Anna Rajecka

Anna Rajecka
Data i miejsce urodzenia

ok. 1762
Warszawa

Data i miejsce śmierci

1832
Paryż, Francja

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

malarstwo

Dziewczyna z gołąbkiem,
(Alegoria utraconej niewinności), ok. 1790
Portret Ignacego Potockiego, 1784
Portret kobiety w białej sukni, 1789
Śpiąca dziewczyna

Anna Rajecka, także Madame Gault de Saint-Germain (ur. ok. 1762 w Warszawie, zm. 1832 w Paryżu) – polska malarka i rysowniczka. Uczyła się m.in. u Ludwika Marteau i Marcello Bacciarellego, a od ok. 1783 mieszkała i tworzyła w Paryżu.

Początkowo była stypendystką króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, przez wielu była także uznawana za jego nieślubną córkę lub kochankę. W Paryżu współpracowała m.in. z atelier Jacques-Louisa Davida. W 1791 jako pierwszy polski artysta w historii wystawiła swoje obrazy w paryskim Salonie.

Życiorys

Niewiele wiadomo o pierwszych latach życia artystki. Urodziła się ok. 1760[1], a na pewno przed 1762[2] w Warszawie, być może[1][3] w rodzinie malarza Józefa Rajeckiego[4][5][6]. Pierwsze pewniejsze przekazy na jej temat potwierdzają, że uczyła się malarstwa u Ludwika Marteau[7][4][5][8][6], a być może także u Marcello Bacciarellego[3][9][10][6]. Możliwe też, że sztuki tworzenia miniatur uczyła się nie od samego Bacciarellego, a od jego żony, Fryderyki z Richterów oraz od Antoniego Lesseura[8].

To prawdopodobnie dzięki Bacciarellemu i Marteau znalazła się na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego[11]. Jako jedna z niewielu kobiet[10] miała wstęp na legendarne obiady czwartkowe, co w ówczesnej Warszawie rodziło wiele plotek[9]. Opowiadano m.in. o jej potyczce słownej na rymowane, wulgarne wyzwiska z biskupem Ignacym Krasickim, które powtarzano w formie frywolnych wierszyków, być może wskazujących na romans młodej malarki z królem, choć same wierszyki znane są jedynie z przekazów dużo późniejszych[11]. Według plotek, król miał darować jej dwór w Starej Wsi koło Białej Rawskiej[12]. Przez niechętnych królowi bywała też uznawana za jego córkę z nieprawego łoża[6], choć on sam temu zaprzeczał, m.in. w zachowanym liście do Filippo Mazzeiego[13].

Anna Rajecka malowała głównie portrety, rzadziej sceny rodzajowe. Posługiwała się przede wszystkim pastelami[5], wykonywała wiele rysunków, zajmowała się miniaturą, kopiowała również prace wybitnych malarzy. W okresie warszawskim, około 1780, portretowała głównie króla i osoby z jego otoczenia[4][14][6].

Od ok. 1780[5][15], a na pewno przed 1 czerwca 1783[6][3], kształciła się jako stypendystka króla w Paryżu[16][4]. Zamieszkała na terenie Galerii Luwru u wdowy po Antoine-Josephie Loriocie, królewskim mechaniku, wynalazcy i twórcy (m.in. metody utrwalania pastelu)[17]. Uczyła się malarstwa, prawdopodobnie jej nauczycielem był Jean-Baptiste Greuze[17], jej styl jeszcze w XIX wieku przyrównywano do stylu ówczesnych dzieł z warsztatu tego artysty[4]. Możliwe także, że studiowała też u Élisabeth Vigée-Lebrun[17].

W 1788 malarka wyszła za mąż i zdecydowała się pozostać na stałe we Francji. Jej mężem został piszący dzieła na temat estetyki malarz miniaturzysta Pierre-Marie Gault de Saint-Germain[18][19][8][17][20]. Nie wiadomo, czy małżeństwo doczekało się dzieci[21].

Pomimo że jej decyzja o pozostaniu we Francji mocno zawiodła Stanisława Augusta Poniatowskiego, który planował dla niej stanowisko profesorskie w Warszawie[22], Anna jeszcze w 1792 otrzymywała wsparcie finansowe od króla[18][19]. Wystarała się również o stypendium królewskie dla swojego męża[19], który jeszcze wiele lat po śmierci Stanisława Augusta podpisywał się ancien pensionaire du Roi de Pologne – były stypendysta Króla Polski[18]. Istnieją również niepotwierdzone przekazy o jej podróżach studyjnych do Italii[4]; zachował się jej list do Bacciarellego z 12 listopada 1789 z prośbą o umożliwienie takiej podróży oraz jego odmowa, podyktowana planami króla wobec artystki[17].

