Anna mazowiecka

Anna mazowiecka
Ilustracja
Portret Anny ks. mazowieckiej
księżna mazowiecka
Okres1526
PoprzednikJanusz III
Następca
Dane biograficzne
DynastiaPiastowie (Piastowie mazowieccy)
Data urodzeniaok. 1498
Data śmierci26 stycznia 1557
OjciecKonrad III Rudy
MatkaAnna Radziwiłłówna
MążStanisław Odrowąż ze Sprowy
DzieciZofia
Ostatni książęta mazowieccy: Janusz, Stanisław i Anna

Anna (ur. ok. 1498, zm. po 26 stycznia 1557 w Jarosławiu) – księżna mazowiecka z dynastii Piastów. Ostatnia przedstawicielka linii Piastów mazowieckich.

Życiorys

Córka księcia mazowieckiego Konrada III Rudego i Anny Radziwiłłówny. Siostra książąt Janusza III i Stanisława.

Po śmierci Janusza III grupa możnych związanych z dworem książąt mazowieckich podjęła próbę zachowania prawnej odrębności Mazowsza. W 1526 wypowiedziała się przeciw inkorporacji tej dzielnicy do Korony i ogłosiła Annę, ostatnią przedstawicielkę rodu, udzielną księżną. Opór owych możnych przeciw inkorporacji, wywołany w dużej mierze ich obawami przed utratą własnego znaczenia po przyłączeniu księstwa do Korony, podsycały siły polityczne zainteresowane utrzymaniem dotychczasowego statusu lenna mazowieckiego – obok samej Anny Mazowieckiej między innymi Albrecht Hohenzollern oraz Bona Sforza, planująca uczynić z Mazowsza dziedziczne księstwo dla Zygmunta Augusta. Do oporu przeciw złączeniu lenna mazowieckiego z Koroną zachęcali również Habsburgowie (na tle rywalizacji z Polską o wpływy w Mołdawii), spokrewniony z mazowieckimi Piastami siedmiogrodzki ród Batorych oraz jedno ze stronnictw możnowładców koronnych. Plany wydania Anny za brata księcia pruskiego – Wilhelma Hohenzollerna załamały się wobec oburzenia, jakie zapanowało wśród szlachty koronnej oraz przeciwdziałania Bony Sforzy. Wkrótce potem królowa Bona nie chcąc zaogniać konfliktów wewnętrznych zrezygnowała również z wydania jej (mimo próśb mazowieckich możnych) za samego Zygmunta Augusta. W tej sytuacji, a także z uwagi na dużą akceptację dla zjednoczenia z Koroną drobnej i średniej szlachty mazowieckiej (inkorporacja była dla niej korzystna, gdyż odsuwała groźbę jej deklasacji), możni zgromadzeni w Radzie Książęcej zawarli kompromis z królem polskim. Księstwo Mazowieckie w obrębie Korony zgodnie z porozumieniem zachować miało swe odrębności prawne (statuty książęce) oraz miało być zarządzane przez odrębnego namiestnika zwanego vicesgerentem, który miał być obierany spośród mazowieckiego możnowładztwa – był więc niejako równoważny stanowisku dawnych książąt. Anna ustąpiła i przyjęła od Zygmunta I Starego stosowne uposażenie. Jej własnością do zamążpójścia były Goszczyn, pobliski Bądków, Osieck, Garwolin, Latowicz oraz Liw, Piaseczno i dwór w Warszawie. W swoich dobrach wykazała się zaradnością i gospodarnością, przyczyniając się do ich rozwoju.

W 1536 księżna Anna zawarła małżeństwo ze Stanisławem Odrowążem ze Sprowy. Odmówiła jednak królowi zwrotu swoich dóbr w zamian za 10 000 dukatów węgierskich posagu. Wywołało to konflikt młodej pary z Zygmuntem I Starym, doprowadziło do pozbawienia Odrowąża jego urzędów, a nawet do potyczek zbrojnych wojsk koronnych i prywatnych oddziałów księżnej mazowieckiej. Spór zakończył sejm z 1537, który zmusił Annę i jej męża do złożenia przysięgi przed królem, zrzeczenia się praw dziedzicznych do Mazowsza i jej włości na rzecz Korony.

Po opuszczeniu Mazowsza, Anna osiadła w dobrach Odrowążów Sprowskich. Przez resztę życia przebywała głównie na zamku w Jarosławiu, gdzie ok. 1540 urodziła jedyną córkę Zofię.

Zmarła i została pochowana w Jarosławiu.

Inne informacje

Przypisy

  1. Pierwszy raz! Inspiro przejechało cały odcinek na II linii metra (pol.). Gazeta.pl, 2014-09-28. [dostęp 2014-09-28].
  2. Marek Jerzy Minakowski, Dziedzice Mazowsza, Minakowski.pl, 8 sierpnia 2018 [dostęp 2019-01-28] (pol.).

Bibliografia

  • Grabowski Janusz, Anna Odrowążowa, ostatnia księżna mazowiecka, „Archeion”, t. 113, 2012, s. 263-283.
  • Włodzimierz Dworzaczek. Odrowążowna Anna z książąt mazowieckich, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1978. T. XXIII/3, zeszyt 98, s. 559–561.

Media użyte na tej stronie

Ostatni Książęta mazowieccy.jpg
Ostatni książęta mazowieccy Janusz (1503-1526), Stanisław (1500-1524), Anna (1498-1557)