Antologia palatyńska
Antologia palatyńska – jest to zbiór epigramatów około 320 poetów greckich z różnych epok - od czasów hellenistycznych do bizantyjskich. Wiersze zebrał w Bizancjum około 900 roku Konstantyn Kefalas. Około roku 980 Antologia została rozszerzona do 15 ksiąg (3700 epigramatów). W 1606 roku została odnaleziona w Bibliotece Palatyńskiej (stąd nazwa) w Heidelbergu.
Geneza Antologii Palatyńskiej
Bogata twórczość epigramatyczna w języku greckim doczekała się w I wieku przed Chrystusem pierwszej próby jej zebrania przez Meleagra z Gadary w Wieńcu Meleagra (Stéphanos Meleágrou). Około 40 roku po Chrystusie nową antologię ułożył Filip z Tesaloniki. W następnym stuleciu powstały zbiory Stratona z Sardes i Diogeniana z Heraklei. Jednocześnie wciąż pojawiały się nowe utwory. Na przełomie IV i V wieku działał bardzo płodny epigramatyk Palladas. Nową kartę w historii epigramatu otworzył Grzegorz z Nazjanzu. Wiek VI przyniósł rozkwit epigramatu bizantyńskiego, kontynuowanego następnie z upodobaniem w stuleciach następnych. Nagromadzona w ciągu wieków ogromna liczba utworów wymagała selekcji, usunięcia wierszy przeciętnych lub zupełnie nieudancyh. Na początku X wieku zaczęły się więc pojawiać w Bizancjum anonimowe wybory epigramów: Zbiór eufemiański (Syllogé Euphemiana), dedykowany nieznanemu Eufemianowi, i podobny do niego Zbiór paryski (Syllogé Parisina), na który złożyły się epigramy Jana Geometresa i trochę dawniejszych utworów. W tej sytuacji, prawdopodobnie na polecenie cesarza Leona VI protopapas Konstantyn Kefalas podjął się opracowania obszernego zbioru wszystkich epigramów korzystając z pomocy magistra Grzegorza z Kampsy, który podróżując po Grecji i Azji Mniejszej spisywał wszelkiego rodzaju inskrypcje znajdujące się na nagrobkach, pomnikach i budowlach[1]. Około 980 roku zbiór Kefalasa został poszerzony przez anonimowego redaktora dodatkowo o inskrypcje chrześcijańskie ze stuleci od IV do X, o epigramy Chrystodora z Karystos, Grzegorza z Nazjanzu, napisy na świątyni w Kyzyku[2].
Charakterystyka zbioru
Podstawę Antologii palatyńskiej stanowią wcześniejsze zbiory epigramów Meleagra z Gadary, Filipa z Tesaloniki, Stratona z Sardes, Agatiasza z Myriny. Zbiór zawiera około 3700 epigramów, liczących sobie łącznie 32 000 wersów, które wyszły spod pióra prawie 320 autorów starożytnych i średniowiecznych poczynając od V wieku przed Chrystusem. Idąc za wzorem Agatiasza, Kefalas ułożył swoją antologię tematycznie. Księga I zawiera inskrypcje z kościołów sprzed dziesiątego wieku, II – epigramy Chrystodora z Koptos będące opisami posągów w gimnazjonie w Konsantynopolu, III – dotyczy rzeźb Apollona w Kyzikos, IV – wstępy do antologii Meleagra i Filipa, V – utwory miłosne i erotyczne, VI – (fikcyjne i nie) wotywne, VII – epitafia, VIII – epigramy Grzegorza z Nazjanzu, IX – utwory popisowe, X – moralizatorskie, XI – biesiadne i satyryczne, XII – homoerotyczne, XIII – utwory o nietypowym metrum, XIV – zagadki, w tym matematyczne, i teksty wyroczni, XV – mieszane autorstwa Teofana, Aretasa, Ignacego Diakona, Konstantyna Rodiosa, a także carmina figurata. Pomimo przyjętego przez Kefalasa kryterium rzeczowego nie do końca udało mu się przezwyciężyć wcześniejsze podziały i fakt pochodzenia utworów z różnych źródeł. Niewątpliwie natomiast Antologia poprzez wybór epigramów dobrze świadczy o smaku literackim Kefalasa i jej późniejszego redaktora[2].
Dalsze losy
Rękopis zbioru (Codex Palatinus Graecus 23) odkrył w 1606 roku filolog francuski Claude Saumaise (Salmasius) w Bibliotece Palatyńskiej w Heidelbergu. Od nazwy biblioteki pochodzi nazwa zbioru: Antologia grecka palatyńska (Anthologia Graeca Palatina), albo krócej Antologia palatyńska(Anthologia Palatina)[1].
