polskiego Towarzystwa Socjologicznego im. Stanisława Ossowskiego), PWN, Warszawa 1995, Test, Lublin 2001; tłumaczenie angielskie University of California Press, 1979 i 1980; niemieckie PMAB, Oświęcim 2001, tłum. Jochen August
• Czas człowieka, Ossolineum, Wrocław 1986
• Praca i uczciwość, red., Warszawa 1992
• Wartości i ich przemiany, red, Warszawa 1992
• Drogi do szczęścia, WSiP, Warszawa 1993
• Koni żal, Lublin 2003, Lublin 2012
• Głowy hydry. O przewrotności współczesnego zła., Lublin, 2004; Wydawnictwo LTW, Łomianki 2014
• Koniec kresowego świata Lublin, 2003, 2005 i 2012 (wyróżnienie w Nagrodzie Literackiej im. Józefa Mackiewicza)
• O istocie narodowej tożsamości. Polacy wobec zagrożeń. Józef Krzyżanowski – Posłowie, stron 295, Wydawnictwo Polihymnia, Lublin 2010
• Czas człowieka. Warszawa 1986; Wydawnictwo Matrix, Warszawa 2011
• Dary losu. Wydawnictwo LTW, Łomianki 2013

Przypisy

Bibliografia

• Prof. dr hab. Anna Pawełczyńska, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2012-02-15] .
• Dyplomy i dokumenty osobiste, rozmowa z A.P. – Teresa Bochwic
• 5000 Personalities of the World, North Carolina USA
• Koniec kresowego świata j.w.
• Wspomnienia – w przygotowaniu

Linki zewnętrzne

• Liberalny totalitaryzm, rozmowa z prof. Anną Pawełczyńską, 2005-01-05, (Nowe Państwo)
• Zatrzymajmy Hunów Europy, rozmowa z prof. Anną Pawełczyńską, Gazeta Polska, 2012-02-15
• Anna Pawełczyńska, film na youtube