Antanas Sniečkus
.svg) | Ten artykuł od 2010-09 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
 Atanas Snieckus (popiersie-grób na Antokolu) | |
| Data i miejsce urodzenia | 10 stycznia 1903 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 22 stycznia 1974 |
| I sekretarz Komunistycznej Partii Litwy | |
| Okres | od 1936 |
| Poprzednik | nowe stanowisko |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
 | |
Antanas Sniečkus (ur. 10 stycznia 1903 w Būbleliai k. Szak, zm. 22 stycznia 1974 w Druskiennikach) - litewski działacz komunistyczny, faktyczny przywódca Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, długoletni pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Litwy (1936-1974), Bohater Pracy Socjalistycznej (1973).
Życiorys
Młodość. Działalność w przedwojennym ruchu komunistycznym
Pochodził z rodziny chłopskiej. W okresie I wojny światowej jego rodzina została ewakuowana w głąb Rosji, wskutek czego Sniečkus miał możliwość nauki w gimnazjum w Woroneżu. W 1917 r. wrócił na Litwę, pracował następnie jako technik telegrafista[1]. Od 1920 działał w Komunistycznej Partii Litwy. Od 1920 do 1921 r. kierował podziemnym komitetem partyjnym w Olicie[2]. W latach 1921-1926 przebywał w ZSRR. W latach 1921-1925 pracował w wydawnictwie KPL w Smoleńsku, przez kolejny rok w przedstawicielstwie KPL[2].
W 1927 r. wrócił na Litwę i objął obowiązki I sekretarza działającej nielegalnie Komunistycznej Partii Litwy. W 1930 r. został aresztowany i skazany na 15 lat ciężkiego więzienia[2]. Odbywał karę m.in. w kowieńskim Forcie IX[3]. Po trzech latach został zwolniony, pozwolono mu na wyjazd do ZSRR[2]. Przez kolejne trzy lata był zastępcą przedstawiciela KPL w Komitecie Wykonawczym Kominternu i jednocześnie śledczym partyjnym Międzynarodowej Komisji Kontrolnej Kominternu. Ukończył Międzynarodową Szkołę Leninowską (1935)[2].
W 1936 r. ponownie udał się na Litwę, do Kowna[1], by kierować działającą w podziemiu partią. W 1939 r. został aresztowany i skazany na osiem lat ciężkiego więzienia[2]. Jego aresztowanie praktycznie pozbawiło litewskich komunistów szerzej rozpoznawalnego kierownictwa; wcześniej, podczas stalinowskich czystek, w Moskwie doszło do aresztowań innych doświadczonych litewskich działaczy partyjnych z Zigmontasem Aleksą-Angarietisem na czele[4]. Rok później, po zajęciu Litwy przez Armię Czerwoną w czerwcu 1940 r., został zwolniony[1].
Radziecka aneksja Litwy i okres II wojny światowej
15 sierpnia 1940 r., dwanaście dni po aneksji Litwy do ZSRR, został ponownie I sekretarzem KC Komunistycznej Partii Litwy[2]. Nie był członkiem delegacji marionetkowego sejmu litewskiego, która w Moskwie "poprosiła" o przyjęcie Litwy w poczet republik radzieckich, lecz towarzyszył jej jako tłumacz[5]. Od 20 lutego 1941 do 5 października 1952 był zastępcą członka KC WKP(b)[2]. W 1942 r. stanął na czele litewskiego sztabu ruchu partyzanckiego, kierującego komunistyczną partyzantką antyhitlerowską na okupowanej Litwie[2].
I sekretarz Komunistycznej Partii Litwy
Po wojnie pozostał na stanowisku I sekretarza KC KPL, wykonując politykę sowiecką w zakresie m.in. deportacji ludności w głąb ZSRR, kolektywizacji i walki z litewską partyzantką antykomunistyczną[6]. W grudniu 1946 r. polecił milicji i NKWD dawać gwarancje bezpieczeństwa partyzantom, którzy decydowali się skorzystać z ogłoszonej w lutym tego roku amnestii[7]. Od 14 października 1952 do końca życia pozostawał również członkiem KC KPZR[2]. Mimo jego wieloletniego stażu partyjnego i wcześniejszych zasług dla ruchu komunistycznego na Litwie nie cieszył się pełnym zaufaniem Moskwy, czego wyrazem było wprowadzenie na stanowisko II sekretarza KPL Rosjanina, Aleksandra Isaczenki, w celu kontrolowania jego poczynań[8]. Kolejni Rosjanie, Aleksandr Trofimow i Wasilij Aronow, pełnili obowiązki II sekretarza do 1953 r.[9]
Sniečkus zdołał utrzymać się na stanowisku I sekretarza przez kilkadziesiąt lat dzięki bezwzględnej lojalności wobec Moskwy i umiejętności dostosowywania się do zmian w radzieckim kierownictwie[10][11]. W pierwszych latach powojennych z pełną bezwzględnością wykonywał polecenia Stalina dotyczące Litwy[10]. Natomiast w 1953 r. błyskawicznie potępił Ławrientija Berię, zaś po XX zjeździe partyjnym na łamach organu KPL, pisma Tiesa (Prawda), ukazało się najpierw ogólnikowe potępienie zjawiska kultu jednostki, a następnie krytyka Stalina jako obiektu takiego kultu[11]. W 1957 r. wypowiedział się na forum Rady Najwyższej Litewskiej SRR przeciwko "tendencjom decentralizacyjnym"[12]. Chociaż nastroje antyradzieckie na Litwie były w pierwszych dziesięcioleciach po wojnie bardzo silne, Sniečkus z powodzeniem przekonywał kierownictwo KPZR, iż świadczy to jedynie o trudności stojących przed nim zadań, a nie o jego nieudolności[10]. W latach 60. kierowana przez niego partia przeprowadziła w swoich szeregach kampanię "przeciwko nacjonalizmowi", równocześnie jednak liczba i odsetek Litwinów w partii systematycznie rósł (podobnie jak ogólna liczba członków KPL, która w latach 1956-1960 zwiększyła się o 40%)[12]. Z czasem Sniečkus odchodził od fanatycznego przywiązania do idei komunistycznych, jakie go cechowało, i stawał się pragmatycznym zarządcą[10]. Sniečkus z powodzeniem łagodził wewnątrzpartyjne konflikty między starszym i młodszym pokoleniem członków partii[13], z czasem coraz bardziej akceptując silne litewskie poczucie odrębności narodowej także wśród członków KPL[10]. Z powodzeniem również hamował napływ ludności rosyjskiej na Litwę, czemu sprzyjało peryferyjne położenie tej republiki radzieckiej w porównaniu z Łotewską i Estońską SRR, znacznie bardziej uprzemysłowionymi[6]. Kontrolował struktury partyjne w stopniu nieporównywalnym z I sekretarzami innych republik radzieckich[10].