W okresie paryskim początkowo wysyłała do Warszawy malowane przez siebie obrazy, jednak ostatecznie tylko niewielką ich część Bacciarelli uznał za godną włączenia do królewskiej kolekcji[23]. Ostatecznie związała się w kręgiem artystycznym Jacques-Louisa Davida, który poprawiał jej prace na równi z pracami swych uczniów[24]. Nie jest jednak jasne, czy Rajecka faktycznie uczyła się u niego malarstwa, bowiem nie znalazła się ani w spisie Delécluze′a obejmującym 299 potwierdzonych uczniów mistrza, ani w późniejszym spisie Julesa Davida, wnuka artysty, obejmującym 428 nazwisk[24].

We Francji dzięki protekcji Louisa de Silvestre′a klientów znajdowała wśród miejscowej arystokracji[3]. W tym okresie powstały prace uznawane do dziś za najlepsze w jej dorobku, m.in. portrety Anny z Sapiehów Potockiej, Ignacego i Stanisława Potockich i Aleksandry z Lubomirskich Potockiej (1789). W zbiorach polskich znajdują się między innymi Dziewczyna z gołąbkiem (1790) w Muzeum Narodowym w Warszawie, obraz przysłany w 1791 królowi i przedstawiający najprawdopodobniej Rozalię z Chodkiewiczów Lubomirską, choć według tradycji miała to być jedna z pań z rodziny Potockich, z domu lub po mężu hrabina Tołstoj[16]. W kolekcji Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie znajduje się także Portret Ignacego Potockiego[25].

W czasie rewolucji francuskiej w 1789 Anna początkowo zamierzała powrócić wraz z mężem do Polski, ale zatrzymało ją w Paryżu zamówienie Stanisława Augusta na kopie portretów ważnych postaci francuskiego życia politycznego[26]. Z zachowanej korespondencji Poniatowskiego z jego paryskim agentem Fillippo Mazzeim wiadomo, że król zamierzał przeznaczyć na portrety olejne pokaźną sumę 500 liwrów i liczył na to, że ich wykonawczynią zostanie właśnie Rajecka[17]. Podobne zamówienie zaproponowano również Jacques-Louisowi Davidowi, który jednak zamówienie królewskie odrzucił, ale zgodził się wybrać obrazy do skopiowania, a ich wykonanie przekazał grupie swoich uczniów – oraz Annie[26]. Mimo niskiej opinii Davida o zdolnościach Rajeckiej, szczególnie w malarstwie olejnym, król w listach ze stycznia 1791 wyrażał się o jej talentach z najwyższym uznaniem[17]. Jednak już w marcu tego samego roku sugerował Mazzeiemu zerwanie współpracy z tą głupią kobietą, którą tak trudno zadowolić, narzekał także, że ostatni przesłany przez nią pastel dotarł do Warszawy na wpół zatarty, co mogło wyjaśniać preferencję króla dla obrazów olejnych[17].

Mimo napiętych relacji z królem Polski, Rajecka pozostała w Paryżu i początkowo odniosła kilka sukcesów. M.in. w 1791 jako pierwszy polski artysta wystawiła swoje obrazy w paryskim Salonie[27][8][17]. Zachowały się tytuły trzech przedstawionych przez nią prac (był wśród nich m.in. portret deputowanego Charlesa Lametha, malarza Jean-Antoine-Théodore’a Girousta i portret intymny księżniczki Lambalk)[17], jednak nie jest jasne czy zachowały się same te dzieła[28].

Jej prace, a w szczególności przesycone delikatnym erotyzmem popiersia dziewcząt, inspirowane były twórczością Jean-Baptiste’a Greuze’a[23]. Następnie w 1792, gdy w Paryżu rozszalał się terror rewolucyjny, małżeństwo uciekło do prowincjonalnego Clermont-Ferrand[17], a Rajewska prawdopodobnie wkrótce potem zaprzestała działalności artystycznej[28]. Po latach Anna wróciła do Paryża, jednak nie zachowały się pewne informacje o jej losach w tym okresie. Zmarła w Paryżu w 1832. Ostatnie lata życia była ociemniała[4].

Twórczość

Nie jest znana pełna lista dzieł artystki. W sporządzonym po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego inwentarzu jego kolekcji obrazów znalazło się zaledwie jedno dzieło Rajeckiej. Możliwe jednak, że kilka innych błędnie artybuowano[17]. W wydanym w 2006 Dictionary of pastellists before 1800 Neil Jeffares podaje następującą listę obrazów[6]:

  • Portret księżnej d’Angouleme, née Marie-Thérèse-Charlotte, Madame Royale (1778–1851), owalny pastel 55 × 46, oraz wisiorek z portretem młodego chłopca w niebieskim stroju, prawdopodobnie delfina Louis-François-Joseph-Xavier de France (1781–1789), oba w kolekcji prywatnej w Paryżu
  • Portret Madame Beaulaton, owalny pastel 56 × 45, w musée d’Art Roger-Quilliot w Clermont-Ferrand
  • Portret Izabeli Branickiej, owalny, 65 × 55, w kolekcji Pałacu Myślewickiego w Warszawie
  • Portret Cadet Roussel (?Guillaume-Joseph Roussel ou Rousselle, 1743–1807), 65 × 55, w rękach prywatnych we Francji
  • Portret Marie-Élisabeth de Champflour, owalny, 97 × 89, w musée d’Art Roger-Quilliot
  • Portret Generała Jana Chrzciciela Komarzewskiego w mundurze, z gwiazdą Orderu św. Stanisława, w kolekcji astronoma Williama Herschela, znany z czarno-białych reprodukcji
  • Dziewczyna z gołąbkiem, prawdopodobnie portret księżnej Rozalii z Chodkiewiczów Lubomirskiej, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
  • Wisiorek, na awersie portret Edwarda Onslowa (1758–1829), owalny, 61 × 50, na rewersie portret jego żony Marie-Rosalie de Bourdeilles de Brantôme (1761–1842), w zbiorach Clandon Park (National Trust)
  • Portret Ignacego Potockiego (1750–1809), owalny, 60 × 49, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
  • Portret Aleksandry z Lubomirskich Potockiej, żony Stanisława Kostki Potockiego, owalny, 59,5 × 49, zaginiony przed 1945, wcześniej w kolekcji Branickich i zbiorach Pałacu w Wilanowie.
  • Portret doktora Jean-Geoffroy Seifferta, lekarza Księcia Orleanu, znany ze wzmianek XVIII-wiecznych
  • Portret księżniczki Sułkowskiej (losy nieznane)
  • Portret Ludwiki z Poniatowskich Zamoyskiej, żony Jana Jakuba Zamoyskiego (1728–1792), w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
  • Portret chłopca w stroju w paski, owalny, 75 × 54, w zbiorach Galerie Talabardon & Gautier
  • Portret mężczyzny w brązowym stroju, 53 × 45, w paryskim musée Nissim de Camondo
  • Portret młodego mężczyzny w niebieskim plaszczu typu redingote, 40 × 31, wystawiony w 2015 na aukcji w Clermont-Ferrand przez dom Vassy Jalenques
  • Portret damy w białej szacie, owalny, 45 × 38, sprzedany przez paryski dom aukcyjny Drouot 17 października 2011 za 8500 euro
  • Portret nieznanej damy, pastel na papierze, 55,5 × 46,3, w kolekcji Musée des Beaux-arts w Dijon
  • Dwa portrety kobiece wzmiankowane w materiałach Salonu z 1791 (numery 166 i 341)
  • Portret śpiącej dziewczyny (Śpiąca kobieta), pastel na papierze, owalny, 49,5 × 60,5, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
  • Satyr i Przechodzień (na motywach bajki La Fontaine’a), wystawiony na Salonie w 1791, pod numerem 90
  • Flora niosąca girlandę z kwiatów, reprezentująca Pokój, 70,2 × 56,7, dawniej w kolekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego w Pałacu pod Blachą, ostatnie wzmianki w 1819, znany z reprodukcji
  • Alegoria czterech pór roku 81 × 63,5 (losy jak powyżej)
  • Lato, do ok. 1944 w zbiorach łańcuckich Alfreda Potockiego, zaginiony
  • Dziewczyna w wianku, owalny, 58,5 × 48,5, sprzedany na aukcji Sadde-Collette 8 października 2000 za 38 500 franków

Przypisy

  1. ↑ a b Batowski 1951 ↓, s. 6.
  2. ↑ Król 1988 ↓, s. 97.
  3. ↑ a b c d Kozakiewicz 1976 ↓, s. 266–267.
  4. ↑ a b c d e f g Rastawiecki 1851 ↓, s. 125.
  5. ↑ a b c d Greer 2001 ↓, s. 304.
  6. ↑ a b c d e f g Jeffares 2006 ↓, s. 1–3.
  7. ↑ Kozakiewicz 1976 ↓, s. 266.
  8. ↑ a b c d Jakubowska 2011 ↓, s. 19.
  9. ↑ a b Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 87.
  10. ↑ a b Król 1988 ↓, s. 98.
  11. ↑ a b Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 86.
  12. ↑ Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 87–88.
  13. ↑ Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 88.
  14. ↑ Król 1988 ↓, s. 96–99.
  15. ↑ Batowski 1951 ↓, s. 5.
  16. ↑ a b Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 92.
  17. ↑ a b c d e f g h i j k l Jeffares 2006 ↓, s. 1.
  18. ↑ a b c Kozakiewicz 1976 ↓, s. 267.
  19. ↑ a b c Król 1988 ↓, s. 99.
  20. ↑ Webart.omikron.com.pl – biografia. [dostęp 2009-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-09)].
  21. ↑ Batowski 1951 ↓, s. 13.
  22. ↑ Gniotek 2005 ↓, s. 37–39.
  23. ↑ a b Gniotek 2005 ↓, s. 39.
  24. ↑ a b Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 91.
  25. ↑ Pałac w Wilanowie – zdjęcie i opis obrazu.
  26. ↑ a b Ryszkiewicz 1967 ↓, s. 50.
  27. ↑ Salon 1791 ↓.
  28. ↑ a b Jakubowska 2011 ↓, s. 20.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie