Anna Wazówna

Anna Wazówna

Herb Wazów
królewna szwedzka
Dynastia	Wazowie
Data i miejsce urodzenia	17 maja 1568 Eskilstuna
Data i miejsce śmierci	6 lutego 1625 Brodnica
Ojciec	Jan III Waza
Matka	Katarzyna Jagiellonka
Rodzeństwo	Zygmunt III Waza (brat) Izabella Wazówna (siostra)

Anna Wazówna (ur. 17 maja 1568 w Eskilstunie, zm. 6 lutego 1625^[1][2] w Brodnicy) – szwedzka królewna, siostra króla Zygmunta III Wazy^[2], starosta brodnicki i golubski.

Życiorys

Pałac Anny Wazówny w Brodnicy

Była najmłodszą córką Jana III Wazy (luteranin) i Katarzyny Jagiellonki (katoliczka), dorastającą w początkach swojego życia w Szwecji^[2]. Matka wychowywała ją w wierze katolickiej, ale Anna, około 1580 wybrała luteranizm^[3].

Od śmierci matki w 1583, była dla brata Zygmunta najbliższą mu osobą^[4]. I kiedy jej brat obrany został królem Polski, przyjechała do niej wraz z nim w 1587. Jednak w związku z niechęcią polskiego dworu (uważano, że Anna ma zbyt duży wpływ na króla), po dwóch latach, w 1589 wróciła do Szwecji.

Do Polski przyjechała ponownie w 1592, a od 1598 została w niej na stałe. Ze względu na swoje wyznanie, oraz konflikty religijne, w dalszym ciągu nie mogła przebywać na królewskim dworze. W 1604 roku otrzymała starostwo w Brodnicy, a w 1611 w Golubiu, gdzie przebudowała dawny gotycki golubski zamek na swoją rezydencję, m.in. ozdabiając go attyką.

Anna Wazówna otrzymała staranne wykształcenie i Zygmunt III bardzo liczył się z jej zdaniem, tym bardziej że była od niego zdolniejsza^[5]. Oprócz posługiwania się językiem szwedzkim i polskim, władała także językiem włoskim, niemieckim i francuskim. Podczas pobytu w Polsce sprawowała mecenat nad wieloma artystami^[4]. Interesowała ją religia, botanika, teologia i historia^[6]. Prowadziła korespondencję z uczonymi. Profesor Akademii Krakowskiej Szymon Syreniusz zadedykował jej pierwszy polski zielnik, który wydany został w 1613, przy finansowym wsparciu Anny Wazówny^[4]. Natomiast Samuel Światopełk Bolestraszycki zadedykował jej swój przekład książki Heraklit.

Śmierć i miejsce pochówku

Sarkofag Anny Wazówny w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu

Bransoleta Anny Wazówny^[7] z ok. 1590, znaleziona w katedrze w Uppsali w 1777. Obecnie w zbiorach Livrustkammaren

Anna Wazówna zmarła w 1625 w Brodnicy, najprawdopodobniej na zamku^[8]. Jako członkini rodziny królewskiej powinna spocząć w katedrze wawelskiej, nie było to jednak możliwe z powodu papieskiego zakazu chowania protestantów na poświęconych katolickich cmentarzach. Jej ciało przez kilka lat spoczywało w jednym z pomieszczeń zamku w Brodnicy. Dopiero w 1636, jej bratanek, król Polski Władysław IV Waza, zdecydował o pochowaniu Anny w pobliskim Toruniu, w specjalnie w tym celu dobudowanym w 1626 barokowym mauzoleum przy kościele Najświętszej Marii Panny, ówcześnie świątyni protestanckiej. Mauzoleum ma formę półkolistej absydy, do której prowadzi barokowy portal, i mieści nagrobek w formie cokołu, na którym wspiera się otwarty sarkofag z umieszczoną na nim, wyrzeźbioną w alabastrze, leżącą postacią królewny.

W latach 90. XX wieku, naukowcy z toruńskiego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika przeprowadzili prace konserwacyjne mauzoleum Anny Wazówny. Przy okazji ekshumowano i zbadano szczątki królewny. Potwierdzono autentyczność zachowanych pozostałości. W 1995 odbył się powtórny pogrzeb o charakterze ekumenicznym.

Galeria

• 

  Portret Anny Wazówny

• 

  Pomnik Anny Wazówny przed pałacem w Brodnicy

• 

  (c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0

  Zamek w Brodnicy

• 

  Zamek w Brodnicy i miasto Brodnica w latach 1738–1745

• 

  Zamek w Golubiu z attyką z czasów Anny Wazówny

• 

  Mauzoleum Anny Wazówny, kościół Wniebowzięcia NMP w Toruniu

• 

  Mural Anny Wazówny w Brodnicy

Przypisy

Bibliografia

• A. Saar-Kozłowska, Infantka Szwecji i Polski. Anna Wazówna 1568-1625. Legenda i rzeczywistość, Toruń 1995.
• A. Saar-Kozłowska, Śmierć i problemy pochówku Anny Wazówny w Brodnicy, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XXVII. Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1996, z. 298, s. 45–94.
• A. Saar-Kozłowska, Toruńskie obchody Międzynarodowego Roku Tolerancji w 1995 roku. Colloquium Charitativum i pochówek Anny Wazówny, „Przegląd Regionalny” 1996 (1997), R. I, nr 1, s. 99–155.
• A. Saar-Kozłowska, Polskie lata Anny Wazówny. Przyczynek do badań nad osobowością postaci w świetle nowo poznanych źródeł, „Almanach Historyczny” 2001, t. 3, s. 40–71.
• G. Kurkowska, Ana Wazówna 1568-1625. Polskie losy szwedzkiej królewny, Toruń 1995.
• S. Ochmann-Staniszewska, Dynastia Wazów w Polsce, Warszawa 2007.
• H. Bobińska, G. Ojcewicz, A. Saar-Kozłowska, Nie tylko brodnickie tajemnice Anny Wazówny, Szczytno 2018.
• G. Ojcewicz, Pamflet na szwedzką królewnę jako źródło wiedzy o „szpetnej czarownicy”, czyli o Annie Wazównie, „Acta Neophilologica” 2013, nr XV, vol. 1, s. 299–322.
• H. Linqvist, Wazowie. Historia burzliwa i brutalna, tłum. E. Fabisiak, Warszawa 2018.

Portrety literackie Anny Wazówny

• T. Bojarska, Byłam królewną, Gdańsk-Bydgoszcz 1977.
• R. Przybylski, Ekumeniczny pochówek królewny w Toruniu w 1995 roku, Brodnica 2003.
• R. Przybylski, Anna Wazówna. Królewna z białą chryzantemą, Brodnica 2005.

Linki zewnętrzne

• Wilhelmina Stålberg, P.G. Berg: Anna, dotter till Carl VIII Knutsson. [w:] Anteckningar om svenska qvinnor [on-line]. 1864-1866. [dostęp 2009-12-10]. (szw.).
• Terho Paulsson: Anna Vasas brev efter slaget vid Kirkholm. webb- Bulletinen, 04.2004. [dostęp 2009-12-10]. (szw.).
• Zielnik Szymona Syreniusza w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie
• O obchodach Roku Anny Wazówny rozmowa z Alicją Saar-Kozłowską (TV Toruń)