Podczas wojny trzydziestoletniej Maksymilian Bawarski podarował ten kodeks papieżowi Grzegorzowi XV. Z Biblioteki Watykańskiej zabrali go po zajęciu Rzymu Francuzi. Dla ułatwienia sobie transportu rozerwali go na dwie części. Po pokoju paryskim, w 1816 roku, pierwsza część (księgi I - XII) powróciła do Heidelbergu, druga natomiast, przez przeoczenie, pozostała w Bibliotece Narodowej w Paryżu[3].
Pierwsze wydanie Antologii palatyńskiej ukazało się w latach 1772-1776 w Strasburgu staraniem Filipa Bruncka. Brunck wydał Antologię w trzech tomach w porządku chronologicznym autorów. Ten sam układ zachował F. Jacobs w trzynastotomowym wydaniu z lat 1794-1810. Z późniejszych wydań dużą popularność zdobyło sobie paryskie opracowanie Dübnera opublikowane w wydawnictwie Didota w 1890 roku z przekładem łacińskim. Pierwsze wydanie z pełnym aparatem krytycznym wyszło w Lipsku w 1894 i jest dziełem Hugona Stadtmüllera[4].
Ważniejsi autorzy Antologii
| IV | Odnowicielka epigramatu, twórczyni obrazków z życia domowego | ||
| IV/III | Autorka scen z życia domowego pochodząca z Italii | ||
| Wprowadziła do epigramatu motyw krajobrazu | |||
| III | Kodyfikator poezji. Twórca epigramów nagrobkowych, filozoficznych i erotycznych | ||
| Autor epigramów o życiu ludzi ubogich | |||
| twórca epigramu idyllicznego i figuralnego | |||
| I | Autor licznych epigramów improwizowanych | ||
| Najwybitniejszy epigramatyk I wieku. Wydawca antologii Wieniec | |||
| Autor libertyńskich epigramów erotycznych | |||
| Autor epigramów o wydarzeniach sensacyjnych lub niezwykłych | |||
| I po Chr. | |||
| Wydawca drugiego po Meleagrze Wieńca | |||
| Twórca epigramatów satyrycznych | |||
| Twórca epigramów izopseficznych | |||
| II | Twórca epigramatów satyrycznych | ||
| Wydawca zbioru epigramów Muza chłopięca | |||
| IV | Autor epigramów zebranych w księdze VIII Antologii | ||
| IV/V | |||
| VI | Najwybitniejszy epigramatyk VI wieku. Wydawca Antologii nowych epigramów | ||
| Tworzył głównie epigramy erotyczne | |||
| Uprawiał wszystkie rodzaje epigramu, czerpiąc motywy z wcześniejszych autorów | |||
| Autor epigramów nagrobkowych | |||
| IX | |||
| X |
Polskie przekłady Antologii Palatyńskiej
- 1951 – Antologia liryki aleksandryjskiej (Biblioteka Narodowa - wybór i przekład: Wiktor Steffen)
- 1960 (wyd. 2 rozszerzone 1968) – Muza Grecka. Epigramaty z antologii palatyńskiej (PIW - wybór i przekład: Zygmunt Kubiak)
- 1978 – Antologia Palatyńska (PIW - wybór i przekład: Zygmunt Kubiak)
- 1992 – Antologia Palatyńska. Nowy przekład (LSW - wybór i przekład: Zygmunt Kubiak)
- 1994 – Dzieło lekką stworzone dłonią. Wybór epigramów z Antologii Palatyńskiej (Sorus - wybór i przekład: Elżbieta Wesołowska)
- 2002 – Grecy o miłości, szczęściu i życiu. Epigramaty z Antologii Palatyńskiej (Libros - wybór i przekład: Zygmunt Kubiak)
- 2018 – Antologia liryki hellenistycznej (Wydawnictwo Naukowe PWN - wybór i przekład: Jerzy Danielewicz)
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 218.
- ↑ a b O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 219.
- ↑ T. Sinko: Zarys historii literatury greckiej. T. 2. s. 307.
- ↑ T. Sinko: Zarys historii literatury greckiej. T. 2. s. 308.
Bibliografia
- Hans-Wilhelm Haussig: Historia kultury bizantyńskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
- O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. Wrocław: Ossolineum, 1984, s. 218-219. ISBN 83-04-01422-X.
Media użyte na tej stronie
page 101 of the Anthologia Palatina, the Palatine Anthology, the collection of Greek epigrams and poems from the 7th century BC to 600 AD, from the University Library Heidelberg (Cod. Pal. graec. 23 Anthologia Palatina)