Sniečkus zmarł w 1974 r. i został pochowany na cmentarzu wojskowym na Antokolu w Wilnie, w panteonie przywódców Litewskiej SRR oraz zasłużonych pisarzy i artystów Litwy radzieckiej[14]. Mimo długoletniej działalności zmarłego w ruchu komunistycznym jego pogrzeb miał skromny charakter, a z Moskwy nie przybył na niego żaden wpływowy członek partyjnego kierownictwa[10].
Polityka gospodarcza Sniečkusa jako I sekretarza KC KPL uczyniła z Litwy spichlerz ZSRR. W ramach dążenia do utrzymania litewskiej kultury, rozpoczął np. odbudowę historycznego zamku w Trokach. Sniečkusowi zarzucano iż opowiedział się przeciwko litewskiej niepodległości i był współodpowiedzialny zbrodniom stalinowskim, ale podkreślano też że uchronił kraj od rusyfikacji.
Do roku 1992 litewskie miasto Wisaginia (wybudowane w 1975 dla pracowników znajdującej się w pobliżu elektrowni jądrowej Ignalino) nosiło nazwę Sniečkus[15][1]. W setną rocznicę urodzin Antanasa Sniečkusa w 2003 roku Litewska Akademia Nauk zorganizowała konferencję historyczną.
Odznaczenia
- Medal Sierp i Młot Bohatera Pracy Socjalistycznej (5 stycznia 1973)
- Order Lenina (ośmiokrotnie - 8 kwietnia 1947, 20 lipca 1950, 6 stycznia 1953, 5 kwietnia 1958, 5 stycznia 1963, 1 października 1965, 27 sierpnia 1971 i 5 stycznia 1973)
- Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie - 2 lipca 1945) i 19 lipca 1949)
- Order Wojny Ojczyźnianej I klasy (21 marca 1945)
- Medal Za Pracowniczą Dzielność (25 grudnia 1959)
- Medal Partyzantowi Wojny Ojczyźnianej I klasy (21 marca 1945)
Przypisy
- ↑ a b c d Снечкус Антанас Юозович, www.warheroes.ru [dostęp 2020-05-29].
- ↑ a b c d e f g h i j Снечкус Антанас Юозович (Sniečkus Antanas Juozo), www.knowbysight.info [dostęp 2020-05-28].
- ↑ Hard Labour Prison - Kauno IX forto muziejus, www.9fortomuziejus.lt [dostęp 2020-05-29].
- ↑ Alfred Erich Senn, Lithuania 1940: Revolution from Above, BRILL, 2007, s. 153-154, ISBN 978-94-012-0456-9 [dostęp 2020-05-29] (ang.).
- ↑ Alfred Erich Senn, Lithuania 1940: Revolution from Above, BRILL, 2007, s. 237-238, ISBN 978-94-012-0456-9 [dostęp 2020-05-29] (ang.).
- ↑ a b R. Wnuk, Leśni Bracia, s. 116.
- ↑ R. Wnuk, Leśni Bracia, s. 233.
- ↑ R. Misiunas, R. Taagapera, The Baltic States, s. 76-77.
- ↑ R. Misiunas, R. Taagapera, The Baltic States, s. 352.
- ↑ a b c d e f g R. Misiunas, R. Taagapera, The Baltic States, s. 205-206.
- ↑ a b R. Misiunas, R. Taagapera, The Baltic States, s. 146.
- ↑ a b R. Misiunas, R. Taagapera, The Baltic States, s. 147.
- ↑ R. Misiunas, R. Taagapera, The Baltic States, s. 148.
- ↑ J. Krajewski, Wilno i okolice: przewodnik, Rewasz, Pruszków 2013, s. 229.
- ↑ R. Misiunas, R. Taagapera, The Baltic States, s. 240.
Bibliografia
- R. Misiunas, R. Taagepera, The Baltic States: The Years of Dependence, 1940-90, Hurst&Company, London 1993, ISBN 1-85065-157-4.
- R. Wnuk, Leśni Bracia. Podziemie antykomunistyczne na Litwie, Łotwie i w Estonii 1944-1956, Warszawa-Lublin, Bellona-Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 9788311152618.
- Wielka Encyklopedia PWN, red. Jan Wojnowski, t. 25, Warszawa 2004, s. 278.
